Een aantal jaren geleden liep ik rond in het concentratiekamp Auschwitz.
Een indrukwekkend symbool van wat door velen als de grootste misdaad ter wereld wordt gezien. De systematische vernietiging van het Joodse volk. Onder andere.
Het was serieus koud toen ik door de beruchte poort van Auschwitz I liep. Ergens onderweg begon het licht te sneeuwen. In mijn herinnering schemerde het.
Tussen de barakken door liepen Joodse schoolkinderen. Ze zwaaiden trots met de nationale vlag van Israël.
Boven de groep hing de sfeer van triomf. Uitgelaten jonge mensen tegen de achtergrond van wachttorens en de eng smalle gangen van kruislings geplaatst prikkeldraad.
Een tamelijk surrealistisch gezicht.
Lichtelijk ontdaan door het verdomd pijnlijk in tact gebleven Auschwitz liep ik door. Langs de muur met kogelgaten. Door de half open paardenschuren van Auschwitz II. Over het spoor.
En ineens hoorde ik mezelf de volgende vraag stellen:
Zou ik op die wachttorens hebben gestaan als ik daar toen de leeftijd voor had gehad? Ben ik in staat om deel te nemen aan de grootste misdaad aller tijden?
Op dat moment had ik geen antwoord klaar, maar ik wist wel meteen dat het niet automatisch nee zou zijn.
Inmiddels is mijn antwoord wat duidelijker geworden.
Ik denk het wel.
Donderdagavond sprak ik in Oosterbeek een fotograaf met een bijzonder verhaal. Ik hield een praatje. Hij fotografeerde.
Op mijn stelling dat ik waarschijnlijk op de torens van Auschwitz zou hebben gestaan, kwam een kort maar duidelijk antwoord:
‘Daar is een deel van mijn familie omgekomen’
Het werd uiteindelijk een bijzonder gesprek. Open. Begripvol. Vlak voor ik het podium op moest, sprak uitgerekend hij me moed in:
‘Succes. En wat je ook doet: geniet’
De stelling dat ik misschien wel op die wachttoren zou hebben gestaan, lijkt louter provocatief. Dat zou ergens een veilige gedachte zijn, maar het is niet waar.
Ik zeg het omdat ik het meen.
Omdat ik in tien jaar tijd als rechtbankverslaggever heb gezien hoe makkelijk het is om ‘normale’ mensen de meest vreselijke dingen te laten doen. Een toneelspeler staat zelden alleen op het toneel.
Normale mensen doden. Ze doen elkaar elke dag pijnlijk gemakkelijk de meest vreselijke dingen aan.
Maar er is nog een tweede reden. Sinds Auschwitz heb ik mij een beetje verdiept in het kwaad. Ik heb het bizar verontrustende boek ‘Daders’ van hoogleraar sociale psychologie Harald Welzer gelezen en instemmend de lezingen van sociaal-psycholoog Philip Zimbardo aangehoord.
Ik weet dankzij Welzer dat de kampbeulen van Nazi-Duitsland veelal niet gestoord waren. Normale mensen in bizarre omstandigheden.
Dankzij Zimbardo heb ik geleerd dat volstrekt normale studenten in twee dagen tijd transformeren tot sadistische kampbewakers als je ze die rol geeft.
En dankzij Stanley Milgram weet ik dat Amerikaanse burgers een ander probleemloos gevaarlijke elektrische schokken toedienen als zij daartoe opdracht krijgen van een man in een witte jas. Dwars door het geschreeuw van de proefpersoon heen.
Gekken? Denkt u? Milgram vroeg psychiaters hoeveel procent van de proefpersonen daadwerkelijk de waarschuwing ‘Danger. Severe Shock’ zou negeren. Zij dachten: niet meer dan 1% Want dat is sadistisch gedrag en slechts 1% van de populatie is sadistisch.
Milgram toonde aan: 75% ging door.
Amerikaanse soldaten folteren en martelen als zij menen dat zij het recht hebben om dat te doen. Dat hoef je niet eens achteraf te bewijzen. Kijk gewoon naar de foto’s die ze er zelf van hebben gemaakt.
Jongeren die worden opgeleid tot een functie in de kerk lopen probleemloos een man in nood straal voorbij. Je hoeft alleen maar te zeggen dat ze hun net geschreven opstel over naastenliefde snel in moeten leveren in een ander gebouw.
