De dagelijkse blokkade van de A12 brengt allerlei discussies op gang. De felste debatten worden gevoerd over de mate van geweld (of het ontbreken ervan) door de politie. Extinction Rebellion spant een kort geding aan om de inzet van de ‘disproportionele’ waterwerper te stoppen. Vandaar maar eens een apart verhaal over het geweldsmonopolie.
Ik ben iedere dag bij de blokkade geweest en hoewel ik niet alles kan zien, is het algemene beeld dat de politie netjes te werk gaat. Er wordt doorgaans vriendelijk gevraagd of wegblokkeerders zelf mee willen lopen. Als ze dat niet doen, tillen de agenten personen op en worden ze op een draagplank met wieltjes gelegd en in bussen afgevoerd.
Incidenten
Demonstranten krijgen hier en daar echter ook te maken met aangebrachte pijnprikkels, vingers en polsen worden omgebogen en soms grijpen agenten demonstranten bij de keel of neus. Een van de rebellen heeft naar eigen zeggen een gebroken arm opgelopen door een polsklem. De teneur op sociale media is dat mensen die de wet overtreden niet moeten zeuren als ze te maken krijgen met politiegeweld.
Dat berust echter op een misverstand.
Het overtreden van de wet door een burger is geen vrijbrief voor geweld door de politie. Je hoeft geen klap in je nek te verwachten als je door het rode licht rijdt of je schuldig maakt aan bijvoorbeeld diefstal of vernieling.
Ambtsinstructie
De overheid heeft als enige het geweldsmonopolie. De politie heeft zich te houden aan specifiek omschreven regels: de Ambtsinstructie.
De kern is dat geweld (volgens de wet: een meer dan geringe kracht) noodzakelijk moet zijn en moet voldoen aan de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit. Het geweldsmiddel moet in verhouding staan tot het doel (in dit geval de aanhouding cq het stoppen van de blokkade) en het geweldsmiddel mag alleen worden gebruikt als een ander, minder ingrijpend middel niet mogelijk is.
Kort en goed: zwaarder geweld mag alleen als lichter geweld niet mogelijk is.
Dodelijk
Eigenlijk is dit heel logisch. Wie met een mes of vuurwapen op agenten afstapt, kan (dodelijk) geweld verwachten. De agenten mogen immers lijf en leden verdedigen tegen direct gevaar. Wie zich echter vreedzaam gedraagt tijdens een verboden demonstratie kan na een vordering om te vertrekken rekenen op enige dwang, maar hoeft niet te rekenen op fors politiegeweld. Er staan immers genoeg andere middelen open om hetzelfde doel te bereiken.
Artikel 7 lid 1 van de Politiewet:
‘De ambtenaar van politie….is bevoegd in de rechtmatige uitoefening van zijn bediening geweld of vrijheidsbeperkende middelen te gebruiken, wanneer het daarmee beoogde doel dit, mede gelet op de aan het gebruik hiervan verbonden gevaren, rechtvaardigt en dat doel niet op een andere wijze kan worden bereikt’
In de Ambtsinstructie is het gebruik van de wapenstok en het vuurwapen keurig omschreven, maar fysieke geweldstechnieken zoals het bokkenpootje (polsklem) of het bij de nek of neus pakken zijn niet nader gedefinieerd en gereguleerd.
Nek/hoofd
Dergelijke gedragingen vallen onder de zogenaamde ‘controletechniek’ en zijn an sich niet verboden. Naar aanleiding van de fatale nekklem in de zaak Mitch Henriquez werden hier Kamervragen over gesteld. De minister van Justitie en Veiligheid gaf toen ook antwoord op de inzet van de hoofdcontroletechniek (de nekklem is een verwurgingstactiek):
‘Door het hoofd te omklemmen kan de persoon gestuurd worden. De (hoofd)controletechniek maakt deel uit van de politieopleiding en wordt toegepast in situaties waarin mensen zich hevig verzetten’
Er zijn veel rapporten geschreven over het geweldsmonopolie en wat opvalt is dat geweld gericht op het hoofd vrijwel altijd het gevolg is van burgers die zelf actief gewelddadig zijn naar de politie. In dat soort gevallen is het onder omstandigheden toegestaan. Voor vreedzame demonstranten lijkt het middel te zwaar.
Tegenwerken
Tijdens een van de actiedagen van Extinction Rebellion hoorde ik een agent het volgende zeggen:
‘Niet meewerken is tegenwerken’
Een interessante uitspraak, aangezien ‘tegenwerken’ een legitieme reden kan zijn voor een agent om geweld toe te passen. Verzet bij aanhouding is een strafbaar feit (artikel 180 Sr., wederspannigheid), maar het is volgens dat artikel alleen strafbaar als er sprake is van geweld of bedreiging met geweld door een burger.
Dat kan bestaan uit schoppen of slaan, maar ook uit het bewegen in tegengestelde richting. Jezelf als een dood gewicht slap houden valt onder de noemer ‘niet meewerken’, maar het is niet hetzelfde als ‘tegenwerken’.
