Sinds de tragische en brute dood van de 17-jarige Lisa afgelopen zomer hebben meerdere gemeenten maatregelen getroffen om de veiligheid van vrouwen en meisjes op straat te vergroten. Zo was maandag te lezen in de media. Bosjes werden weggehaald op dubieuze plekken en extra straatverlichting geplaatst. Hoewel niemand tegen wat extra veiligheid zal zijn, is dit ook wel weer een gevaarlijk naïef voorbeeld van symboolpolitiek.
Je zou het niet zeggen bij alle ronkende commentaren van radicaal rechtse makelaars in angst, maar de dood van Lisa is een zeer uitzonderlijk incident. Akelig veel mensen ervaren dat niet zo, omdat ze gek worden gemaakt door politici en columnisten die garen spinnen bij dystopische, maar karikaturale schetsen van de veiligheid in Nederland.
Voor die mensen sterven er iedere week een paar blonde deernen in de straten en plantsoenen van ons polderland.
Moordcijfer
De werkelijkheid is echter dat wij al jaren een laag moordcijfer in Nederland hebben (in 25 jaar tijd halveerde dat cijfer zelfs) en dat verreweg het grootste gevaar voor vrouwen komt door het gedrag van bekenden.
Een relatie bijvoorbeeld, een klasgenoot, voormalige vriend of een goede kennis.
De karikatuur van de enge man in de bosjes met een mes is al heel veel jaren heel hardnekkig, maar onjuist.
Bekenden
De cijfers liegen niet.
Rond de 60% van alle moorden op vrouwen wordt gepleegd door een (ex)partner in een min of meer huiselijke setting. En dat blijft zeker niet voorbehouden aan levensdelicten. Meer dan 80% van de daders van zedendelicten is een bekende van het slachtoffer.
Maar liefst 1 op de 8 vrouwen wordt slachtoffer van een vorm van seksueel misbruik, maar we hebben per jaar ‘maar’ rond de drieduizend geregistreerde verkrachtingen.
Verreweg het meeste misbruik vindt dus plaats in onze eigen woningen en opvallend weinig in het straatbeeld.
Sensatie
Toch leest u dat doorgaans zelden terug in de media, omdat de meeste kranten en talkshows baat hebben bij sensationele berichten. De huisgenoot die na een avondje stappen misbruik maakt van een aangeschoten vrouw is lang niet zo interessant als die ene serieverkrachter die eens in de vijf jaar opduikt.
Ook de dood van de 17-jarige Lisa is een stevige uitzondering, we moeten bijna tien jaar terug in de tijd om een min of meer vergelijkbare zaak (onbekende dader, toevallig slachtoffer op straat) te vinden: de gewelddadige dood van Anne Faber.
Wat mij betreft snoeien alle steden en dorpen in Nederland bosjes en plaatsen ze extra verlichting, als dat vrouwen een beter gevoel geeft en er (andersoortige) vervelende incidenten mee kunnen worden voorkomen: vooral doen.
Kinderlijk
Maar verwacht niet dat heftige geweldsincidenten voorkomen kunnen worden. Dat is een gevaarlijk naïeve en vrij kinderlijke gedachte. Ernstig geweld wordt namelijk heel erg vaak gepleegd uit een impuls en door mensen die met stoornissen kampen. Mensen die echt niet helder nadenken voor ze wat doen.
Mensen die bepaald niet schrikken omdat er ergens wat minder bosjes staan of omdat er wat meer licht is.
Gezondheidszorg
Het debat over de veiligheid van vrouwen moet helemaal niet gaan om straatverlichting of het snoeien van planten. Het moet gaan over hoe de politiek de geestelijke gezondheidszorg aan stukken hakt, hoe er niets wordt gedaan aan ellenlange wachtlijsten, over de opvoeding van onze zonen, de pakkans, de capaciteit bij het Openbaar Ministerie, het zwartmaken van interventies die wel werken (buurtwerk = ‘kopje theedrinken’) en het onterecht heilige geloof in de werking van het strafrecht.