Er is veel onderzoek gedaan naar het slechte in de mens. En Zimbardo zelf weet dat als geen ander in mooie volzinnen neer te zetten.
’that line between good and evil — which privileged people like to think is fixed and impermeable, with them on the good side, and the others on the bad side — I knew that line was movable, and it was permeable’
Het is uiterst verleidelijk om te denken dat ik ruim zeventig jaar geleden een heldhaftige verzetsheld zou zijn geweest.
Maar waarom zou ik zo anders zijn dan al die anderen?
Jaren geleden viel het ook al niet in goede aarde toen ik liet vallen dat ik niet zeker wist of ik wel aan de ‘goede’ kant zou staan in een oorlog. Toen woedde de oorlog in Joegoslavië en ik opperde dat ik met die propaganda en andere informatiebronnen een sniper in Kosovo kon zijn geworden. Ik was een fascist.
Wat is de goede kant?
Op het moment zelf hebben velen die daar stonden vast gedacht dat ze aan de goede kant stonden. Ik ben het met Amazone eens, zelf ben ik als militair naar veel brandhaarden geweest zoals bijv. Bosnië. Toen ik daar de eerste keer kwam eind 1995 rond het begin van het Dayton akkoord, dacht ik dat de Kroaten en de Bosniacs de slachtoffers waren en de Serviërs de daders door de berichtgeving in de media (pure propaganda). En toen werden we geplaatst langs de scheidslijn tussen de partijen aan de Servische kant. En daar kwam ik ook in aanraking met de Bosnisch Servische strijders en het bleek dat die net zo menselijk/onmenselijk waren als de Kroaten en de Bosniacs. Want ook tegen hun waren gruwelijke misdaden gepleegd. Later ben ik nog in Kosovo en Afghanistan geweest en ben daar ook weer soort gelijke dingen tegen gekomen.
Moraal van dit verhaal is dat je eerst zelf in zo’n situatie terecht moet komen voor dat je kunt oordelen.
Heel mooi stuk. Ik blijf oprecht onder de indruk van je manier van denken en schrijven.
jb,
Van zijn manier van denken en schrijven en…
van het lef om zich daarbij zelf als voorbeeld te kiezen.
Chris probeert in dit soort situaties geen anderen door de stront te halen.
En misschien maakt juist dat hem uniek genoeg om niet op die toren te staan.
.
Chris,
Veel mensen voelen zich veilig in hun psyche. Ze hebben hun normen en waarden en zijn ervan overtuigd dat niets ze daarin kan aantasten.
De waarheid is dat ze een enorme behoefte hebben aan dat veiligheidsgevoel over zichzelf. Voor hen staat hun waarde als een huis.
Dat huis is van golfkarton en de tussenmuren zijn van rijstpapier.
Je bent niet wie je bent, het zijn je keuzes die je maken tot wie je bent. Door de illusie van die vaste waardes, dat rotsvaste huis, zou je in feite dat maken van keuzes uitschakelen.
Mensen gebruiken hun gedachten niet meer voor het maken van die keuzes, maar varen een vaste koers. Hoe bedrogen kan men met dat onontwikkelde kiezen uitkomen als omstandigheden plotseling niet meer in dat normale gewenste kader vallen.
In een oorlogssituatie zie je de ‘liefste’ mensen in monsters veranderen. Soms na jaren, vaak na dagen.
We hebben in onze keuzes veel meer ruimte dan we ons met dat vaste kader zelf toelaten.
Ergens zijn we ook zelf tot dat herprogrameren in staat, zonder bizarre omstandigheden van buiten af.
Kan ik mezelf transformeren tot zo’n beul. JA !!
Volgens mij heb ik geen vijf minuten nodig om me mentaal volkomen in die positie te zetten. Zou ik kunnen moorden, martelen, de pijn aanzien en het geschreeuw aanhoren. JA !!
Kan ik zo’n functie op die toren weigeren, terwijl dat onherroepelijk mijn eigen dood wordt. JA !!
Kan ik ellende die ik onbewust heb aangericht zien en vervolgens veranderen van pedofiel in expedofiel JA !!
.
Mijn god bestaat niet. Dat heeft hij niet nodig. Hij is er niet minder echt om. Voor het gemak geef ik hem de gestalte van een draak.
Hem kan ik onvoorwaardelijk dienen, immers hij heeft me nooit voorwaarden gesteld. Hooguit heb ik de mogelijkheid gekregen om keuzes te maken.
