Zoals denk ik wel bekend is maak ik op sociale media soms bekend wie iemand is. Het gaat dan zonder uitzondering om mensen die anoniem anderen langdurig de maat nemen met evident strafbare gedragingen. Maar mag dit eigenlijk juridisch wel? We hebben immers sinds kort het nieuwe strafbare feit doxing. Ik denk dat het wel mag en zal in dit verhaal uitleggen waarom ik dat denk en waarom ik het doe.
We hoeven er geen doekjes om te winden. Met name mensen die op sociale media een sterk profiel hebben en veel volgers, worden dagelijks geconfronteerd met een enorme lading bagger. De bedreigingen, beledigingen en laster vliegen ongeremd in het rond en dan openbaren we nog niet eens tien procent van wat er allemaal wordt gezegd.
Hagel
Het is alsof je iedere dag meerdere keren een schot hagel krijgt te verwerken zodra je je account online opent. In negen van de tien gevallen gaat het om anonieme accounts met een handvol volgers, louter opgezet om te treiteren, sarren, beledigen en bedreigen. De onmacht om op een volwassen manier te communiceren, spat van het scherm.
Dergelijk gedrag wordt in real life niet geaccepteerd. Wie zich zo gedraagt op de werkvloer, zal onverbiddelijk worden ontslagen en wie dit doet in een kroeg loopt het risico er met kop en kont uit te worden gesmeten. We accepteren dit asociale en laffe gedrag doorgaans niet in de maatschappij, maar kennelijk is het op sociale media voor akelig veel mensen geaccepteerd gedrag.
Actie
Daar erger ik mij al tijden aan en sinds enige tijd onderneem ik daar ook actie op. Als mensen maar door blijven etteren en het bloed onder je nagels vandaan halen met evidente laster (feitelijk gewoon strafbaar gedrag), dan trek ik die mensen uit de anonimiteit. Dat is ook niet zo moeilijk, iedereen is te vinden en vaak makkelijker dan men denkt.
Vrijwel iedereen laat een digitaal spoor achter en ik heb regelmatig contact met mensen die jaloersmakend goed zijn in het speuren in openbare bronnen (OSINT). Geloof mij, de mensen die niet te vinden zijn, zijn in de minderheid. De meeste mensen zijn binnen een kwartier op te sporen. Niet zelden met adres, telefoonnummers, werkgever, relaties en noem het maar op.
Wetsartikel
Sinds 2024 hebben we echter een nieuw wetsartikel in het wetboek van strafrecht. Het is nu strafbaar om (onder specifieke voorwaarden) persoonlijke gegevens te openbaren. Om een wetsartikel goed te kunnen interpreteren, moet je echter wel kijken naar de wetsgeschiedenis. Oftewel: wat was de bedoeling van de mensen die de wet hebben bedacht.
Zoals u weet maken politici de wetten in Nederland.
Doxing is onder meer tot stand gekomen door een rapport van het Rathenau Instituut. In dat rapport wordt het begrip doxing omschreven als ‘het openbaar maken van iemands persoonlijke, sensitieve en privéinformatie zoals adres, telefoonnummer, paspoort, werkgever, gegevens van familie en foto’s van iemands kinderen’
Pandemie
De wet is mede tot stand gekomen omdat het fenomeen doxing tijdens de coronapandemie een vlucht nam en vooral werd ingezet tegen politici, politieagenten, wetenschappers, prikmedewerkers, gezagsdragers en journalisten. Van deze mensen gingen bijvoorbeeld adressen rond met de boodschap dat mensen maar eens een bezoekje moesten brengen.
Hoewel de wetsgeschiedenis ernaar neigt om zaken als het publiceren van telefoonnummers en adressen strafbaar te maken, valt het noemen van een naam en het plaatsen van een foto in theorie ook onder doxing.
Intimideren
Hier zit wel een belangrijke kanttekening aan: het wetsartikel stelt nadrukkelijk dat het alleen strafbaar is als de ‘kennelijke bedoeling’ van de doxing is gericht op intimideren. Een klein beetje last bij het slachtoffer is niet genoeg, het moet gaan om ‘ernstige overlast’. Met andere woorden: het gaat niet alleen om het openbaren van informatie, ook het specifiek kwalijke doel achter de publicatie moet bewezen worden.
