Media maken karikatuur van misdaad

Ik stoor mij al geruime tijd aan de manier waarop wij als journalisten in zijn algemeenheid de misdaad naar voren brengen. De vraag dringt zich op of wij als media wel een goed beeld schetsen van hoe criminaliteit in elkaar zit. Persoonlijk denk ik van niet en dat heeft helaas gevolgen voor politieke keuzes.

Laat ik er meteen maar duidelijk over zijn; ik vind helemaal niet dat de journalistiek in Nederland slecht is. Integendeel. Maar het is wel een gegeven dat we wel heel erg vaak de nadruk leggen op erg grote misdaadzaken. De Holleeders van deze wereld, de georganiseerde misdaad, de Mocro-maffia (op zich al een verkeerde term).

Het is volstrekt legitiem om deze zaken te volgen en er uitgebreid verslag van te doen. Maar het is wel maar een zeer klein gedeelte van de misdaad in Nederland. Het zijn de excessen binnen de criminele wereld. Verhalen die tot de verbeelding spreken en waar boeken, podcasts en hele misdaadseries over worden gemaakt.

Talkshow

Journalisten zijn net mensen, ze weten dat die verhalen scoren en dat het hen met een beetje geluk zal verzekeren van een plek aan een tafel bij een talkshow. Dat is allemaal nog tot daaraantoe, maar de vraag is wel of we als beroepsgroep een zuiver beeld geven van de misdaad in Nederland.

Er zijn uiteraard nog steeds journalisten – met name in de regio – die ook zaken volgen die niet vol in de schijnwerpers staan. Ze doen er trouw verslag van, maar ze spreken met zachte stem. U ziet ze niet in talkshows of in strak (mantel)pak bij RTL Boulevard aan een desk, heel soms hebben ze een bescheiden rubriek in een krant of een plekje op een regionale zender. RTL5 heeft op televisie het programma ‘Voor De Rechter’, waar eenvoudige politierechterzaken worden gevolgd.

Toch zijn dat uitzonderingen. De honderden politierechterzaken die ieder dag weer dienen, worden nauwelijks tot niet gevolgd door de pers. De grootste rechtbank van Nederland, in Amsterdam, heeft niet eens een vaste rechtbankverslaggever. Het gebeurt mij dan ook regelmatig dat ik aanschuif bij een gewone politierechterzaak of een rechtszaak bij de Meervoudige Kamer waar geen enkele interesse in is van andere journalisten.

Niet zelden kijken rechters mij dan met een vragende blik aan of krijg ik zelfs de opmerking ‘wat er zo interessant is’ aan de onderhavige zaak. De rechtbanken weten zelf heel goed dat wij doorgaans alleen afkomen op de high profile-zaken. Dat wat u dagelijks leest is slechts het spannende topje van een enorme ijsberg. Moorden halen allemaal de krant, maar komen goed bekeken maar weinig voor.

Daar kun je van alles van vinden, je kunt er zelfs je schouders over ophalen, maar het is best wel tekenend en wat mij betreft ook zorgelijker dan je op het eerste gezicht zou denken. De publieke opinie wordt namelijk voor een zeer groot gedeelte bepaald door waar mensen over lezen. Wat ze op de televisie zien en waar ze van horen en over praten bij de koffieautomaat op het werk. De politiek is daar geen uitzondering op.

Burgers

Verreweg de grootste groep verdachten in Nederland bestaat uit burgers die ergens een verkeerde afslag hebben genomen. Bewust of onbewust. Verslaafden, mensen met een psychische stoornis, daklozen, burgers die door tegenslagen nauwelijks perspectief hebben op een baan of een zinvol bestaan. Jongeren die in een zeer los gezinsverband leven, al vroeg in aanraking komen met alcohol, drugs en het leven op straat.

Het zijn zelden echt doorgewinterde beroepscriminelen die onze rechtszaken bevolken en hun verhalen komen maar zeer mondjesmaat bij het grote publiek terecht.

Is dat een probleem? Ik denk het wel. Wetten en regels worden namelijk door de politiek bedacht. Niet zelden bedenken politici wetten met de krant op schoot. Letterlijk. Kijk maar eens naar de vele verontwaardigde Kamervragen, waar vooraleerst wordt verwezen naar een ronkend en niet zelden eenzijdige publicatie in bijvoorbeeld de Telegraaf of het AD. De politiek kijkt nadrukkelijk naar de media en stelt Kamervragen op aan de hand van opvallende, maar vaak incidentele berichten over de georganiseerde misdaad. Sterker nog; uit onderzoek blijkt dat bij het stellen van Kamervragen Kamerleden zich in tweederde van alle gevallen baseren op mediaberichtgeving.