Voor mij zijn god en de duivel de twee uiterste gezichten van ÉÉN.
Die eenheid, ondeelbaar maak jij in feite duidelijk in je verhaal.
Wie goed kijkt kan dat goed en dat kwaad in zichzelf herkennen.
Het zijn niet je keuze mogelijkheden die je maken tot wie je bent, maar de keuzes die je maakt.
Als ik Draggie aanbid, sluit ik dus niet alleen een god in mijn armen, maar omhels ook die duivel. Je kunt zijn venijn namelijk ook gebruiken om dingen ten goede te keren. Vanuit hem kun je er ook voor kiezen om dingen te beschermen waarvan je vindt dat ze dat waard zijn. Of is het soms niet zo dat het ook goed kan zijn in dit leven om op zijn tijd je tanden te tonen en je klauwen te laten zien.
Maar als je die eenheid onvoorwaardelijk dient, en die duivel wil zich afsplitsen met jou,
dan staat hij als een zielige vertoning tegenover een veel machtiger geheel. Als die met mij alleen komt te staan, dan gaat hij gillen, dan brandt hij in zijn hel.
Maar maak je niet ongerust, hij kan niet weg, hij is onlosmakelijk aan die eenheid gebonden. Hij kan hooguit die illusie oproepen dat je met hem alleen bent. En dan heb je dat onvoorwaardelijke vertrouwen in die eenheid nodig. Dan blijven jouw keuzes jouw keuzes en worden niet de zijne.
Wie zou die eenheid zijn Chris en waar moet je hem zoeken ?
Jij misschien en kun je hem vinden in alle andere mensen samen.
Dit artikel is een voorbeeld van een tendens: Nazis kunnen jij en ik ook zijn geweest. Het is het doorbreken van een taboe (denk ik) en een tendens van acceptatie dat we niet langer kunnen volhouden dat Duitsers per definitie slechte mensen zijn. Sterker nog we kunnen ons zelfs voorstellen (nav onderzoeken en Amerikaanse toestanden) dat wij tot hetzelfde in staat zijn of zouden kunnen zijn. Een interessante vraag vind ik of het mogelijk is om de van nature (?) slechte mens aan te leren ook in stressvolle situaties toch het goede te laten prevaleren. (Ik geloof namelijk, mogelijkerwijs totaal naïef, in de goede mens en niet in de slechte mens.)
Wat ik me afvraag: die deelnemers aan experimenten als van Migram, zouden die er van geleerd hebben? Met andere woorden: zorgde deze experimentele ervaring ervoor dat ze ze toekomstige keuzes bewuster en ‘beter’ maken?
Dat zou pleiten voor praktijkgericht leren – voor kinderen en volwassenen.
@Ronald, ik geloof absoluut dat dat mogelijk is dat mensen in stressvolle situaties het goede laten prevaleren boven sadisme.
Ik denk dat daarvoor in eerste instantie nodig is, dat mensen beseffen dat we die slechte kant allemaal in ons hebben. En die kant van onszelf dus niet gaan projecteren op anderen.
Ik denk dat je pas kunt leren om die donkere kanten van jezelf te beheersen, of zelfs te transformeren in een positieve kracht, als je eerst accepteert dat je ook een slechte/destructieve kant hebt. Niemand uitgezonderd..
@jgmopdenkamp
Jean….weer heel wijze woorden…….pik er een zin uit:
“Het zijn niet je keuze mogelijkheden die je maken tot wie je bent, maar de keuzes die je maakt.”
Fijne paasdagen…..
@Ingrid
Mogelijk zou onze wereld er heel anders uitzien als we in onze jeugd leerden wat we werkelijk in ons hebben. Dat goed en kwaad leren kennen en beheersen ipv onderdrukken.
Mensen hebben een sterke behoefte (en daarmee een neiging naar) geboden, heilige boeken en een soort van sinterklaas die alles bijhoudt en straks met ons afrekent.
Het ongewisse over de dood maakt ideologiën die daar op inspelen tot grootmachten die die geboden, normen en wetten kunnen voorschrijven. Maar intussen doen we niets anders dan onze eigen verantwoording en het oordelen van ons afschuiven.
Een grote papa, die alles in zijn dikke boek heeft, en die straks over ons gaat oordelen…
en als we maar spijt hebben zal hij toch wel vergeven.
Stel eens dat je straks dat dikke boek zelf bent, en geen keuzes meer kunt maken omdat het een afgesloten verhaal is.
