De vreselijke ontwikkelingen in Israël leggen weer eens bloot hoe moeilijk dubbele empathie is. Om context te kunnen blijven zien. Het lijkt wel of je tegenwoordig verplicht bent om een scherpe keuze te maken. Je bent voor of tegen. Grijstinten zijn er niet en wie de ‘verkeerde’ keuze maakt krijgt al snel bedreigingen en beledigingen over zich heen.
Vooropgesteld: er is geen enkele rechtvaardiging voor het doden van honderden onschuldige festivalgangers, voor het verkrachten van vrouwen, het afvuren van duizenden raketten op burgerdoelen of het vermoorden van baby’s. De beelden die ons overspoelen op sociale media over de laffe terreuraanslag van Hamas gaan door merg en been.
Hier past geen enkele maar. Terreur moet altijd in de sterkst mogelijke bewoordingen worden afgekeurd en bestreden met alle middelen. Het geeft ook totaal geen pas om als Palestijn in Nederland (of met Palestijnse roots) uitbundig op straat te gaan dansen, terwijl de vermoorde lichamen van onschuldige burgers nog niet eens zijn afgekoeld.
Er is alle reden voor Israël om Hamas met geweld uit te schakelen.
Medaille
Dat wil echter niet zeggen dat je geen empathie kunt voelen voor de andere kant van de medaille in een veel breder conflict. Voor onschuldige burgers (waaronder veel kinderen) die worden gedood als gevolg van de vergeldingsacties van Israël, wat (net als terreuraanslagen) feitelijk een schending is van het humanitair oorlogsrecht.
En voor de erbarmelijke omstandigheden waarin veel Palestijnen al akelig lang moeten leven.
Gaza, een gebied zo klein als twee keer Texel en met 2,3 miljoen inwoners, is op veel gebieden een onleefbaar stuk grond en aan de kant van de Palestijnen zijn de laatste jaren akelig veel dodelijke slachtoffers gevallen. Er zijn mensen die de Gazastrook de grootste open luchtgevangenis van de wereld noemen.
Hamas
Ook hier past nuance en een bredere blik. Nadat Hamas in 2007 aan de macht kwam en een streng Islamitisch bewind voerde, sloot Israel het gebied grotendeels af van de buitenwereld, overigens mede om aanslagen te kunnen voorkomen en als drukmiddel als de spanningen weer opliepen. Door de isolatie kregen de inwoners op grote schaal te maken met werkloosheid, voedselonzekerheid en beperkte toegang tot medicijnen, stroom en levensmiddelen.
Je kunt niet zeggen dat de bewoners zelf daarna nog een keuze hebben gehad. Er werden geen verkiezingen meer gehouden, een demonstratie in de zomer van 2007 van de eigen bevolking tegen Hamas werd neergeslagen met knuppels en geweerkolven.
Het is heel goed te betogen dat het leven van de inwoners van de Gazastrook uitzichtloos is door de harde hand van Israel én het strenge bewind van Hamas.
Apartheid
Je kunt – in een bredere context – echter ook niet negeren dat Israël zich volgens mensenrechtenorganisaties schuldig maakt aan apartheid. Amnesty International stelt dat het land ‘een systeem heeft opgelegd van onderdrukking en overheersing van Palestijnen, overal waar het controle uitoefent over hun rechten’
Human Rights Watch:
‘In vrijwel alle aspecten van het leven worden Joodse inwoners door de Israëlische autoriteiten structureel bevoorrecht en worden Palestijnen gediscrimineerd. Palestijnen worden in meer of mindere mate onteigend, opgesloten, gedwongen gescheiden en onderworpen op grond van hun afkomst’
Zoals de Joodse journalist Isaac Saul (die pleit voor de vernietiging van Hamas) in een uitstekend opinie-artikel onlangs schreef:
‘You cannot keep two million people living in the conditions people in Gaza are living in and expect peace. You can’t. And you shouldn’t. Their environment is antithetical to the human condition. Violent rebellion is guaranteed. As sure as the sun is rising’
Geschiedenis
Wie iets van het conflict wil begrijpen zal een stukje terug moeten in de geschiedenis. Joden woonden al duizenden jaren in het gebied, maar na de val van het koninkrijk Juda verspreidde het volk zich over de wereld.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog deden de Britten aan de organisatie van Europese Joden (die klaar waren met Europees antisemitisme) de belofte om in Palestina een thuisland te vestigen, op voorwaarde dat het niet ten koste zou gaan van de inheemse bevolking. Rond 1914 waren er in Palestina ongeveer 90.000 Joodse ‘immigranten’ op een Arabische bevolking van bijna 750.000. Tegelijkertijd werd aan Arabieren de belofte gedaan dat ze de heerser van het Midden-Oosten zouden worden als ze de Ottomanen (die de kant van de Duitsers hadden gekozen) zouden bestrijden.
Antisemitisme
In de jaren ’30 emigreerden veel Joden naar Palestina om te ontsnappen aan het groeiende antisemitisme. De Palestijnen die daar al woonden waren daar niet blij mee. De Britten verdeelden vervolgens het land onder Palestijnen en Joden.
Na WOII kwam de migratie van Joden nog sterker op gang. Nadat de Britten zich terugtrokken, riepen de Joden de staat Israël uit. Een coalitie van Egypte, Jordanië, Syrië en troepen uit Irak trekt dan Israël binnen. Israëlische troepen slaan met succes terug en bezetten dan ook zo’n zestig procent van het gebied dat, volgens het verdelingsplan van de Verenigde Naties, Arabisch zou moeten zijn. Duizenden Palestijnen komen om en zeker 700.000 worden verdreven of slaan op de vlucht.
