Klimaatdemonstranten van Extinction Rebellion bezetten al sinds 9 september iedere dag een deel van de A12 in Den Haag. De actie roept veel reacties op en met name op sociale media gaan de meest wilde verhalen rond. Vandaar maar eens een verhaal over hoe het nu zit met de demonstratie en de inzet van de politie.
Ik ben zelf vanaf de eerste dag aanwezig geweest in Den Haag om op Twitter verslag te doen van de wegblokkade. Mijn interesse zit vooral in het bijzondere karakter: we hebben nog niet eerder gezien dat een actiegroep iedere dag opnieuw een weg bezet. Met een behoorlijke aanslag op de capaciteit van de politie en het Openbaar Ministerie (OM) tot gevolg. De actiegroep wil een einde aan alle fossiele subsidies. Je zou je af kunnen vragen waar een demonstratie eindigt en chantage begint.
Vervolging
Een hot item: het besluit van het Openbaar Ministerie niet te vervolgen voor de wegblokkade. Al in mei heeft het OM een standpunt ingenomen, na eerdere wegblokkades van Extinction Rebellion. Toen bleek dat de meeste actievoerders enkel voor het overtreden van de Wet openbare manifestaties (Wom) werden aangehouden.
Het OM stelt dat de rechtspraak in eerdere uitspraken al bepaalde dat er vaak geen reden is om nog een straf op te leggen als er bij een dergelijke overtreding sprake is van een vreedzame demonstratie, geen laakbaar gedrag (zoals vernieling of geweldpleging) en de mate van overlast die de demonstratie veroorzaakt beperkt is.
Het OM stelt verder dat mensen die als eerste de Utrechtsebaan oplopen (terwijl er nog auto’s rijden) wel een ernstig strafbaar feit plegen (namelijk artikel 162 sr, versperring van een weg; een misdrijf), maar iedereen die daarna komt ‘draagt in feite niet meer bij aan de gevaarzetting’.
Pragmatisch
Een pragmatische afweging dus. Oftewel: hoe ernstig is het strafbare feit en wat is de meerwaarde van vervolging? Strafrecht is een ultimum remedium en de keten kraakt al jaren in de voegen. Daar komt bij dat het besluit om te vervolgen nog eens een extra aanslag is op de capaciteit.
Op de eerste dag van de klimaatdemonstratie werden 2400 mensen aangehouden. Als je die mensen zou willen vervolgen, dan zou je complete registratie-straten aan moeten leggen om ze allemaal ter plekke af te handelen. Het zou een enorme operatie worden, zeker als je bedenkt dat er iedere dag honderden (merendeels nieuwe) aangehouden demonstranten bij komen. Het OM is niet gek, een vervolging voor overtreden van de Wom zou waarschijnlijk veelal niet eens een straf opleveren. Is dat die inzet dan waard?
Snelweg
Criticasters wijzen op het gevaar van het betreden van een snelweg. Hierbij ontstaat het beeld dat auto’s met minimaal 100 kilometer per uur ongeremd voorbij jakkeren. Het stuk waar de demonstranten zitten (de Utrechtsebaan) valt technisch gesproken onder de A12, maar is geen snelweg.
Al ongeveer 1600 meter voor het demonstratiepunt staat het bord ‘einde snelweg’ en ter plaatse geldt een maximale snelheid van 50 of 70 kilometer per uur (afhankelijk van ingaand of uitgaand verkeer).
Ongeveer honderdvijftig meter voor het demonstratiepunt ligt een kruising met verkeerslichten, het is niet zo dat automobilisten met hoge snelheid aan komen rijden. Ze moeten na het verkeerslicht een haakse bocht maken om op de Utrechtsebaan terecht te komen. De demonstranten wachten tot het verkeer tot stilstand is gekomen bij de verkeerslichten. Ze stappen dus doorgaans de weg op als er geen verkeer meer rijdt. Meestal gaat dat goed, soms niet.
Als de demonstranten de weg op zijn gegaan, sluit de gemeente de Utrechtsebaan meteen af.
Illegaal
Dan de vraag of de wegblokkade illegaal is. Lijkt een simpele vraag, maar het is een grijs gebied. Op zich kan ik daar een heel verhaal over schrijven, maar in het kort:
Een demonstratie kan over strafbare grenzen gaan. Een grote protestmars bijvoorbeeld blokkeert ook een weg, waarbij deelnemers langdurig over die weg lopen, maar is niet per definitie verboden. Datzelfde geldt voor de bezetting van een gebouw (zoals een universiteit). Het is strafbaar, maar onder de juiste omstandigheden (geen ander middel beschikbaar, proportioneel etc) valt het volgens de rechter onder het demonstratierecht.
Europees Hof
In een uitspraak van het Europees Hof werd een langdurige blokkade van de Brennerpas (30 uur) gezien als het ‘eerbiedigen van het juiste evenwicht tussen de bescherming van grondrechten van demonstranten en het vrije verkeer van goederen’. Uit een andere uitspraak over boeren in Litouwen die dagenlang drie snelwegen bezet hielden, volgde ook dat een blokkade in beginsel onder het demonstratierecht kan vallen (maar in dit geval was het wel strafbaar omdat de blokkade geen ‘bijproduct’ was).
Een demonstrant van Greenpeace werd ontslagen van alle rechtsvervolging nadat hij een boorplatform had bezet. Op zich een strafbare gedraging, maar mede vanwege de beperkte duur, de geringe hinder en de afwezigheid van concreet gevaar werd de demonstrant niet bestraft. De rechtbank achtte het maatschappelijk belang van de actie groter dan de individuele strafbaarheid van de activist.