Helaas leven we in een tijd waarin het populisme welig tiert en ‘hardwerkende burgers’ met een veel te grote mond denken dat ze het beter weten dan de mensen die er daadwerkelijk voor hebben gestudeerd en er dagelijks onderzoek naar doen.
Want die mensen weten wel wat er moet gebeuren, maar zitten zelden tot nooit op het pluche in Den Haag.
Repressief
We leven in een tijd waarin politici in verkiezingsprogramma’s opnemen dat de straffen omhoog moeten en gevangenisregimes soberder ingericht, terwijl dat bewezen helemaal niet werkt. Sterker nog: zet daders van ernstig geweld langdurig kaal in detentie en de kans dat ze nieuwe slachtoffers maken is aanzienlijk groter.
We leven zelfs in een tijd waarin een grote politieke partij wil dat getraumatiseerde en gestoorde asielzoekers uit klinieken moeten worden gehaald om ruimte te maken voor onze eigen gestoorde mensen. Om maar te zwijgen van hun voornemen om de tbs af te schaffen.
What could possibly go wrong?
Schijnveiligheid
De reflex om maatregelen te nemen na een ernstig incident is logisch en begrijpelijk. Ook lokale politici voelen de druk om zichtbaar te zijn. Om iets te doen aan het knagende onbehagen.
Maar het is wel een schijnveiligheid.
Zoals we ooit besloten om de straffen voor geweld tegen hulpverleners omhoog te schroeven. Een op zich logische gedachte, maar het hielp geen moer, al was het maar omdat dat geweld doorgaans om impulsief gedrag gaat, niet zelden van beschonken mensen of mensen die hoog in hun emotie zitten.
U wil echt niet weten wat mensen in die situatie allemaal uitvreten, zelfs onder het alziende oog van vele bewakingscamera’s.
Ik weet dat wel, want ik zie die beelden met enige regelmaat.
Realiteit
Zoals gezegd: ik heb geen enkele moeite met het snoeien van bosjes en het plaatsen van extra verlichting. Maar als mensen denken dat daarmee een einde komt aan ernstige geweldsincidenten, dan heb ik nieuws voor ze: dat gaat niet gebeuren.
De realiteit is dat dit soort incidenten weliswaar schaars zijn, maar helaas altijd voor zullen komen. Er lopen heel wat gestoorde mensen rond op straat, mede door onze lakse houding tegenover hulpverlening, begeleiding en toezicht. Te veel mensen denken dat je met keiharde repressie een soort walhalla van veiligheid kunt creëren. Het tegendeel is waar.
Des te strenger je bent, des te vaker zal recidive optreden.
Femicide
Er zijn wel aanwijzingen wat wel kan helpen: als het gaat om femicide bijvoorbeeld zien we vaak (maar niet altijd) een patroon van huiselijk geweld, voorafgaand aan de moord. Er liggen niet zelden meerdere meldingen van het slachtoffer over mishandeling en stalking.
Het strafrecht heeft hier echter weinig effect op: dat is immers doorgaans een lang traject. In het buitenland zijn goede ervaringen opgedaan met contactpersonen bij instanties die om het slachtoffer gaan staan en in kaart brengen hoe het patroon verloopt. Daarmee kun je voorkomen dat diverse incidenten niet langer worden gezien als losstaande incidenten en het patroon zelf kan leiden tot een interventie.
Verwacht hier overigens ook geen wonderen, want veel vrouwen in een dergelijke situatie staan er niet om te springen om de politie in te schakelen. Bijvoorbeeld uit angst voor escalatie.
Rolpatronen
Geweld tegen vrouwen is niet iets wat je van de ene op de andere dag op gaat lossen. Omdat het voor een groot deel (zeker bij femicide) ook voortkomt uit klassieke rolpatronen. Teveel mannen hebben (bewust of onbewust) het gevoel dat een vrouw hen niet gaat vertellen wat ze moeten doen. Dat zie je vaak terug bij moorden die ontstaan omdat een vrouw de relatie verbreekt.
