Rechtspraak krom?

Ik wil nog wel eens actief zijn op het internet, met name als het gaat om discussies over het recht. Telkens weer zie je dan dat veel mensen geen hoge pet op hebben van het recht. Het is maar een zootje in Nederland. Moordenaars/verkrachters komen weg met een taakstraf of worden ‘door een vormfout’ helemaal niet veroordeeld. Rechters zijn slappe, linkse en wereldvreemde uitvreters en straffen zijn altijd belachelijk laag.

Ik heb me daar een tijdje over opgewonden. Dit negatieve ‘wereldbeeld’ strookt namelijk helemaal niet met mijn dagelijkse ervaring in de rechtbank. Ik vind dat straffen behoorlijk zwaar uitpakken, vormfouten bestaan helemaal niet meer en ik zie daders zeker niet automatisch als grote, enge boeven. Sterker nog, ik begrijp angstvallig vaak wat ze soms drijft. De meeste moordenaars zijn doodgewone mensen, zij het dat ze veelal in zeer abnormale omstandigheden terecht zijn gekomen. Zelfs in zedenzaken zie ik soms nog wel de nuance. Verrassend vaak gaat het om onduidelijke afspraken met betrekking tot sex en dan nog bijna altijd tussen bekenden/geliefden ook.

Onlangs begon bij mij pas echt goed te dagen waarom de rechtspraak zo’n slecht imago heeft (of in ieder geval heel rap dreigt te krijgen).

Deels heeft het te maken met een schrijnend gebrek aan kennis over het recht. De meeste mensen kennen het verschil tussen moord en doodslag niet eens, laat staan dat ze de basis van het recht begrijpen. Het lezen van De Telegraaf of GeenStijl draagt ook niet echt bij aan een beter begrip.

Maar voor het grootste deel heeft het volgens mij te maken met het volgende: veel mensen realiseren zich niet dat het recht op zich geen onderscheid maakt tussen dader en slachtoffer. Voor beide groepen is, zij het indirect, ruime aandacht in de wetboeken. Een verdachte kan niet eens veroordeeld worden zonder zijn eigen unieke persoonlijkheid in het vonnis mee te wegen. Geen moord is hetzelfde omdat geen moordenaar hetzelfde is.

Dit vloekt met de collectieve werkelijkheid van onze maatschappij. Want verreweg de meeste mensen maken dit onderscheid nu juist wel. Sterker nog: velen zien de wereld het liefst zwart/wit. De good guys tegen de bad guys. De witte cowboyhoed tegen de zwarte. Een moordenaar is niet als wij, het lijkt wel te gaan om een hele andere subsoort. WIJ zullen toch nooit moorden? Dat is toch voorbehouden aan de echte crimineel?

Niet dus. Moordenaars wonen gewoon naast ons. We drinken koffie met ze of betalen hun salaris.

Deze hier boven beschreven en op zich (rationeel gezien) gekke dynamiek borrelt overal op. Als een slachtoffer een wat rare verklaring afgeeft, dan ziet men vaak de oorzaak in verwarring of emotie. Bij een verdachte is een gekke verklaring meteen uiterst verdacht.

Ook accepteren we veelal niet dat een verdachte door een psychose niet toerekeningsvatbaar is. Het volk reageert en masse en niet gehinderd door enige kennis via het internet. Een moordenaar met een psychose? Het zal wel! Lekker makkelijk! En dan wegkomen met een jaartje psychiatrie, zeker! Die rechters moeten zelf veroordeeld worden! Ontslag van alle rechtsvervolging? Hoe durven ze een dader niet te straffen! BANANENREPUBLIEK HIEROOT!

Een beter voorbeeld voor mijn stelling is er niet. Men gaat totaal voorbij aan de rechten van een verwarde dader (en realiseert zich daarbij niet dat het helemaal niet zo moelijk is om zelf dader te worden).

Men spreekt van ‘een groot onrecht’, zeker voor de nabestaanden. Alle rationaliteit wordt opzij gezet, iemand die voor de rechten van een dader opkomt, is zelf crimineel.

Maar het recht maakt helemaal geen onderscheid. Het recht kijkt, zo eerlijk mogelijk, naar alle omstandigheden en alle betrokkenen. Dat is de werkelijke basis van ons recht, maar het is een voor velen verborgen basis.

Ik hoop van ganser harte dat onze rechtspraak de steeds hardere roep vanuit de onderbuik van onze samenleving kan weerstaan. Onwetendheid en collectieve verontwaardiging: het is een gevaarlijke combinatie. Zeker als het besef er is dat ook de rechtspraak een breed maatschappelijk draagvlak nodig heeft.