De wet kent sinds enkele jaren het recht voor slachtoffers van ernstige misdrijven om (ten overstaan van de verdachte) mondeling (zelf) of schriftelijk (een rechter leest) een verklaring af te leggen in de rechtszaal.
Anders dan je zo op het eerste oog zou denken, mag het in een dergelijke verklaring met geen letter gaan over bewijs of schuld. Een slachtoffer mag slechts wat zeggen over de lichamelijke en geestelijke gevolgen van het misdrijf. Deze heftige verklaringen staan doorgaans bol van emotie, soms van oprechte haat. Het is voor verdachten veelal een ware martelgang om aan te horen. Soms is dat terecht. Maar soms ook niet.
Ik ben mordicus tegen de slachtofferverklaring.
Het levert mij als journalist weliswaar ‘prachtige’ quotes op en je krijgt ook wel degelijk een beter beeld van een zaak, maar de slachtofferverklaring voegt werkelijk helemaal niets toe aan het juridische proces. Sterker nog, het ondergraaft de basale werking van het recht.
Een slachtofferverklaring brengt namelijk emotie in de zaak. Heftige, herkenbare en vaak universele emotie. Doodsangst, pijn, zorgen, depressie, haat. Het komt allemaal in rauwe vorm voorbij. Inclusief doorleefde tranen en oncontroleerbaar schokkende schouders.
Rechters zijn wat dat betreft net mensen. Ze hebben, ook al tonen ze het niet of nauwelijks, zelf ook last van emotie. En emotie kleurt. Of je het nu wil of niet, een vader van een doodgereden jongen die zo kapot zit en zo oprecht, integer, kleurrijk en diepbedroefd kan vertellen over zijn zoon, die kleurt een rechtszaak. Geen mens die dat onberoerd laat. Knappe rechter die daar geen enkele rekening mee zal houden. Emotie is een verdomd sterk wapen.
En daar ligt nu net het probleem. Rechters horen niet te oordelen op basis van emotie. Emotie hoort zelfs niet thuis in een rechtszaak. Vrouwe Justitia is niet voor niets blind. Er moet altijd feitelijk, neutraal en objectief gekeken worden naar een zaak. Niet alleen naar de gevolgen voor het slachtoffer, maar ook (misschien wel juist) naar die voor de dader.
1 op 1 straffen op basis van het leed van het slachtoffer, zo zit onze rechtspraak niet in elkaar. Hoe kan een rechter de emotie terzijde schuiven als zo tastbaar pijnlijk in beeld wordt gebracht hoe heftig een misdrijf kan zijn? Schier onmogelijk.
Ik heb net iets te vaak meegemaakt dat emotie de waarheid met speels gemak verdringt. De slachtofferverklaring is er louter en alleen om slachtoffers een uitlaatklep te bieden voor hun leed. Dat is op zich mooi, maar daar leent het recht zich niet voor. Het zet de verdachte al in een vroege fase van de toch al ongelijke strijd ten onrechte op een achterstand. Een achterstand die niet met de rede goed te maken is.
En dat is een slechte zaak.