Kwaadwillend
Het Openbaar Ministerie legt dat als volgt uit:
‘Het openbaar maken van adresgegevens, contactgegevens of andere gevoelige privéinformatie die door kwaadwillenden gebruikt kan worden om mensen online of fysiek lastig te vallen’
Doxing tegen onder andere politici, journalisten en politieagenten leidt overigens tot een hogere strafeis. En – net als bij smaad – werkt het iets anders voor journalisten. Met een gerechtvaardigd belang mogen journalisten namelijk zaken publiceren, zoals bijvoorbeeld een naam van een verdachte of de identiteit van iemand die zich schuldig maakt aan misstanden.
Als journalist stond ik bijvoorbeeld ook in mijn recht om in een pagina-groot verhaal in het AD verslag te doen van het wangedrag van Michel Spekkers, inclusief naam en toenaam.
Wettekst
De uiteindelijk wettekst is als volgt:
‘Strafbaar wordt gesteld het zich verschaffen, verspreiden of anderszins ter beschikking stellen van persoonsgegevens van een ander of een derde met het oogmerk om die ander vrees aan te jagen dan wel aan te laten jagen, ernstige overlast aan te doen dan wel aan te laten doen of hem in de uitoefening van zijn ambt of beroep ernstig te hinderen dan wel te laten hinderen’
Nu kun je een hele juridische boom opzetten over de vraag of het publiceren van een naam en een foto automatisch valt onder het wetsartikel. Omdat de wet zo nieuw is, is er nog weinig jurisprudentie. Onlangs bepaalde het OM in een zaak rond Geert Dales bijvoorbeeld dat een screenshot van KvK-gegevens onder doxing valt.
Niet omdat deze gegevens kwalijk zijn (de KvK is er nu juist om gegevens van ondernemers transparant te maken), maar omdat het doel in deze casus er specifiek op gericht was om het slachtoffer te intimideren of vrees aan te jagen.
En daar zit hem wat mij betreft de crux.
Zelfverdediging
Hoewel je niet kunt zeggen dat een feit niet strafbaar is omdat de ander eerder is begonnen met strafbare feiten, kan het bij doxing wel een wezenlijk verschil zijn. Het kan namelijk niet zo zijn dat iemand online een barrage aan strafbare feiten pleegt (laster, belediging, bedreiging etc.) en daar vrolijk mee door kan gaan zonder gevolgen.
En belangrijker: wat je dan met de ‘doxing’ doet is dus niet intimideren of vrees aanjagen, maar ervoor zorgen dat iemand zijn verantwoordelijkheid neemt en staat voor wat hij of zij zegt.
Rechter
Uiteraard is het zo dat je niet voor eigen rechter mag spelen en je hier aangifte van zou moeten doen, maar we weten allemaal dat een dergelijk traject minimaal een jaar zal duren.
Moet je dan als slachtoffer van deze strafbare feiten maar een jaar alle laster en drek over je heen laten komen? Alleen maar omdat het vervolgingstraject door ondercapaciteit en bezuinigingen overbelast is?
Ik meen van niet.
Kroeg
Hoewel het niet helemaal dezelfde situatie is, is het zo dat in het strafrecht rekening is gehouden met kwalijk gedrag van een ander. Als jij in een kroeg of op straat een tik voor je hoofd krijgt, dan mag je onder specifieke voorwaarden terugslaan. Feitelijk blijft dit mishandeling, maar de wet voorziet in de mogelijkheid tot zelfverdediging, waardoor je gerechtigd was om te doen wat je deed.
Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld een inbraak of een verkrachting. Als jij tegen een inbreker of verkrachter aanloopt, dan hoef je hem ook niet zijn gang te laten gaan in afwachting van de politie. Dan mag je deze man of vrouw letterlijk tegen de grond werken en daar houden tot de politie komt. Feitelijk is dat vrijheidsberoving, maar het is geen wederrechtelijke vrijheidsberoving.
Een burgerarrest is toegestaan.
Integriteit
Op het standpunt ‘je mag niet voor eigen rechter spelen’ valt dus nog wel het een en ander af te dwingen.
De vraag is nu waarom dit online anders zou moeten liggen. Waarom je je niet zou mogen verdedigen tegen wat feitelijk een verbale aanval op je integriteit (en soms je eigen veiligheid) is.
Ik zie het als volgt: als ik iemand uit de anonimiteit trek, dan is dat nooit met de kennelijke bedoeling om iemand te intimideren, vrees aan te jagen of het werk te hinderen. Dat zou in mijn opinie pas zo zijn als ik bijvoorbeeld iemands naam en adres of telefoonnummer openbaar en vervolgens nadrukkelijk zeg dat anderen die persoon of zijn of haar werkgever lastig moeten vallen.
Met een adres of een telefoonnummer is dat ook direct mogelijk immers, met een naam ligt dat anders. We gaan allemaal immers door het leven met onze naam, derden weten die naam ook omdat we onszelf in het openbaar voorstellen en dat ligt als het goed is anders met adres- of telefoongegevens.
Stoppen
Het is altijd mijn bedoeling om met het noemen van een naam ervoor te zorgen dat de persoon in kwestie verantwoordelijkheid neemt voor wat hij of zij zegt. Het doel is niet om te intimideren, maar om ervoor te zorgen dat die persoon stopt met het letterlijk plegen van strafbare feiten, zoals laster, smaad, stalking, belediging of bedreiging.
Of in ieder geval zich zal realiseren dat er (legale) consequenties zijn die kunnen volgen op het zelf in gang gezette onwenselijke gedrag. Dat is niet aandoen van overlast, dat is wat de Engelsen zo mooi ‘accountability’ noemen.
We weten immers maar al te goed dat het merendeel van de haters op dit moment vrij spel heeft, juist omdat er geen gevolgen zitten aan het anoniem rondtoeteren van de meest vreselijke dingen en sociale media nou niet uitblinken in moderatie. De ervaring leert ook dat mensen nogal wat toontjes lager gaan zingen als eenmaal bekend is wie ze zijn. Ineens begrijpen ze dat ze zich aan de wet moeten houden en zich niet schuldig moeten maken aan het belagen van anderen.
Wat ik overigens altijd zie als een directe schuldbekentenis.
Schuldbekentenis
En dan is er nog iets: die angst van de haters om met naam en toenaam bekend te worden: is dat op zich niet al een schuldbekentenis? Want waarom zijn ze daar zo bang voor? Voor welke gevolgen zijn ze precies bang? Geven ze dan bij uitstek zelf al niet toe dat ze in de problemen kunnen raken op werk of in de privésfeer, omdat ze weten dat mensen hun gedrag in het echte leven niet zullen accepteren?
En is het niet zo dat dit niet de schuld is van de persoon die hun naam bekend maakt, maar letterlijk het gevolg van hun eigen gedrag?
Borsten
Persoonlijk denk ik: is het teveel gevraagd aan mensen om verantwoordelijkheid te nemen? Je loopt toch ook niet een kroeg binnen met een gesloten helm op je hoofd, scheldt vervolgens iedereen en zijn moeder de huid vol, knijpt hier en daar in de borsten van vrouwelijke klanten en loopt daarna zonder gevolgen naar buiten? Reken maar dat de stamgasten in die kroeg je al lang op de grond gegooid hebben om je helm er af te trekken en je ter verantwoording te roepen.
Waarom accepteren we dat dan wel op sociale media? Waarom geven we daar zelfs de schuld aan de stamgasten die de helm van het hoofd van de belager halen?
Duiven
Ik ben er persoonlijk wel klaar mee dat anonieme en laffe droeftoeters als schijtende duiven vrijwel iedere discussie op X vervuilen met hun gezuig en gesar. Als je dan zo nodig je frustraties over je eigen mislukte leven bot moet vieren op mensen die niets te maken hebben met je eigen ellende, doe dat dan onder eigen naam.
Sta voor wat je zegt en stop met het laf belletje lellen, om daarna als een klein en angstig kind weg te rennen.
