Een plan voor een nieuwe wet moet er voor zorgen dat politiegeweld een lagere maximumstraf op kan leveren. Agenten zouden bovendien niet meer ‘automatisch’ verdacht moeten worden van doodslag en een speciale rechtbank zou politiegeweld moeten behandelen. Hoe ondoordacht en onzinnig wil je het hebben?
De plannen voor de nieuwe wet worden door de politie met gejuich begroet. Links en rechts vliegen de tweets je om de oren. Wat de politie betreft is het klip en klaar: geen enkele agent gaat van huis om een ander iets aan te doen, laat staan een doodslag te plegen.
Daar heb je de eerste kronkel al. Als we het in Nederland over doodslag hebben dan gaat het in de praktijk doorgaans om mensen die helemaal niet de intentie hebben om te doden. Vaak is er sprake van een uit de hand gelopen ruzie, waarbij het veel te agressieve gedrag van de dader (hoewel zonder de intentie om te doden) toch de dood van een ander veroorzaakt. Met andere woorden: bij doodslag gaat de dader al niet van huis om te doden. Dat is ook logisch. Als hij of zij dat wel zou doen, dan is er immers sprake van moord.
Het argument dat een agent een andere behandeling zou moeten krijgen omdat de intentie anders is, gaat dan ook niet op.
Dan de drogreden dat een agent automatisch doodslag of mishandeling met de dood tot gevolg wordt verweten. Ook dat is onjuist. Bij ernstig politiegeweld komt eerst de Rijksrecherche aan bod. Zij onderzoeken of een agent zich misdragen heeft. En wat blijkt? In verreweg de meeste gevallen komt de Rijksrecherche tot het oordeel dat er geen fouten zijn gemaakt en er dus ook geen vervolging nodig is. Het OM beslist vervolgens vrijwel zonder uitzondering om de agent of agenten ook daadwerkelijk niet te vervolgen.
Dit is al jaren zo. Het aantal ernstige schietincidenten staat jaarlijks op gemiddeld rond de 30. Slechts zeer zelden komt een agent daarvoor bij de rechter, ook als een arrestant komt te overlijden. U wenst voorbeelden? Komt ie:
De agent die op 30 mei 2016 de 21-jarige Mitchel Winters doodschoot in een park in Schiedam werd niet vervolgd. Het lid van een arrestatieteam die Memphis van Veen doodreed, hoeft niet naar de rechter. Drie agenten van de eenheid Noord-Holland worden niet vervolgd voor het doodschieten van een man die dreigde met een stofzuigerbuis in Purmerend. De hondengeleider die in 2011 de 31-jarige Michael Koomen doodschoot, werd niet vervolgd. Twee agenten die eind december in Breskens schoten losten na een gewapende overval hoeven niet naar de rechter. De agente die op 30 juli 2014 in Apeldoorn een verwarde man neerschoot hoeft geen vervolging te vrezen. De agenten die betrokken waren bij de dood van de 35-jarige Bekim Hasani zullen nooit een rechtszaal van binnen zien als verdachte. Twee politiemensen die in 2016 psychiatrisch patiënt Cyprian Broekuis doodschoten in Amsterdam zullen zich eveneens ook nooit hoeven te melden bij de rechter.
En zo kan ik nog wel even doorgaan. De lijst is erg lang.
De kans dat een agent in Nederland te maken krijgt met vervolging is dus buitengewoon klein. Hoe je daar verder ook over denkt, de stelling dat een agent automatisch verdacht wordt van doodslag of mishandeling is groteske nonsens. Flagrante flauwekul.
Dan de maximale straf. De nieuwe wet behelst een maximale straf van drie jaar mogelijk te maken (voor schending geweldsinstructie) als een agent bijvoorbeeld een arrestant doodschiet, naast de maximale vijftien jaar celstraf die nu op doodslag staat.
Laten we eens naar de praktijk kijken.
Er zijn niet veel rechtszaken bekend tegen politieagenten, maar er zijn er wel een paar. De agenten die verantwoordelijk waren voor de dood van Mitch Henriquez door hem veel te hardhandig te arresteren kregen een half jaar voorwaardelijke celstraf.
De politieagenten die de vluchtende Mike Stok in Rotterdam ondanks het gebrek aan gevaar voor zichzelf en anderen in de rug schoten werden ontslagen van alle rechtsvervolging en de agent die de 17-jarige Rishi Chandrikasing op station Hollands Spoor doodschoot was volgens de rechtbank niet strafbaar, nadat het Openbaar Ministerie eerder al had gepleit voor ontslag van rechtsvervolging.
Worden agenten dan nooit bestraft? Dat ook weer niet, maar de straffen zijn buitengewoon mild te noemen.
Een 27-jarige agent die in november 2014 betrokken was bij een schietincident in Oosterhout kreeg een voorwaardelijke taakstraf van 150 uur. De rechtbank in Haarlem veroordeelde een agent tot een voorwaardelijke werkstraf van 120 uur omdat hij op de markt in die stad op de auto schoot van mensen die zich volgens hem verdacht gedroegen.
Vallen er dan helemaal geen celstraffen? Jawel, de agent van een arrestatieteam die op een vluchtende ramkraker schoot, werd veroordeeld tot twee jaar cel. Tot groot ongenoegen van de politie.
In hoger beroep werd hij vrijgesproken.
Met de beste wil van de wereld is er in Nederland in de verste verte geen agent te vinden die is veroordeeld tot een celstraf van drie jaar of meer voor geweld tijdens diensttijd. De kans dat een agent wordt ontslagen van alle rechtsvervolging of slechts een voorwaardelijke werkstraf krijgt opgelegd is oneindig groter. Als de agent in kwestie überhaupt al te maken krijgt met een rechtsgang.
Wat mij betreft is het dan ook heel simpel: welk probleem los je eigenlijk op met deze ‘oplossing’?
Een aparte rechtbank voor politiegeweld is eveneens een onzinnig idee. De ‘normale’ rechtbanken in Nederland zijn meer dan voldoende toegerust om dit soort zaken te behandelen. De praktijk leert – in een lange reeks voorbeelden – dat zij heel goed op de hoogte zijn van de bijzondere positie van de agent die geweld moet gebruiken. Het beoordelen van geweld is wat rechters in Nederland dagelijks doen. Daarbij kijken zij naar zaken als opzet, schuld, intentie, voorgeschiedenis en aanwijzingen voor noodweer. Daarbij houden zij rekening met de rol van slachtoffers en met de bijzondere positie van de verdachte.
Die praktijk is terug te vinden in de vonnissen die er nu liggen. Klip en klaar is dat rechtbanken in Nederland zelden tot nooit overgaan tot het bestraffen van agenten die verantwoordelijk zijn voor de dood van een arrestant. Een uitzonderingspositie voor agenten is dan ook volstrekt overbodig.