Bedenk maar eens wie er dan moet oordelen en een eeuwigheid heeft om die verantwoording te zien.
Kan spijt dan vergeving brengen als je jezelf moet vergeven…
.
Meer onderzoeken als die van Migram zouden ons veel over ons functioneren kunnen leren, en die kennis bewust inzetten bij de opvoeding zou niet fout zijn. Heilzamer waarschijnlijk dan een zondagsschool.
.
@aka50
Thanks,
Remember… & miss U on BT
Dag Chris, Een indrukwekkend en eerlijk stuk waarmee je jezelf kwetsbaar op stelt, mijn waardering. Is dit stuk nu ook een impliciet pleidooi voor het juist lichter straffen van oorlogsmisdaden dan andere misdaden? Omdat het vaak normale mensen zijn die buiten hun wil in extreme omstandigheden kwamen te verkeren? Nu is het volgens mij omgekeerd, oorlogsmisdaden verjaren niet en worden zwaar bestraft. Dus met enige regelmaat zie je hele oude mannetjes schuivelend of in rolstoel een rechtszaal binnen gaan.
Klomp was in Auschwitz, kennelijk las hij nooit Arthur R. Butz, ´The hoax of the twentieth century, The case against the presumed extermination of European Jewry’, Costa Mesa CA, 1977, 1989.
Van het Leuchter rapport, Leuchter was of is een VS gaskamer bouwer, heeft hij ook al geen kaas gegeten.
Voor het geval hij ook in Oradour is geweest: Vincent Reynouard, ‘Die Wahrheit über Oradour, Rekonstruktion und Forschungsbericht eines Franzosen, Was geschah am 10. Juni 1944 wirklich ?’, Stegen am Ammersee, 2005 (Le Massacre d’Oradour, Antwerpen 1997).
Irving kreeg drie jaar cel omdat hij openlijk er aan twijfelt of er ooit iets anders dan luizen in gaskamers is omgebracht, luizen brengen typhus over, ontluizingsgaskamers waren er overal in het oosten: Willi Kubik, ‘Erinnerungen eines Panzerschützen 1941 – 1945, Tagebuchaufzeichnung eines Panzerschützen der Pz. Aufkl. Abt. 13 im Russlandfeldzug’, Würzburg 2006.
Reynouard kreeg twee jaar cel, omdat hij de verantwoordelijkheid van de doden in Oradour legt bij De Gaulle’s Résistance.
Verzetsstrijder Rassinier legt uit hoe concentratiekampbewoners stierven als ratten nadat vanaf januari 1945, door geallieerde bombardementen, de kamepn niet meer bevoorraad konden worden; Paul Rassinier, ´Was ist Wahrheit ?, Die Juden und das Dritte Reich´, Leoni am Starnberger See, 7th printing, 1981 (Le véritable procès Eichmann ou les vainqueurs incorrigibles, 1963; The Real Eichmann Trial or the Incorrigible Victors. ISBN: 0911038485, 1983).
Rassinier kreeg geen cel, hij werd alleen uit de Franse socialistische partij gezet.
Maar ach, de weduwe Stauffenberg hield er ergens in de zeventiger jaren mee op tegen historici in te gaan, een hopeloze strijd: Konstanze von Schulthess, ´Nina Schenk Gräfin von Stauffenberg, Ein Porträt’, München 2009.
Geschiedenis is de hoer van de politiek, aldus Schopenhauer.
Moedeloos over het ontkennen van het leed dat zovelen is aangedaan, wilde ik eigenlijk eerst niet reageren. Maar uit naam van allen die niet meer kunnen spreken, spreek ik. Natuurlijk kan ik vragen of je de foto’ s niet gezien hebt, de getuigenverslagen niet hebt gelezen, maar als een geest zich al heeft afgesloten hiervoor, zal hij niet meer openen. Vertellen dat het percentage mensen dat aan een besmettelijke ziekte overlijdt, veel lager is dan het percentage dat in de kampen is omgekomen, heeft ook geen nut. Dus ik zucht maar en hoop dat mensen zoals jij nooit de horror van zo ‘ n rassenzuivering hoeven te ervaren, opdat mijn kinderen dat ook niet hoeven!