Bezetting
De samenkomst van verschillende culturen was vanaf het begin geen succes. Leiders in de Arabische wereld riepen op tot het doden van Joden en andersom werden Arabieren vermoord of massaal gedwongen uit hun woonomgeving gehaald (zie Lydda). In 1967 bezette Israël na een oorlog met Arabische landen nog meer grondgebied (de Westelijke Jordaanoever, Oost-Jeruzalem en Gazastrook), op plekken waar veel Palestijnen woonden. Vanaf dat jaar waren alle Palestijnse gebieden bezet.
Haat
Niemand wordt met haat geboren, maar het kan wel onderdeel worden van je leven. Van je strijd. En dat is zo voor alle partijen. Slachtoffers en nabestaanden van terreuraanslagen of executies, van jarenlange vernedering, bezetting of het ontzeggen van bestaansrecht: het doet iets met mensen. Haat kan onder de ‘juiste’ omstandigheden tot kolossale omvang groeien.
Opnieuw een quote van de Joodse journalist Isaac Saul:
‘Every single time Israel kills someone in the name of self-defense they create a handful of new radicalized extremists who will feel justified in wanting to take an Israeli life in retribution sometime in the future’
En ook die uitspraak gaat op voor beide kanten. Als iemand om het leven komt door geweld, is dat een voedingsbodem voor meer geweld.
Doden
Amerikaans onderzoek (Marshall) leert dat tot tachtig procent van de soldaten tijdens de Tweede Wereldoorlog in eerste instantie niet kon of wilde schieten op de vijand. Het merendeel schoot in de lucht. Dat veranderde echter als een medesoldaat werd geraakt. Het doden gaat daarna makkelijker, de vijand is een persoonlijke vijand geworden.
Wij voelen vanuit Nederland niet wat een Palestijn of Israëliër voelt. Die indringende onveiligheid en angst kennen wij niet. Maar we kunnen ons wel verplaatsen in mensen die vanuit een gewelddadig verleden en heden overkoken van emotie en haat. Omdat ze een geliefde of een kind hebben zien sterven. Of zelfs hele gezinnen. Omdat ze geen bestaansrecht hebben of dag in dag uit leven met de gedachte dat omringende landen je het liefst willen vernietigen.
Voedingsbodem
Dat Israël zichzelf verdedigt tegen een terreuraanval is meer dan logisch. Maar net zoals de aanslagen van Hamas haat in de harten brengt, zullen de burgerdoden op de Gazastrook ook zorgen voor een vruchtbare voedingsbodem, waardoor de cirkel van geweld blijft bestaan. Tot op het moment van schrijven zijn er ruim 1600 doden gevallen door de recente bombardementen van Israël, waaronder maar liefst vijfhonderd kinderen.
Hoe vaak hoor je in Nederland al niet mensen zeggen: ‘Als ze aan mijn kinderen komen, dan zijn ze van mij’
Joas Wagemakers, hoofddocent Islam en Arabische studies zegt het in een interview met RTL treffend:
‘Generatie na generatie komen burgers om door aanslagen en invasies. De vele slachtoffers die uit het conflict zijn voortgevloeid maken het oplossen ervan door de overlevenden natuurlijk niet makkelijker’
Dehumanisering
Het geweld draagt bij aan dehumanisering van beide kanten. Een dehumanisering die je eigenlijk in alle gewapende conflicten ziet. De ander is geen mens, maar een beest, een terrorist, een gruwelijke bezetter. Het zijn termen die het makkelijker maken om over te gaan tot vreselijk gedrag, van laffe aanslagen tot bombardementen in woonwijken of een beleid van apartheid.
De Holocaust kon angstvallig makkelijk worden uitgevoerd, mede door de Joden te beschouwen als Untermenschen. In Rwanda werden een miljoen mensen vermoord, vooral Tutsi’s. Ze werden afgeschilderd als slangen die vertrapt moesten worden.
Beschouw en benoem de vijand als onmenselijk of ongedierte en uitroeien of verdelgen is een stap dichterbij.
Complex
Het conflict tussen Israël en Palestina is gecompliceerd. Het Palestijnse volk is niet hetzelfde als Hamas. Het Joodse volk staat niet massaal achter mensen die de Gazastrook willen reduceren tot de grootste parkeerplaats van het Midden-Oosten. Tussen al die grijstinten wonen en leven mensen die niet hebben gevraagd om aanslagen en ook niet om bommen of isolatie.
Je kunt prima empathie voelen voor het leed van beide kanten. Zoals het bijvoorbeeld ook goed mogelijk is om tijdens sommige rechtszaken mee te leven met een slachtoffer én verdachte. Mensen maken keuzes en die komen zelden zomaar tot stand. Er is vrijwel altijd een voorgeschiedenis.
Het getuigt wat mij betreft dan ook van een gebrek aan zelfinzicht en realiteitszin als je denkt dat je zelf niet in staat bent tot (buitensporig) geweld door omstandigheden die je treffen of waar je onderdeel van bent.
Wie de moeite neemt om verder te kijken, ziet een wereld aan grijstinten.
Empathie
Volgens mij heeft niemand inmiddels meer een flauw idee hoe het conflict tussen Israël en de Palestijnen opgelost moet worden. En ik zeker niet.
Wat ik wel weet is dat je empathie ook kunt zien als de grootste vijand van dehumanisering.
En dat is een begin.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.