Opruiing
Zeven leden van Extinction Rebellion werden wegens opruiing veroordeeld door de rechtbank in Den Haag. Zij riepen op tot het blokkeren van de A12. Voor opruiing dient de rechtbank te bewijzen dat er is opgeroepen tot een strafbaar feit. In dit geval de blokkade:
‘Een blokkade kan leiden tot verkeersonveilige situaties, omdat de verkeersdeelnemers op deze 70-kilometerweg plotseling moeten remmen voor demonstranten om een aanrijding te voorkomen en daarbij onveilige manoeuvres kunnen maken’
Het Gerechtshof in Amsterdam oordeelde eerder echter dat een vergelijkbare oproep tot een wegblokkade gezien moet worden als een oproep tot een vreedzame demonstratie en dus niet strafbaar is.
Factoren
Uit de jurisprudentie blijkt dus dat het afhankelijk is van omstandigheden of een wegblokkade wel of niet onder het demonstratierecht valt. Aangezien de blokkade van de A12 als hoofddoel de blokkade heeft, lijkt het hier echter te gaan om een illegaal middel.
De burgemeester van Den Haag heeft de acties van Extinction Rebellion verboden op basis van de Wom (Wet Openbare Manifestaties). De reden? ‘Een vrees voor wanordelijkheden, gevaar voor de gezondheid en ernstige verkeersproblemen’. Een interessant gegeven, want is dat met deze acties wel het geval? Er is geen verkeerschaos in Den Haag, het verkeer moet hoogstens een paar minuten omrijden.
Politie-inzet
Mensen die tijdens coronademonstraties te maken kregen met fors politiegeweld, klagen dat de politie Extinction Rebellion met fluwelen handschoenen aanpakt. Grotendeels is dat inderdaad zo, maar de klimaatdemonstratie is van een andere orde. Demonstranten zijn vreedzaam, er vliegen geen stenen door de lucht, er wordt niet gescholden en het enige verzet dat te zien is, is vreedzaam. Sommige demonstranten houden zich slap bij aanhouding, iets wat geoorloofd is.
Het politiegeweld tijdens de coronademonstraties ging absoluut soms over de grens, maar het karakter van die demonstraties was ook anders. Massaler, met gevaar voor de volksgezondheid en bij veel coronademonstraties kwam letterlijk reltuig om de hoek kijken, inclusief in beslag genomen vechthandschoenen, messen en stokken. Er werden achteraf nogal wat mensen veroordeeld voor openlijk geweld. Tot aan celstraffen aan toe.
Gepast geweld
De politie vordert iedere dag op straffe van geweld aan de klimaatdemonstranten om te vertrekken. Voor veel mensen gaat dat te soft. De politie moet zich echter houden aan de Ambtsinstructie. Het voert te ver om die hier helemaal na te pluizen, maar het komt er in de kern op neer dat er niet meer geweld mag worden toegepast dan strikt noodzakelijk. Het geweld moet proportioneel zijn aan het doel. Zoals gezegd: de klimaatdemonstranten plegen geen geweld, sommige actievoerders houden zich slap, meer is het niet. Het met enige dwang lostrekken van demonstranten en ze optillen is dan ook waar de kern van de Ambtsinstructie over gaat: gepast reageren.
Waterwerper
De ingezette waterwerpers van de Duitse politie vormen een wat apart verhaal. Feitelijk is de inzet (waar exclusief de burgemeester over gaat) een trapje in de escalatieladder. De politie vordert om te vertrekken, haalt kinderen en ‘kwetsbaren’ uit de groep en begint dan met spuiten. Je zou het kunnen zien als een laatste waarschuwing. Een nat pak voor er eventueel meer geweld wordt toegepast. Om zo mensen te ontmoedigen om te blijven zitten.
Het heersende idee is dat de inzet bedoeld is om grote groepen mensen die de openbare orde verstoren uit elkaar te drijven. Zo bekeken kun je je afvragen of de inzet bij de klimaatdemonstraties, waar een relatief kleine groep op een vaste locatie vreedzaam op het wegdek zit en ook niet vertrekt na inzet van de waterwerper, wel zo legitiem is. Amnesty International bijvoorbeeld is hier kritisch op.
Werkschuw
Je kunt er niet omheen op sociale media: de klimaatdemonstranten worden steevast laatdunkend neergezet als langharig, hypocriet en werkschuw tuig. Dat is een vals beeld. De mensen die ik op de Utrechtsebaan heb ontmoet hebben veelal gewoon een baan, studeren of zijn gepensioneerd.
Het zijn docenten, wetenschappers, hoogleraren, ambtenaren, verpleegkundigen, artsen, ict’ers en ga zo maar door. Zelfs een politieagent komt af en toe zijn steun betuigen. Natuurlijk zitten er ook mensen tussen zonder baan, maar de groep is veel te divers om gemakzuchtig uit te maken voor werkschuw. Velen nemen vrije dagen op om aanwezig te zijn.
En wat hypocrisie betreft (het dragen van leer, plastic etc) Extinction Rebellion zelf zegt juist niet individuen de maat te willen nemen, maar te willen strijden voor systeemverandering. Ze ageren nadrukkelijk tegen de overheid en de industrie, niet tegen individuele keuzes.
De wegblokkade maakt absoluut de tongen los en je mag en kunt er alles van vinden, maar laten we wel blijven kijken naar de feiten.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.