Als je daar de ballen niet voor hebt en bij herhaling als een overjarige puber anderen de dupe maakt van je eigen onvermogen, dan moet je niet gaan lopen piepen als iemand je in het licht zet. Wat dat betreft refereer ik ook aan de uitzending van Peter R. de Vries, waar hij met draaiende camera de haters van sociale media confronteerde met hun eigen uitspraken.
Aangesproken
Naar de letter van de wet zou je dit ook onder doxing kunnen scharen (ware het niet dat die wet er toen nog niet was), maar ik geloof niet dat er ook maar iemand was die dat achteraf zo zal beoordelen. De heersende opvatting was: goed dat die mensen eens aangesproken worden op hun eigen walgelijke gedrag.
Want waarom zou Peter R. de Vries moeten accepteren dat mensen hem bedreigen met de dood? Wie begon er hier nou?
Juicekanaal
Laat ik eens een voorbeeld geven van hoe ik het doe.
Op maandagavond kreeg ik een mail op hoge poten van juicekanaal real-fbi. Het kanaal dat de seksueel getinte appjes van misdaadverslaggever Mick van Wely publiceerde, die kort daarna door de Telegraaf werd ontslagen. Ik had op X de naam en de foto van de man achter het roddelkanaal bekendgemaakt. Deze Michael dreigde met aangifte als ik de tweet niet onmiddellijk zou verwijderen.
Wat hem betreft was dit gewoon doxing.
Wat mij betreft niet. Ik vind dat ik een gerechtvaardigd belang heb om zijn naam openbaar te maken. Als jij namelijk voor 120.000 volgers mensen met naam en toenaam in het volle zicht zet en hun (vermeende) wangedrag aan de kaak stelt, dan doe je dat met open vizier.
In een reactie stelde het kanaal dat hij niets verkeerd had gedaan en dat hij zelfs voor publicatie van de seksappjes, de Telegraaf in kennis had gesteld.
Journalistiek
Prima, dan heb je dus journalistiek gehandeld. Ik heb daar geen enkele moeite mee, maar als jij je zo nodig beroept op journalistiek goed handelen, dan dien je ook te weten dat een journalist met open vizier werkt. Journalisten werken zelden tot nooit anoniem en als ze anoniem werken, dan is er een hoofdredactie die verantwoordelijkheid neemt en aan te spreken is op de gevolgen.
Ook hier geldt: neem je verantwoordelijkheid. Want als jij meent dat mensen het recht hebben op de dirt van bekende Nederlanders, hebben die Bekende Nederlanders dan niet het recht om te weten wie er in hun leven zit te wroeten?
Jurisprudentie
Ik dacht het wel en heb de bereidheid om bij de rechter uit te vechten hoe een en ander zich weet te verhouden tot het strafbare feit doxing. Laat er maar jurisprudentie komen op dit gebied. Ik wil bovendien wel eens horen hoe iemand het gegeven gaat verdedigen dat ze zichzelf uitgebreid schuldig hebben gemaakt aan allerlei strafbare feiten, om vervolgens te gaan klagen dat iemand daar verantwoordelijkheid voor vraagt.
Let’s go.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.
Ik post graag dingen onder pseudoniem omdat ik geen zin heb vervelende mensen achter mij aan te krijgen. Mijn bewondering voor journalisten e.d. die openlijk in de vuurlinie gaan staan is groot.
Door me evengoed redelijk en fatsoenlijk op te stellen (ok, dat gaat wel eens een beetje mis in het vuur van een discussie) hoop ik wel zinnig bij te dragen maar niet een doelwit van doxxing te worden. De wetenschap dat sommige mensen mij kennen helpt daarbij, en alleen posten waarvoor ik ook onder mijn eigen naam durf te gaan staan (maar dan niet en plein public) ook.
Prachtig verwoord Chris! En natuurlijk zal dit verhaal ook weer de nodige “ja maar” reacties of gescheld opleveren. Maar dan geeft dat alleen maar aan hoe simpel van geest sommige reaguurders zijn.
Keep up the good work!
Fraai artikel. Dank je wel. Uiteraard beloond met een bescheiden donatie.
Djulia / Mc