Noodkreten

Kijk maar eens naar de vele voorstellen die we al jaren en jaren kennen vanuit Den Haag. De roep om zwaardere straffen, afschaffen van de tbs, taakstrafverboden, zwaardere strafeisen, beperken van verlof of versoberen van het gevangenisregime. Nog niet zo lang geleden uitte de politieleiding een noodkreet over het te soepele gevangenisregime, waardoor de georganiseerde misdaad vanuit de cel gewoon door kan gaan met het plannen van strafbare feiten. Een terechte zorg, want ook hier dreigt het gedrag van een enkeling de hele groep te raken. Zorgelijk, zeker als je bedenkt dat het al heel lang duidelijk is dat juist een soepeler regime geweld weet te verminderen.

Ik ga hier niet beweren dat er helemaal geen oog is voor het dwingende gegeven dat stringente wetten en steeds zwaardere repressie onvermijdelijk doordringen tot op het kleinste niveau. Wetten en regimes die je aanpast, treffen ook de kleine boef.

Maar we kunnen ook niet ontkennen dat de politiek voor een groot deel aanslaat op de excessen. Wetten worden niet gewijzigd na een succesverhaal over een geslaagde resocialisatie van een tbs’er, maar als een ‘vuurwapengevaarlijke’ tbs’er op de vlucht is geslagen. Strafmaxima worden verhoogd na situationele rellen, een lugubere moord of een volkomen uit de hand gelopen stalking.

En daar zit wat mij betreft het probleem. Als de politiek kennelijk van mening is dat de misdaad grosso modo bestaat uit geharde beroepscriminelen waarvoor geen straf te hoog is en geen cel te kaal, dan krijg je wetgeving die daarbij aansluit.

Aanpakken

Als de politiek meent dat alleen gehard en geradicaliseerd tuig demonstreert of oproept tot rellen, dan is er ook geen reden meer om taakstraffen als een valide optie te zien. Als je als maker van de wetten van mening bent dat verdachten geen normale burgers zijn met banen, huizen en een gezin, staat de weg open voor steeds meer repressie. Het adagium wordt dan: pak ze maar hard aan, dat zal ze leren!

Zijn die politici dan dom? Zeker niet. Maar ze moeten wel verkozen worden. Ze weten dat een genuanceerd geluid niet scoort, dat pleiten voor behandeling, begeleiding en toezicht hoon en kritiek zal veroorzaken, in plaats van applaus en zetels. Er is altijd wel een roeptoeterende columnist te vinden die schuimbekt over softe maatregelen en kopjes theedrinken.

Politici reageren op de publieke opinie. Op de mensen die ‘straatterreur’ en ‘welig tierende misdaad’ zat zijn. Op kiezers die geloven dat niemand meer veilig is in de straten in Nederland. Straten die kennelijk massaal bevolkt worden door beroepscriminelen die vanuit de struiken loeren op de onschuldige burger. Politici pleiten op basis van incidenten zelfs voor afschaffing van ons levensreddende tbs-systeem.

Karikatuur

Je kunt daar natuurlijk de burger de schuld van geven. Hoe komen ze aan die karikatuur van Nederland? Die overdreven opvatting over hoe misdaad in elkaar steekt en hoe mensen die verdacht worden handelen en in elkaar zitten?

Maar je kunt ook kijken naar de overdreven verslaving van de media aan de meest donkere kant van de samenleving. Naar de vele publicaties over keiharde en geharde beroepscriminelen, bloederige liquidaties en (motor)bendes aan de ene kant en de zeer bescheiden plek die de gewone alledaagse criminaliteit inneemt in de berichtgeving.

Ik zeg hiermee niet dat we geen aandacht moeten besteden aan de extreme kant van de misdaad. Er is vraag naar en het is goed dat we daar over blijven schrijven, ook omdat het impact heeft op ons allemaal. Wat ik wel zeg is dat het een karikatuur is van de werkelijke omvang en aard van de misdaad in Nederland.

Muur

Het grote probleem met karikaturen is dat mensen erop reageren. Dat ze hun (stem)gedrag erop aanpassen of wetten er omheen bouwen. Het is alsof je een dubbele muur van zes meter hoog om je huis bouwt omdat er in tien jaar tijd één keer een poging inbraak is geweest bij de buren. Want dat is het gevolg van politici die wetten bedenken op basis van een verstoord beeld. Langere celstraffen door een beperkte voorwaardelijke invrijheidsstelling bijvoorbeeld omdat het beeld van de hardnekkige beroepsdief die zijn leven toch niet zal beteren blijft hangen. Bezuinigingen op behandeling, begeleiding en toezicht omdat die geharde criminelen ‘er toch niets van leren’. Hogere straffen om het spook van de misdaad te beteugelen.

De journalistiek dient een zo getrouw mogelijk beeld te geven van de werkelijkheid. Op zich is het nog te verdedigen dat de meeste journalisten de kleinere zaken laten lopen. Het is in de dagelijkse praktijk druk genoeg en je kunt niet overal zijn.

Het gevaar is echter wel dat je een karikatuur laat bestaan waar politici beleid op maken dat in de praktijk eerder tot meer criminaliteit zal leiden dan minder.

Waardeer dit artikel!!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.

Mijn gekozen donatie € -
Delen

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *