De indrukwekkende documentaire ‘Het Complot’ van de EO blijft de gemoederen bezighouden. In een van de afleveringen komt ‘de zaak-Lisa’ aan bod en de dubieuze rol die het journalistieke onderzoeksprogramma Argos daarin speelde. De uitzendingen van Argos zijn inmiddels terecht offline gehaald, maar er is nog een zorgwekkende trend gaande. De rol van therapeuten. Ook in de kwestie Bodegraven.
De zaak Lisa is eigenlijk helemaal geen zaak. Het is een bizar complot van een rancuneuze moeder, die haar verstandelijk beperkte dochter tijdens een vechtscheiding zo bewerkte dat er een web aan leugens ontstond, onder meer over de vader van het kind.
Lisa zou op jonge leeftijd meerdere malen zijn misbruikt in onder meer een bos in Den Haag door een satanische elite. Ze moest net als andere meisjes ter plekke bevallen, waarna de baby werd misbruikt en vermoord tijdens satanische rituelen. De politie stond op wacht tijdens het satanisch ritueel misbruik, chauffeurs reden hooggeplaatste daders naar de plaats delict en gynaecologen waren aanwezig om de geboortes mogelijk te maken.
Juist ja.
Argos
Het verhaal kreeg tractie en legitimiteit door twee uitzendingen van Argos, waarin de makers later toe moesten geven dat ze de grens tussen meningen en feiten niet scherp bewaakt hebben.
De verspreiders van de leugens zijn inmiddels al lang en breed allemaal veroordeeld (waaronder de moeder van het meisje), maar de rol van therapeuten is nog wat onderbelicht. Zo was het namelijk een therapeut van Lisa die verklaarde dat de verklaring van het meisje wat haar betreft geloofwaardig was. En zo is er bij Joost Knevel (de bron van Bodegraven) ook sprake van hervonden herinneringen.
Ik moest daaraan denken toen ik zag dat ‘Stichting Misbruikt’ op LinkedIn een brief plaatste die aan de EO was verzonden. Een brandbrief. De stichting meent namelijk dat de EO de slachtoffers van satanisch misbruik in de steek laat door een documentaire te maken over Bodegraven (hier is de documentaire te zien).
Let wel, de stichting had op dat moment nog geen seconde van de reeks gezien.
Nu bestaan er natuurlijk wel meer dubieuze stichtingen van mensen die te veel vrije tijd hebben of ongezond activistisch zijn geworden, maar onder de post op LinkedIn verzamelde zich een bonte groep van allerlei therapeuten en ik schrok van hun commentaren.
Geloof
Uit alles bleek dat veel van deze mensen heilig geloven in verhalen over satanisch misbruik en pedofiele netwerken. Verhalen die aantoonbaar niet kloppen.
Let wel: dit zijn de therapeuten die praten met zeer kwetsbare mensen met diepe trauma’s.
Waar het hier in de kern om draait zijn de zogenaamde hervonden herinneringen. Herinneringen die in het verleden door hun gruwelijkheid zouden zijn verdrongen en jaren en jaren na dato weer opduiken tijdens therapie. Volgens akelig veel therapeuten moeten we hier waarde aan hechten.
En dat is een trend waar iedereen zich grote zorgen over zou moeten maken.
Rode vlag
Binnen de politie en het Openbaar Ministerie is het zo klaar als een klontje: hervonden herinneringen vormen een enorme rode vlag en zijn eigenlijk in 999 van de 1000 gevallen onbruikbaar als bewijs (als er verder geen steunbewijs is).
Het is zelfs zo dat het bij zaken met hervonden herinneringen, ritueel misbruik of herinneringen vóór de derde verjaardag verplicht is in Nederland om het LEBZ (gespecialiseerd team van onder meer rechtspsychologen) in te schakelen. Dit team kijkt extra kritisch mee vanuit verschillende disciplines om ervoor te zorgen dat spookverhalen niet terechtkomen in de rechtszaal.
Dit is ook allemaal zeker niet nieuw, in de jaren negentig ontstond er al debat over en verschenen er talloze rapporten waaruit bleek dat de theorie rond die herinneringen in grote lijnen helemaal niet klopt.