Bokkenpootjes
Dit is van belang omdat sommige demonstranten die niet mee willen werken te maken krijgen met het toedienen van pijnprikkels. Omgebogen vingers, bokkenpootjes (de pols achteroverduwen) of het tegen neus of keel duwen. Tijdens de zogenaamde IBT (Integrale Beroepsvaardigheid Training) wordt agenten geleerd: hoe kleiner en hoe verder het gewricht van je lichaam afzit, hoe zwakker het is.
Dit is wat de politie er zelf over zegt:
‘Een deel van de actievoerders luistert niet naar de aanwijzingen van de politie. Zij werken niet mee aan hun aanhouding. Wanneer er geen andere mogelijkheid is om de weg vrij te maken gebruikt de politie lichte dwang. Dit wordt professioneel en verantwoord toegepast en indien nodig achteraf getoetst’
Slap houden
In verreweg de meeste gevallen zien we dat demonstranten die zich slap houden weg worden gedragen. Als die mogelijkheid er is, dan is zwaardere dwang dus niet nodig. Ook als demonstranten met de armen in elkaar gehaakt zijn, volstaat het uit elkaar trekken van die mensen.
Er kan echter wel een andere situatie ontstaan: als een agent je armen uit elkaar trekt en je beweegt in tegengestelde richting dan waar de agent je heen wil hebben, dan kan dit wel vallen onder verzet bij aanhouding en is zwaarder geweld een legitieme optie.
Daar komt bij dat we zien dat demonstranten die met enige dwang uit de groep zijn gehaald en zelf meelopen alsnog te maken krijgen met bokkenpootjes. Het is maar zeer de vraag of de politie hier wel toe gerechtigd is. De pijnprikkel dient immers geen doel meer als mensen zelf meewerken.
Pijnprikkels
Jaap Timmer is als socioloog verbonden aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij onderzoekt al sinds 1993 geweld door en tegen de politie. Ik vroeg hem hoe hij de toepassing van pijnprikkels ziet:
‘Die pijnprikkels vallen onder fysiek geweld en dan is het aan de professionaliteit van de agent zelf. Dat krijgen ze op de politieopleiding aangeleerd en daarna in de eenhedentraining en dat gezamenlijk kun je zien als de richtlijn. De vraag is natuurlijk of je slap houden verzet is of niet. Je zou het niets doen kunnen zien als lijdelijk verzet, maar daar kun je een hele boom over opzetten.
De vraag is hier meer of het valt onder de subsidiariteit. Is dit het minst indringende middel om je doel te bereiken? Is het doel – meegaan of meekomen – niet met een ander of minder indringend middel te bereiken? Bijvoorbeeld door iemand weg te dragen. Maar als ze eenmaal staan, moet je ze soms ook dwingen. Dat is echt open aan de professionaliteit van de agent, maar wel ook ter beoordeling achteraf bijvoorbeeld door middel van een klachtprocedure’
Waterwerper
Ook voor de waterwerper gelden dezelfde basisregels: is de inzet de enige mogelijkheid om het doel te bereiken? We weten inmiddels dat het wegdragen van demonstranten een prima oplossing is en dat de meeste demonstranten niet vertrekken door de waterwerper. Het middel lijkt dan ook niet het beoogde doel te hebben. Ook over de waterwerper staan geen specifieke regels in de Ambtsinstructie. Timmer zegt er het volgende over:
‘Opleidingen en trainingen werken de geschreven wet- en regelgeving nader uit. Als er geen wet- en regelgeving is, vormt hetgeen agenten leren en trainen de richtlijn. De gedachte is dat je een middel hebt dat tot doel heeft om de menigte zich te laten verspreiden, cq te laten vertrekken en verder geen letsel toebrengt aan personen. Van water word je koud en akelig en dan ga je weg. Dat is het idee. Het is niet bedoeld om letsel en pijn te veroorzaken’
Wapenstok
Er zijn mensen die beweren dat de wapenstok alleen gebruikt mag worden om geweld tegen te gaan. In de Ambtsinstructie lezen we echter dat het ook mag om een persoon aan te houden die zich onttrekt aan een aanhouding en om mensen die niet luisteren naar een vordering op afstand te houden. De politie gebruikt op de A12 zelden de wapenstok, om de simpele reden dat een minder zwaar middel doorgaans genoeg is.
De politie zelf is niet bepaald loslippig. Als ik het korps Den Haag vraag om een toelichting op het optreden, komt er alleen een link terug naar de site van de politie, waar heel summier een uitleg staat over de inzet van geweld.
Heetst van de strijd
Regels zijn regels, maar ook politieagenten zijn mensen en uit de wetsgeschiedenis blijkt dat rechters agenten behoorlijk de ruimte geven om een eigen afweging te maken. Ook dat is begrijpelijk, want aan de ene kant mag je van agenten professionaliteit verwachten, maar ze moeten wel beslissingen nemen in het heetst van de strijd.
Daar komt bij dat we als pers niet altijd precies zien wat de aanleiding is van het toegepaste geweld. Mensen die zich (hevig) verzetten, roepen wel degelijk een vorm van geweld over zich af. In dat geval past het niet om te klagen.
Mensen die vreedzaam zijn en blijven, maar toch te maken krijgen met pijn hebben dat echter wel en het is uiteindelijk in het belang van iedereen dat de politie hier scherp op blijft.
Het geweldsmonopolie is er namelijk niet alleen op de A12. Het is overal in Nederland en kan ook u treffen.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.