We leven in een tijd waarin de leugen regeert. En het populisme vaart er wel bij. Niet alleen politici profiteren er van, ook roeptoeters op sociale media weten dat ze met de leugen een criticaster effectief kunnen beschadigen. Dit is een verhaal over de kracht en het gevaar van de leugen.
Toen de Hoge Raad de Nederlandse Staat op de vingers tikte en klip en klaar aangaf dat ‘gevaarlijke klimaatverandering’ een bestaand en serieus probleem is, stak een ware proteststorm op. Niet alleen over de vermeende invloed van rechters op de politiek, maar ook over de inhoud van de boodschap. Dachten de rechters dat ze verstand hadden van klimaatverandering ofzo? En weer kregen we de hele riedel over ons heen. Van loodgieters, opiniemakers tot gepensioneerde klimaat’experts’, iedereen wist het weer beter. De leugens over klimaatverandering werden weer gretig gedeeld.
Dat de Hoge Raad louter aansluiting zocht bij de internationaal breed gedragen consensus in de wetenschap, was voor sommige mensen blijkbaar een vreemd concept. Alsof de mening van @Mien3482765 ineens gelijkwaardig was aan de goed onderbouwde en controleerbare stellingen van duizenden wetenschappers die zich sinds jaar en dag buigen over het ontstaan en de gevolgen van klimaatverandering.
Het is tekenend voor deze tijd en veelzeggend. Rechters die de wetenschap gebruiken als legitiem argument worden in het beklaagdenbankje gezet door mensen die na drie minuten Googlen op zeker weten dat ze het beter weten. De leek als boze en gefrustreerde scheidsrechter van de wetenschap.
Tactiek
De leugen is een beproefde tactiek en daar weet ik alles van. Ik ben dit jaar (en voorgaande jaren) door de bekende roeptoeters op sociale media meer dan eens met 100% leugens weggezet. Wat te denken van beroepsboosmens Jan Dijkgraaf? In een van zijn briefjes over mij (volgens Jan ben ik niet serieus te nemen, maar hij schreef in totaal tien briefjes waarin ik een rol speelde) verstopte Jan een linkje. Wie er op klikte kwam uit bij een suggestie over pedofilie.
Publicist, fabulant en beroepsclown Jan Roos strijdt met dezelfde tactiek. In meerdere twitterberichten en in een column stelde Roos dat ik mijn eigen keukenraam had ingegooid. Dat ik op het moment dat er een baksteen naar binnen vloog aantoonbaar een etage hoger naast mijn vriendin in mijn bed lag, was voor Jan Roos geen reden om de malicieuze leugen niet herhaaldelijk te publiceren.
Arthur van Amerongen (columnist HP de Tijd en Volkskrant en ooit serieus journalist) maakte het al net zo bont. In een column in HP de Tijd (achter een betaalmuur) stelde Van Amerongen deze maand dat ik mijzelf donaties stuur. Volkomen uit de lucht gegrepen, Van Amerongen realiseert zich vast niet dat een door mij verzonden donatie mij alleen maar geld zou kosten. Een donatie kent namelijk kosten. Als ik mijzelf 10 euro zou schenken, dan zou ik er omgerekend ongeveer 8,60 euro voor terugkrijgen.
Een kort belletje naar de organisatie achter mijn donatiemodel (Reporters Online) had Van Amerongen uit de brand kunnen helpen, maar feiten zijn niet van waarde voor deze kinderlijke querulant die al mij al eerder zonder enige onderbouwing beschuldigde een alcoholist te zijn en denigrerende opmerkingen maakte over mijn uiterlijk. Projectie waarschijnlijk, want de man is naar eigen zeggen ‘getekend door een leven vol drank, drugs, gebroken relaties en obesitas’.
Natuurlijk weet Van Amerongen wel dat wat hij stelt niet klopt. Net zoals Jan Roos heel goed weet dat ik mijn eigen raam niet heb ingegooid en Jan Dijkgraaf weet dat ik niets met pedofilie van doen heb. Maar deze roeptoeters weten ook dat wat zij stellen kritiekloos wordt ontvangen door de volgelingen van deze leugenaars. In hun haat jegens andersdenkenden verspreiden de veelal anonieme en wraakzuchtige volgelingen de kwaadaardige boodschap gretig.
De heren zelf kennen in hun strijd om relevant te blijven te weinig schaamte en eergevoel om de leugen te herstellen. Alles voor het applaus en de hartjes van de veelal anonieme volgelingen. Haat als verdienmodel. Kijk mij eens stoer stellingen poneren.
Natuurlijk. Ik weet ook wel dat verstandige mensen de schouders ophalen bij de zoveelste leugen van deze makelaars in angst. Maar ik weet ook dat er een boel wraakzuchtige en onverstandige mensen rondlopen op deze aardbol. Het zijn de mensen die de leugen omarmen en probleemloos kiezen voor een Donald Trump, Thierry Baudet, Bolsonaro, Geert Wilders of een populist op links. Omdat het die mensen niet gaat om feiten en argumenten, maar om een gevoel. Dat wat zij voelen, is voor hen de waarheid. De eigen beperkte ervaring als mal voor het leven.