Volgens sommige therapeuten is het zo dat mensen hele intense gebeurtenissen wegdrukken en opslaan in het diepe onderbewuste. Bij intensieve traumatherapie, waarbij soms zelfs gebruik wordt gemaakt van droominterpretatie, (what could possibly go wrong?) komt die herinnering weer boven en moeten we waarde hechten aan die verhalen.
Wetenschap
Die mening deelt de wetenschap echter helemaal niet. Er bestaat geen wetenschappelijk bewijs dat traumatische herinneringen onbewust worden opgeslagen. De theorie dat ons brein werkt als een soort videorecorder die alles 1 op 1 opslaat klopt niet.
Sterker: ons geheugen werkt niet als een videorecorder of fotoalbum waar iedere ervaring keurig netjes opgeslagen is en exact teruggehaald kan worden. Uit onderzoek blijkt zelfs dat iedere keer dat je een herinnering ophaalt, je die opnieuw creëert. Latere ervaringen kleuren hoe je eerdere ervaringen ophaalt. Ons autobiografisch geheugen is dan ook erg feilbaar.
Je kunt dan ook beter spreken van pseudo-herinneringen, iets wat we bijvoorbeeld ook terugzien als verschillende getuigen relatief kort na een incident een verklaring afleggen. Wat dan opvalt is hoe verschillend mensen soms zaken waargenomen en ‘opgeslagen’ hebben. Het komt zelfs geregeld voor dat een groene auto door de ene getuige wordt gezien als zwart en door een ander als geel.
Hendriks
Eind 2022 zag een rapport van de commissie Hendriks het licht, een groot onderzoek naar het bestaan van georganiseerd satanisch ritueel misbruik in Nederland (conclusie: geen bewijs voor).
Ook in dit rapport wordt stilgestaan bij de hervonden herinneringen en ook die conclusie is duidelijk:
‘Het is vrijwel onmogelijk te zeggen of een situatie uit een hervonden herinnering wel of niet waar is gebeurd, tenzij het om verifieerbare feiten gaat’
Holocaust
En daar komt nog iets bij. Geheugenonderzoekers vonden ook dat zeer traumatische gebeurtenissen helemaal niet altijd worden verdrongen, maar eigenlijk veel beter herinnerd worden dan dagelijkse beslommeringen. Dat blijkt ook uit diep getraumatiseerde slachtoffers, bijvoorbeeld van de Holocaust, die juist zo enorm worstelen omdat ze zich alles zo goed kunnen herinneren.
Natuurlijk kan dit anders liggen bij een enkele verkrachting, waarvan we weten dat dit een diep traumatische gebeurtenis is waar de hersenen van kunnen ‘sluiten’. Maar daar gaat het hier niet om, het gaat hier om stelselmatig ‘satanisch’ misbruik immers.
Gaten
Daar komt bij dat ons geheugen zo werkt dat wij het helemaal niet fijn vinden om gaten te hebben in onze herinnering. We vullen automatisch die gaten in met kennis die we niet uit eerste hand hebben, maar bijvoorbeeld als een logische aanvulling zien (zo moet het wel gegaan zijn) of (nog erger) aan de hand van een sturende therapeut (kan het zijn dat je vader/vriend/opa toen…?’).
Professionele verhoorders (rechercheurs) leren vanaf het allereerste begin dat verhoren van een aangever een kunst is en je niet mag sturen. Vragen moeten open zijn, omdat gesloten vragen leiden tot een situatie waarbij een aangever ‘meegaat’ in de suggestieve vragen van een verhoorder.
Kinderen
Bij bijvoorbeeld kinderen is dit helemaal glad ijs. Deze groep wordt dan ook gehoord in speciale verhoorstudio’s door specialisten. Die leren aan dat ze nooit zelf moeten beginnen over specifieke plekken waar het kind aangeraakt zou zijn, het is namelijk van essentieel belang dat het kind uit eigen waarneming aangeeft wat er is voorgevallen.
De kans is namelijk levensgroot dat het kind meegaat in de versie van de verhoorder.
Therapeuten hebben deze specifieke training niet gehad en als we het dan hebben over mensen die al kwetsbaar zijn en proberen te verklaren waarom ze zo worstelen in het leven ontstaat er een gevaarlijke dynamiek waarbinnen al snel aannames feiten worden en een verhaal wordt gereconstrueerd.