Naast een kwestie van kwaadheid in de mens is het natuurlijk ook een kwestie van durf. Zou jij de nazi’s durven ongehoorzaam te zijn, zou je zelfs durven in het verzet te gaan? Ik denk dat voor veel mensen het antwoord in ieder geval niet meteen Ja is. Des te dapper en groots van de mensen van die tijd die in het verzet zijn gegaan.
Een Franse groep historici heeft de afgelopen 20 jaar onderzoek gedaan naar de sociale en psychische achtergrond van daders in de Hitler-Duitsland en de USSR. Het gaat om de boeken van Stéphane Courtois cs. De roman van Jonathan Littel Les bienveillantes verwerkt kennis uit die onderzoeken. Het blijkt dat, naast allerlei andere oorzaken, de mening van de mensen een rol speelde. Veel meer dan beschreven in allerlei hier populaire theorieën. De ambtenaren, politici en bestuurders van Amsterdam waren anti-Joods. Daarom hebben zij meegewerkt aan de Jodenmoord in Amsterdam. De kampbeulen waren anti-Joods. Daarom werkten zij mee. Zij zagen het echt als hun taak om te moorden en te roven. Mensen die niet mee wilden werken aan het uitroeien van Joden werden niet ingezet. Mochten naar huis.
@Floris van den Berg,
Zonder me ook maar een steek te verdiepen in één van die werken:
Ik kan me niet voorstellen dat mensen die een dergelijke vernietiging van anderen die hun niet welgevallig zijn op zich willen nemen nu het soort “vrienden” is wat je zomaar naar huis laat gaan als je hun mening niet deelt.
Dat beoordeel ik vanuit het NU, als toedzenboardhereau achter mijn pc.
Ik heb me de hier opgeworpen vraag al vaak gesteld. Ze valt voor mij uiteen in twee delen: 1. zou ik (in)zien dat dit echt foute boel is? en 2. zou ik me durven distantiëren c.q. ertegen verzetten?
Natuurlijk kun je het nooit weten als je het niet meegemaakt hebt. Misschien is dit wishful thinking, maar op de eerste vraag zou ik denken: ja. Maar je moet er een behoorlijk zelfstandig denkend mens voor zijn, en dat zijn maar heel weinigen.
Op de tweede vraag: hmm… Voor openlijk verzet zou ik vast de moed niet hebben, maar ik stel me voor dat ik me heel erg op de achtergrond zou houden en van daaruit enige obstructie voeren.
Aan één vaststelling kan ik bij deze denkoefening alvast niet ontsnappen: je mag er niet alleen geen kuddedier voor zijn, je moet zelfs ronduit asociale trekjes hebben, er niet “bij willen horen”.
En wie wil dat nou???
25 jaar geleden heb ik getracht om exact dezelfde discussie aan te gaan met een (volgens eigen zeggen) ruimdenkende collega. Ik opperde dat ik niet zeker wist of ik een opdracht zou weigeren als ik Nazi soldaat in Auschwitz geweest zou zijn. Zijn reactie was erg heftig, hoe ik überhaupt zo kon denken als vrij mens? Hoe kon ik dat zeggen na al die verschrikkingen daar?
Dat was einde discussie voor eens en altijd.
99,99% van de Europese bevolking heeft niets gedaan. Toegekeken, aangezien, schande van gesproken, maar (vrijwel) niemand heeft ingegrepen. De psyche van de mens is nu eenmaal dat hij meeloopt met de kudde, en iedereen die beweert dat ze het anders gedaan zouden hebben (en dat zijn er nogal wat) zou zichzelf tegenkomen als hij soldaten door de straat ziet lopen en onschuldigen ziet neergeschoten worden.
Echte helden zijn zeldzaam.
Heel zeldzaam.
Niemand kan voorspellen welke keuze hij maakt in de wil om te overleven. Het overlevingsmechanisme van de mens is nu eenmaal groter dan de grenzen van zijn eigen beschaving. Tussen goed en kwaad zit een heel groot grijs gebied. Het is een niemandsland, waar de meeste mensen zich bevinden, terwijl niemand daar in weze zou willen zijn.
Ik hoop met hart en ziel dat heldhaftigheid en moed genetisch bepaald zijn. Mijn grootouders van beide zijde hebben met gevaar voor eigen leven en dat van hun gezin onderduikers in huis gehad, voedselbonnen gestolen en de illegale krant De Waarheid rondgebracht. Mocht ik ooit in mijn leven voor dergelijke keuze staan, dan hoop ik dat ik dezelfde keuze maak. Tot die tijd richt ik me op het positieve en geniet van het leven.
