Spiritualiteit voedingsbodem voor complotdenken

Afgelopen weekeinde togen vierduizend mensen naar een spiritueel festijn in Ahoy in Rotterdam. Journalist Paul Verspeek schreef een intrigerend verslag van de avond, waaruit bleek dat veel fans van spiritualiteit met liefde in het konijnenhol van de complotten waren verdwenen. En dat is niet zo vreemd als het op het eerste gezicht lijkt.

Complotdenkers heb je in alle soorten en maten. Voor de coronapandemie zagen we nog vooral een ander soort wappies opduiken. Doorgaans outcasts, mensen die veelal gefrustreerd waren over het verloop van hun eigen leven en een zondebok zochten.

Maar gedurende de pandemie kwam daar al een andere categorie bij: de yogamoeders. Doorgaans prima opgeleide wellness-vrouwen met een spirituele inslag die op Instagram niet gehinderd door enige kennis vraagtekens plaatsten bij wetenschappelijk onderzoek en opriepen om vooral naar je eigen gevoel te luisteren.

Een vrije geest hoeft zich immers niets aan te trekken van autoriteit.

Overlap

Psycholoog Jan-Willem van Prooijen liet begin vorig jaar in een interview zijn licht al schijnen over de verbinding tussen spirituele denkers en complotdenken. ‘

‘Ten eerste is er een gezamenlijke vijand: de staat met zijn coronabeleid. Bovendien is het zo dat mensen die een hang hebben naar spiritualiteit ook eerder geneigd zijn te geloven in complottheorieën. Daar zat altijd al een flinke overlap, weten we uit onderzoek. De gemeenschappelijke deler is een zekere irrationaliteit: wie gelooft in dingen die niet-wetenschappelijk bewezen zijn, is ook eerder geneigd om te denken dat er een geheime organisatie achter toevallige gebeurtenissen zit’

Zweverigheid

Journalist Coen van de Ven deed in 2020 zijn eigen onderzoek naar de invloed van veelal vrouwelijke online influencers. Hij ontdekte dat die groep met name op Instagram niet alleen erg spiritueel waren en zich bezighielden met astrologie en magie, maar ineens ook allerlei bizarre complotten in het rond strooide. Volgens van de Ven zorgt de component ‘zweverigheid’ voor de verbinding. De zwevers staan immers volgens hem makkelijker open voor dingen die ‘niet gegrond zijn in de werkelijkheid’. De zwaar spiritueel ingestelde medemens, zeker als het gaat om de combinatie met de wellness-beweging, vertrouwt de medische wetenschap niet, is tegen vaccinaties en wantrouwt door de mens geproduceerd voedsel zoals dat in de supermarkten te koop is. Dat wantrouwen vertaalde zich eenvoudig zich naar complotten.

Verenigde Staten

In de Verenigde Staten hebben ze inmiddels meer dan genoeg ervaring met de combinatie spiritualiteit en complotdenken. Ze hebben er zelfs een nieuw woord voor bedacht: conspirituality. Een term die al in 2011 werd geïntroduceerd. Binnen de hele QAnon-retoriek werd al geconstateerd dat mensen die gevoelig zijn voor spiritualiteit zich ineens gingen bemoeien met het verspreiden van complotten.

Twee professoren in de VS deden onderzoek naar complotdenkers en kwamen tot resultaten die niemand erg zullen verrassen. Volgens J. Eric Oliver en Thomas Wood varen mensen die spiritueel in het leven staan veel meer op gevoel dan op ‘evidence-based’ denken. Oftewel: wat ze zelf voelen wordt gezien als de waarheid, in plaats van afgaan op dat wat uit rationele gedachten en bewijzen blijkt.

Volgens een wetenschappelijke studie van Charlotte Ward en David Voas komt daar nog eens bij dat mensen die erg spiritueel ingesteld zijn doorgaans menen dat alles verband houdt met elkaar, niets is wat het is en alles gebeurt met een reden. Feitelijk drie zaken die het geloof in complotten enorm aan kunnen jagen.

Geheim plan

Als je er goed over nadenkt, dan is het dus helemaal niet zo raar dat mensen die erg bezig zijn met spiritualiteit snel vallen voor complotten. Die komen namelijk precies tegemoet aan het op gevoel zoeken naar een verband tussen gebeurtenissen in het leven, die ook nog eens met een reden moeten gebeuren. Zo kan een mondiaal virus natuurlijk nooit zo banaal van dieren overspringen op de mens, maar moet er wel een geheim plan achter zitten van organisaties of overheden die met een reden de bevolking willen controleren.

Daar komt volgens professor David Voas nog een andere dynamiek bij. Des te alternatiever je kijk op de wereld om je heen, des te moeilijker is het volgens hem om de consensus van experts te weerleggen. Als je mensen wil overtuigen van je eigen afwijkende waarheid, dan sta je immers tegenover de goed gedocumenteerde werkelijkheid van wetenschappers.

Verleiding

Je kunt dan nog wel beweren dat gewone mensen worden misleid, maar hoe zit het dan met wetenschappers die toegang hebben tot kennis? Dan is het dus erg verleidelijk om te stellen dat er een groot complot bestaat waarin die wetenschappers de goegemeente bewust misleiden. Het is niet voor niets dat velen binnen de spirituele wereld weinig op hebben met de medische wetenschap en reguliere gezondheidszorg.

En dan is er nog iets. Tijdens de coronapandemie zag je ineens een roep om soevereiniteit. Veel corona-critici stonden zich voor op een absoluut vrijheidsdenken. Zij wilden zich niet laten beknotten door maatregelen en wilden gaan en staan waar ze zelf wilden gaan en staan. Het eigen lichaam was heilig, daar hoorde ook geen vaccinatie bij.

Dat sluit natuurlijk prima aan bij de wens van veel spirituele mensen om hun eigen lichaam als tempel te zien en het verlangen om zelf de autoriteit te zijn in hun eigen leven.

Vrij

Het is dus al met al helemaal niet zo gek dat sommige mensen binnen de spirituele wereld vallen voor het complotdenken. Hun ‘vrije’ manier van denken past goed in die feitenvrije wereld en de aantrekkingskracht van een alternatieve waarheid. Van op het gevoel leven.

Wat ook nog speelt is dat de complotten binnen de spirituele wereld een makkelijk uitweg vinden via influencers die een enorm bereik hebben. Denk bijvoorbeeld aan de Instagram-posts van voormalig topmodel Doutzen Kroes. Mensen die gevoelig zijn voor complotten, worden – zoals al vele malen is beschreven – gevangen door de algoritmes van sociale media, waardoor ze voortdurend dezelfde verhalen en invalshoeken krijgen voorgeschoteld. Als een repeterende plaat.

Daar komt nog bij dat de wellness-wereld en de spirituele wereld ook een verdienmodel vormen. Homeopathische middeltjes en pillen vliegen over de toonbank en moeten natuurlijk wel aangeprezen worden. Op deze manier wordt het verzet tegen bijvoorbeeld vaccinaties of het dragen van beschermende mondkapjes een open hemelpoort naar dubieuze middeltjes. De individuele waarheid is belangrijker dan de volksgezondheid.

De conclusie is dat mensen die spiritueel zijn aangelegd beslist niet per definitie complotdenkers zijn, maar dat de specifieke kenmerken die gevoelig maken voor spirituele zaken iemand wel gemakkelijker in het konijnenhol van de complotten kan zuigen.

Want wie leeft op gevoel, laat zich niet leiden door feiten.

Waardeer dit artikel!!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.

Mijn gekozen donatie € -
Delen