Dat is natuurlijk niet de schuld van de patiënt, die wanhopig naar antwoorden en verklaringen zoekt, maar therapeuten zouden hier wat mij betreft heel erg terughoudend in moeten zijn.
Moeders
Ik vergelijk het wel eens met moeders die vermoeden dat hun kind is misbruikt en vragen gaan stellen aan het kind (wat heel begrijpelijk is), maar dit vervolgens zo sturend doen dat het bewijs deels onbruikbaar is geworden.
We komen dat soms tegen in rechtszalen, waarna meteen de vraag wordt opgeworpen wat nog de eigen waarneming van het kind is en wat (onbewust) beïnvloedt door de moeder? Zie hiervoor ook het eerder gebruikte voorbeeld van zedenrechercheurs die weten dat je niet te specifiek moet zijn in je vragen omdat het kind (van nature onder de indruk van volwassenen) dan mee gaat praten met de scenario’s die al opgesloten zitten in de vragen.
Advies
Ik ga er verder niet over, maar mijn gratis advies aan therapeuten zou zijn: hou je verre van hervonden herinneringen als het gaat om de vraag of er een dader in het spel is. Herken de rode vlaggen, ga niet mee in de wereld van de complotdenkers.
Bij ernstige vermoedens is het je taak om je cliënt te wijzen op het traject van een intakegesprek bij de politie of een aangifte. Daar zitten de mensen met ervaring en kennis die wel kunnen beoordelen of er onderzoek moet worden gestart of niet en hoe dat onderzoek dan vorm moet krijgen.
Ga niet op eigen houtje rechercheur spelen en val zeker niet een omroep lastig die een mooie documentaire neer heeft gezet, waar terechte kritiek in is opgenomen over de rol van therapeuten bij het verspreiden en in stand houden van zeer kwalijke lasterverhalen.
Je weet gewoon niet wat je overhoophaalt.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.
Mensen zitten dan zo vast in hun rol als redder dat ze uit het oog verliezen dat het niks meer met de waarheid te maken heeft. Twijfelen zou hun beeld van zichzelf als strijder tegen het kwaad doorbreken dus dat gaan ze niet doen.
Bij elke tegenspraak zitten ze alleen maar vaster in hun idee. Ik zou niet weten hoe je deze mensen kan behandelen, iemand uit een sekte kun je deprogrammeren maar hoe ga je om met mensen die vanuit zo’n almachtsfantasie “slachtoffers” willen “redden” en in het geval van de moeder van Lisa, ook nog als een soort Trump elke krenking uit het verleden willen wreken?
Zeer belangrijk dit!
Een dierbare van me (met kwetsbare psychische achtergrond) is onlangs in behandeling gegaan bij een alternatieve therapeut zonder erkende opleiding. Die prentte haar in dat de pijn in haar lijf betekende dat ze een verdrongen geheim met zich meedroeg; vast zoiets als seksueel misbruik. Kort daarna kwamen er bij mijn dierbare de meest afgrijselijke beelden van misbruik door een familielid in haar op, en dat terwijl het misbruik nooit plaatsgevonden had… Het resultaat: een aangifte en een spoor van vernieling door de familie.
Totdat ik hier over ben gaan lezen (o.a. werk van Elizabeth Loftus) wist ik niet dat het menselijk geheugen zo manipuleerbaar is dat iemand tot in gruwelijke, levendige details, iets kan ‘herbeleven’ dat nooit gebeurd is. Gelukkig zijn er ook mensen die dergelijke hervonden herinneringen herroepen en weer bij zinnen komen. Zou het erg boeiend vinden als hier nog eens een actuele documentaire (of podcast) over wordt gemaakt.
Precies Chris
Ik vergelijk het wel eens met moeders die vermoeden dat hun kind is misbruikt en vragen gaan stellen aan het kind (wat heel begrijpelijk is), maar dit vervolgens zo sturend doen ……………
Borsato ??
Waar het OM nu al een jaar of 4 aan het pionieren is om maar tot een zaak te komen.
Daar bleek ook ineens – nadat de leuke stroom centjes waren gestopt (ruzie tussen Moeders en Borsato) dat ineens het kind was “misbruikt” …… Marco had zelfs zijn hand op haar been gelegd – terwijl zij hem zag als een “vader” – Nou – daar heeft moeders een handje in gehad .. ….. kijken hoe dat eindigt in dit verknipte land
Goed stuk. Moest denken aan professor Wagenaar die betrouwbaarheid van (het geheugen van) getuigen heeft onderzocht. Ontluisterend.
In de periode van een postnatale depressie ben ik in contact geweest met een alternatief therapeute. Zij ging op een gegeven moment aansturen op het punt dat zij dacht dat ik seksueel misbruikt was vroeger als kind. Dat ben ik niet, dat weet ik 100% zeker. En toch maar steeds erop terugkomen. Ik heb op een gegeven moment gezegd dat ik zo niet verder bij haar in therapie wilde. Dan was het mijn eigen schuld dat ik niet wilde erkennen wat er vroeger gebeurd zou moeten zijn volgens haar. En dat ik dan zeer waarschijnlijk zou blijven hangen in mijn depressie. Wat een idioot! Ik heb mij er verder nooit iets van aangetrokken, hoewel ik in het begin van de therapie weleens aan het twijfelen was of ik het inderdaad niet aan het wegdrukken was. Daarna nooit meer ook maar iets in het alternatieve circuit willen doen. Levensgevaarlijke mensen zitten er tussen therapeuten e.a.
De slachtoffers van de Amsterdamse Zedenzaak zitten in een longitudinaal onderzoekstraject over de gevolgen van seksueel misbruik bij zeer jonge kinderen.
Als je ergens naar kijkt, of zoals je wilt , onderzoekt, ergens aandacht aan schenkt, verandert hetgeen waar je naar kijkt. Dat geldt voor de blik van ouders en slachtoffers, en waarom zou dit niet voor de betrokken onderzoekers gelden.
Ouders waren vrij om te kiezen deel te nemen met hun kind, bij zowel de strafzaak als het onderzoekstraject erna.
Aangezien niet alle slachtoffers deelnemen aan onderzoek, kijk ik uit naar de inzichten die dit over (wissel)werking tussen geheugen en zenuwstelsel (daar hebben alternatieve therapeuten het volgens mij over) bij traumatische ervaringen, en wat dit aan kennis voor de rechtspsychologie gaat opleveren, en hoe deze kennis veralgemeniseerd gaat worden voor het grote publiek. Geen aandacht aan deze bevindingen schenken, is ook een maatschappelijke keuze.
Lastig onderwerp. Verdringing en trauma-blindheid bij slachtoffers bestaat, maar daar valt prima mee te leven, een in het geheugen toegedekt trauma.
Het adagium “tijd heelt alle wonden.” Niet aankomen, laten rusten, de wond niet openkrabben. Dan wordt het een chronische kwaal, die bij iedere confrontatie weer open gaat, en gevolgen heeft voor individu en samenleving.
Al is nog niet duidelijk omschreven welke mentale kwetsbaarheden een toegedekt, door de tijd vergeten of langdurig verzwegen trauma kan veroorzaken, en of het latente uitingsvormen kent, zowel in denken en doen.
Ik hoop dat van Koppen veel knappe koppen mag begeleiden en opleiden, hij is onder andere betrokken bij de onderzoeksgroep Gerede Twijfel. NRC heeft hier een podcast over gemaakt)
Een riant onderzoeksbudget zou sieren, om kennis over trauma en geheugenwerking verder te onderzoeken. Voor rechtspraktijk, maar ook daar buiten.
Dit om een krachtig geluid tegen maatschappelijke eigenrichting, en zwaar misplaatste humor die circuleert op het internet en daarbuiten, te kunnen blijven formuleren.
@ Moniek: er circuleert psychedelica, drugs, die ook zonder medeweten van slachtoffers toegedient worden. Het gaat namelijk om kruidenthee, Amerikaanse cannabis chips en candy en bij drogist verkrijgbare reistabletten- en bij geheugenimplantatensessies worden toegedient. Deze praktijken maken uiteraard slachtoffers in kringen van kwetsbare mensen.
Deze mensenmishandelaars willen zelf heel veel te verborgen houden, al noemen ze het zelf in vito onderzoek naar werking van het geheugen.
Nog veel belangrijk werk te doen voor zowel de opleiders van opsporingsdiensten, journalisten, (rechts)psychologen en maatschappelijke opinievormers.