Tegen Giordano Bruno heb ik slechts een ding te zeggen :
“Hij, die niets kan bedenken, is niet zó dom als hij, die een domheid, door een ander bedacht, prijst.”
Marcus Tullius Cicero
Er is geen goed of kwaad beiden zijn de zelfde kracht , alleen wordt het ene positief gebruikt en het andere negatief
Ik heb zelf wel eens over dit soort dingen nagedacht en ben tot dezelfde conclusie gekomen als Chris.
In Duitsland leek het economische slechte tij gekeerd te zijn door de enige partij die effectief leek: de NSDAP. Alle andere leken slechts onderling ruzie te maken. En toen de NSDAP eenmaal aan de macht was wilde iedereen er maar wat graag bij horen. Racisme en antisemitisme werd op de koop toegenomen onder het motto: de soep wordt niet zo heet gegeten als die wordt opgediend.
Op Europees niveau gold een soortgelijk verhaal. In 1939 zat Europa nog volop in de nasleep van de recessie. Het verval begon zich toen al duidelijk af te tekenen in traditionele machten als Engeland en Frankrijk. Duitsland lag na WOI al in puin en leek na 1929 opnieuw weg te zakken. Landen als de USSR, de VS en Japan dreigden Europa weg te drukken. Er was al de gedachte dat Europa zich moest verenigen. Desnoods onder leiding van een sterk Duitsland, ook als daar toevallig een regering aan de macht was die wat minder beviel. De scherpe kantjes zouden er wel afslijten en bovendien was daar de gedachte dat Europa zich moest verdedigen en een front moest vormen voor een andere hegemon (Rusland) zou opstaan. Groeperingen als de Kerken, conservatieven en ondernemingen hadden extra reden om dit te steunen gezien de visie van het Sovjetcommunisme op deze organisaties.
Er werd dan ook volop met Duitsland gehandeld, deels uit economische noodzaak bovendien. Maar anderzijds weigerde bijvoorbeeld de Nederlandse regering in te gaan op een Engels voorstel dat Engeland de plaats van handelspartner van Duitsland zou overnemen. Duitsland gold daarbij als het grote culturele en wetenschappelijke voorbeeld, wetenschappelijke literatuur was bijvoorbeeld meestal in het Duits.
In de periode 1939-1941 was er bovendien in grote delen van Europa de wens toch nog met Duitsland en Hitler in zee te gaan. De oorlog leek door Duitsland gewonnen, de Nieuwe Orde leek een realiteit, en daarbij kon het voor de eigen welstand wellicht goed zijn je bij de winnaar aan te sluiten. If you can’t beat them, join them. Pas na 1941 toen duidelijk werd dat Hitler zich de vijandigheid van twee supermachten op de hals had gehaald, ontstond een duidelijk ‘goed/kwaad’ beeld en realiseerden nazi’s en hun sympathisanten dat ze in een achtbaan zaten waar je niet zo makkelijk meer uit kan stappen.
Bovendien geldt nog altijd dat strafbare feiten pas strafbaar zijn als je wordt betrapt. Niet voor niets is een hoge pakkans vaak van grotere preventieve waarde dan een hoge straf. En aangezien Duitsland tot 1941 de winnaar leek en de Duitse overheid en SS zich vijandig tegen de joden opstelde en geweld aanmoedigde…. ga maar na.
Of ik op de wachttoren zou hebben gestaan weet ik niet maar ik zou destijds wellicht niet negatief tegen de Duitse opkomst hebben gestaan.
Als normale mensen onder bizarre omstandigheden verschrikkelijke dingen doen, hoef je ze daarom nog niet te herdenken op Dodenherdenkingsdag.
Tegelijkertijd bevestig je een angstbeeld van me, wat door sommigen van de hand wordt gewezen. En dat is: hoe sommige politici over Marokkanen of Polen praten. Hoe de media erover schrijft. Hoe “we” er zelf over praten, soms. En wat voor vérstrekkende gevolgen dit kan hebben.
Inderdaad, tijdens geschiedenisles op de lagere school leerde ik niet dat er een antisemitische golf door Europa waaide. En ik leerde niet dat wij in Nederland bij de capitulatie braaf alle administratiegegevens overhandigden aan de nazi’s. Ik leerde niet dat in Nederland de SS-beweging groter was dan waar dan ook in Europa. Ik leerde niet dat de bezittingen van de Joden massaal werden geroofd.