Debatkracht
Wie met leugens werkt, toont zijn eigen karakter. Maar vooral: het gebrek aan argumenten. Als je de ander op eigen debatkracht niet aankunt, rest slechts een schamele poging om de ander te beschadigen. Het is de beproefde tactiek van de populist. En het werkt omdat mensen verder geen vragen meer stellen.
En zo worden we dagelijks bestookt met leugens. Leugens die soms helaas ver komen omdat useful idiots met grote gretigheid de leugen verder dragen. Als het maar over de ander gaat.
We zagen dat dit jaar treffend terug bij de berichtgeving over criminele asielzoekers. In een verborgen staatje had de overheid tientallen gevallen van moord en doodslag gepleegd door asielzoekers opgenomen. Parlementaire journalisten gingen er mee aan de haal, Twitter ontplofte. Dertig moordenaars die door ‘onze politiek’ waren losgelaten op de weerloze bevolking. Niemand die zich eerst afvroeg of het getal van dertig levensdelicten op 108 moorden wel kon kloppen.
Tot bekend werd dat achter het onhandig verborgen staatje welgeteld 0 moorden schuilden, met dank overigens aan het brakke registratiesysteem van de overheid. Het kwaad was al aangericht, tot op de dag van vandaag twitteren onwetenden over moordende asielzoekers. De leugen kwam weer eens verder dan de waarheid. Omdat het zo lekker in de eigen mal van de eigen werkelijkheid valt.
Roeptoeter
We zagen het dit jaar ook bij de bekende roeptoeter en hobby-racist Joost Niemöller. Toen in Den Bosch mannen werden gearresteerd op verdenking van een zedendelict, twitterde Joost er vrolijk op los. Een paar verdachten bleken familie van elkaar te zijn, dus volgens Joost was dat het bewijs dat er een islamitische component in de zaak zat. Toen dat grote flauwekul bleek, trok Joost zijn keutel in, maar uiteraard was de steen van de leugen toen al aan het rollen gebracht.
En dat voor een man die met de oprichting van een nieuwe omroep stelt het fakenieuws van de mainstream media te willen bestrijden. Het zou grappig zijn als het niet zo bedroevend triest was.
De leugen scoort. Niet in de laatste plaats omdat mensen met vooroordelen en boosheid heel graag willen geloven in hun eigen verwrongen wereldbeeld. Iedere snipper van het eigen gelijk wordt uitvergroot en de leugen wordt gretig omarmd. Het gaat niet meer over wat waar is, maar over welk frame het beste past bij de eigen gedachten.
Rationeel
De mens heeft een unieke eigenschap, we kunnen rationeel denken. Dat zou de leugen op afstand moeten houden, maar die ratio doet er volgens Amerikaanse wetenschappers niet meer toe als we ons bedreigd voelen of als we de controle denken te verliezen. ,,Hoe minder controle mensen hebben over hun levens, hoe sterker ze met mentale gymnastiek proberen om die controle te herstellen, aldus hoogleraar Adam Galinsky. ,,Gevoelens van controle zijn zo belangrijk dat een gebrek eraan bedreigend voelt. Hoewel sommige misvattingen gevaarlijk zijn of iemand van het rechte pad kunnen brengen, komen ze enorm veel voor. Waarschijnlijk voorzien ze in een diepe, psychologische behoefte.”
En zo zitten we in een vicieuze cirkel. Mensen voelen zich bedreigd of hebben het gevoel dat ze de controle verliezen, gaan in leugens geloven omdat ze zich bedreigd voelen en voelen zich weer bedreigd omdat ze in die leugens geloven.
Er is al veel over geschreven, maar uit onderzoek blijkt dat Donald Trump maar liefst vijftien keer per dag een leugen de wereld in slingert. Donald Trump? Een schuimbekkende opiniemaker van een duister weblog? Nee dus, de president van een van de machtigste landen op de wereld. Een man die nog steeds ongekend populair is onder zijn eigen aanhang. Ook hier doet de waarheid er niet meer toe. Trump wordt zelfs een ‘slechte leugenaar’ genoemd omdat hij zichzelf tegenspreekt en zijn leugens makkelijk te weerleggen zijn. Zelfs die dynamiek maakt hem niet minder populair.
Natuurlijk kun je Trump zelf de schuld geven van zijn leugens. Of een Arthur van Amerongen, Jan Dijkgraaf of Jan Roos. Maar dat is te makkelijk. Deze makelaars in angst worden gedragen door de mensen die het niet uitmaakt of stellingen kloppen of niet. En daar zit het echte probleem.
Zolang wij de verkopers van leugens ondersteunen, zullen zij de leugens blijven verkopen. Omdat het namelijk werkt. Omdat er geen vragen worden gesteld, omdat niemand hen effectief op de vingers tikt.
De leugen is een effectief verdienmodel geworden en een krachtig wapen in de handen van mensen zonder geweten en moraal.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt me ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.