Het bekende concept: ‘zij is van mij’ en ‘als ik je niet kan krijgen, dan niemand’.
Opvoeding
Om dat om te bouwen, ben je afhankelijk van de juiste opvoeding van jonge mannen, die nu eens moeten leren dat nee echt nee is en dat vrouwen gelijkwaardig zijn en met respect dienen te worden behandeld. Ga er maar aan staan in een wereld waarin akelig veel jonge mannen de tot in zijn kern misogyne vrouwenhater Andrew Tate adoreren.
Over de moordenaar van Lisa komt inmiddels steeds meer naar buiten. Het blijkt een zwaar getraumatiseerde man te zijn die naar eigen zeggen als kind van weeshuis naar weeshuis en van opvangadres naar opvangadres werd gesleept. En bovendien vermoedelijk kampte met stemmen in zijn hoofd. De kans dat zijn stoornis een grote rol heeft gespeeld in het ontstaan van de moord is levensgroot.
Ik zou zeggen: veel succes met bosjes snoeien.
Monster
In de dynamiek rond de moord op Lisa staat iedereen alweer direct vooraan met termen als ‘monster’ en ‘vluchtelingenprobleem’. Ik zag zelfs dat de zeer gewaardeerde rechtbanktekenares Petra Urban het verwijt kreeg dat ze de verdachte niet had afgebeeld als monster.
Het simplisme is weer eens stuitend.
Ten eerste omdat het nog maar de vraag is of de verdachte uberhaupt wel strafbaar is (een straf kan niet eens als de man volledig ontoerekeningsvatbaar zou zijn), ten tweede omdat asielzoekers zelden tot nooit in de fout gaan op deze manier.
Stemmen
Het AD kopte trouwens in de zaak met een quote van een slachtoffer. Volgens haar kan het nooit zo zijn dat de verdachte stemmen in zijn hoofd had. Een dergelijke uitspraak kun je haar niet verwijten, maar dat kan een slachtoffer natuurlijk nooit weten. Op sociale media wemelde het van de mensen – waaronder een actrice die voor het eerst in haar leven een strafzaak bijwoonde – die hun mening al klaar hadden over de verdachte.
Uiteraard deed het orakel van het AD ook een duit in het zakje: hare majesteit Angela de Jong smeet met de term monster alsof ze het hele dossier al had gelezen en persoonlijk de observatie in het Pieter Baan Centrum had weten te leiden. En ik vroeg mij af: wat voegt het toe? Wie heeft er wat aan als De Jong vanaf de bank meent te weten hoe het zit? Het is voer voor de onderbuik, het zijn hapklare brokken voor een gevoel. Een bezwering: oh kijk, het is een monster.
Gewaagd
Nou: daar hadden de mensen nog niet zo bij stilgestaan, Angela. Goed en dapper dat je het durft te zeggen. Gewaagd, ook. Eindelijk iemand die het eens hardop zegt.
Not.
Het is ergerlijk, met name omdat deze mevrouw overal een podium heeft. Gebruik dat podium eens om mensen echt iets mee te geven. De nuances van een strafzaak bijvoorbeeld. Over de werkelijkheid achter waarom vrouwen niet veilig zijn. Doe eens een keer iets met je stem en je pen in plaats van dit soort schoten voor open doel.
Symboolpolitiek
Terug naar het onderwerp. Het is misschien een harde boodschap, maar zolang politici louter met symboolpolitiek komen, gaat er helemaal niets veranderen. De volgende vrouwenmoord is al in de maak, de volgende vrouw die slachtoffer wordt van seksueel misbruik is al gevallen.
Dat is geen fijne gedachte, maar het is wel de werkelijkheid. En het zal onverminderd de harde werkelijkheid blijven als politici en beleidsmakers weigeren om naar de lange termijn te kijken en zich bij voortduring te laten gijzelen door makelaars in angst en stoere praatjes over keiharde repressie.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.