Nee, ik hoorde verhalen over onze verzetshelden, over mensen die Joden lieten onderduiken, en over de geallieerden, die ons kwamen helpen en de Duitsers versloegen. Dat wij ‘goed’ waren, en de Duitsers ‘slecht’.
Verstandig zou zijn, wanneer kinderen een besef bijgebracht wordt, dat wij ook fout zijn geweest. En dat het zomaar weer kan gebeuren, als we niet oppassen. Dat de status quo van een grote groep mensen gevaarlijk is. Vooral als het slecht gaat met de economie. Dat we er dan vatbaar voor zijn, voor ‘vreemdelingen’haat. Dat we dan graag met een vingertje wijzen. En dat het er dan niet om gaat of een groep wel of niet meedoet aan de maatschappij. Of ze wel of geen baan hebben. Want wat ik later heb geleerd is dat de Joden het geweldig deden, dat ze een handelsinstinct hebben, waar menig Nederlander, menig Europeaan stinkjaloers op was.
Wat ik me afvraag: hoe kijken wij over 50 jaar terug op deze tijd? De mensen die we klakkeloos het land uit hebben gezet, zonder pardon. Mensen die met gevaar voor eigen leven alles op alles hebben gezet om hier te kunnen wonen, een nieuw bestaan op te bouwen. Nog steeds zijn er de stricte regels. Befehl ist befehl.
Wir haben es gewusst. We stonden erbij en we keken ernaar. En deden…. niets.
Dat is een van de redenen waarom ik NIET lach, NIET meedoe als er grappen worden gemaakt over Marokkanen. Over Polen. Want daar begint het al.
Wat ik gedaan zou hebben in de Tweede Wereldoorlog? Of ik het lef zou hebben gehad om mensen bij mij onder te laten duiken? Ik weet het niet. Dat kan ik niet weten. Ik hoop van wel. Daarom des te meer vind ik dat het de verzetshelden zijn die we zouden moeten eren op 4 mei. De mensen die koste wat kost moedig zijn gebleven, en zelfs hun leven hebben gegeven daarvoor. En herdenken dat Joden uit hun huizen zijn gedreven. In Judenviertel zijn geplaatst. En zijn gedeporteerd naar concentratiekampen. Waar we ons massaal met terugwerkende kracht diep voor moeten schamen. Nog steeds. Al is het maar een plaatsvervangende schaamte.
Maar nee. Een meeloper, een NSB-er, een nazi, een SS-er. NEE! Nooit en te nimmer hoeven die geëerd te worden.
Uiteindelijk is een massamoordenaar die vast zit in de gevangenis ook slachtoffer van zijn verleden. Dat betekent nog niet dat zijn wanstaltelijke daden vergoelijkt hoeven te worden. Iedereen heeft een keuze.
Populisme is gevaarlijk. Ik hoop dat mensen dan nu eindelijk ook begrijpen waarom er – door sommigen – zo heftig wordt gereageerd op populisten van deze tijd.
Ja, dingen bij de naam noemen is goed. Maar maak daarin dan wel onderscheid. De nuance is soms ver te zoeken.
We doen hier in Nederland alsof het zo slecht met ons gaat. Een dubbele kredietcrisis. En nee, het is niet makkelijk, voor sommigen. Tegelijkertijd zitten de terrassen nog iedere vrijdag vol, iedere zaterdag, iedere zondag. Koken we in onze eigen keukens maaltijden waar sommigen alleen maar van kunnen dromen.
Dus mensen, laten we allemaal ons steentje bijdragen. En niet alleen “ons eigen tuintje aanharken”, maar ook dat van onze mede-Nederlanders. Van welke kleur of afkomst dan ook.
Onze overheid smijt onnodig veel geld over de balk. Hopelijk denken zij ook na, aan het einde van dit jaar, als hun “potje” nog niet leeg is. Dat geld wat over is, dat zou naar de voedselbanken kunnen gaan, zodat iedereen in dit land een waardig bestaan kan leiden, met op zijn minst iedere dag een fatsoenlijke maaltijd op tafel.
Wie zijn de verzetshelden van deze tijd?
Waar zijn ze?
Herdenken is niet hetzelfde als vereren. Vereren verstart en bevestigt de zelfverkozen intellectuele isolatie. Herdenken zou de weg naar introspectie moeten openleggen, zorgen voor verbroedering.