De uittocht van ervaren politici uit Den Haag kun je met argusogen bekijken, maar misschien is het ook wel een kans om het de aankomende jaren eens anders te gaan doen. Om af te rekenen met de sleets geworden neoliberale gedachte van zelfredzaamheid en het heilige geloof in de markt. Omdat een samenleving die kwetsbaren niet kan beschermen geen samenleving is.
De onvolprezen columniste Sheila Sitalsing omschreef het vorige week prachtig in de Volkskrant toen ze de erfenis van de Mark Rutte beschreef.
‘Hij was een premier voor de mensen die nooit last hebben van de overheid, die nooit domweg pech hebben in het leven’.
In dat ene zinnetje zit wat mij betreft ontzettend veel opgesloten over onze huidige samenleving. Of je het nu hebt over de ouders die kapot zijn gemaakt door de toeslagenaffaire, de ouderen die steeds minder zorg krijgen (zorg is niet langer vanzelfsprekend), jongeren die stranden op de woningnood of de haperende Jeugdzorg, Groningers die nog altijd schade lijden door de geldmotor van de gaswinning of mensen die worstelen met mentale problemen en geparkeerd worden door ellenlange wachtlijsten (80.000 mensen in 2022); ze worden vermalen in de traag draaiende radartjes van de bureaucratie en de heilige mantra van de zelfredzaamheid en de zucht naar winst.
Botte pech
De erfenis van Rutte is een land dat goed is voor mensen die zichzelf uitstekend kunnen redden en steeds vaker dramatisch voor de groep die dat niet of niet meer kan. Door botte pech, ouderdom of een handicap. We zijn een harde samenleving geworden waar mensen die in de kantlijn leven weinig kans hebben om er ooit weer uit te komen. Inmiddels hebben we een miljoen mensen die in armoede leeft, zit de woningmarkt op slot, kraakt de zorg, daalt de koopkracht en hebben steeds meer mensen moeite om de rekeningen te betalen.
Vangnet
Natuurlijk kan de overheid geen vangnet zijn voor iedereen en is Den Haag niet alles aan te rekenen, maar we zijn nu wel heel erg ver afgedwaald van wat ooit een verzorgingsstaat was. Deskundigen buitelen de laatste maanden over elkaar heen om aan te geven dat de zorg het niet meer aan kan en er zelfs geen of nauwelijks meer plek is voor kwetsbare ouderen die in de herfst van hun leven zorg verdienen in een verpleegtehuis. De ouderenzorg is, mede uit kostenoverwegingen, afgebroken. Ook hier is de rol van geld zichtbaar, ouderen met geld kunnen particuliere zorg inkopen.
Een ziekenhuis in Amsterdam gaat in de avond- en nachtelijke uren dicht door personeelstekort. Gespecialiseerde klinieken waar mensen intensieve zorg kunnen krijgen vallen om omdat zorgverzekeraars de behandelingen niet volledig willen vergoeden. Verwarde mensen krijgen niet de benodigde hulp door jarenlange bezuinigingen in de GGZ en steeds meer mensen mijden de tandarts omdat ze de kosten niet meer kunnen dragen.
Kantelpunt
Vandaag nog liet demissionair minister Ernst Kuipers weten dat we op een ‘kantelpunt’ staan in de zorg. Dat niet alles meer kan. En dat een deel van de 112-bellers ook gewoon op thuisarts.nl terechtkunnen om zichzelf te redden. Het zal ongetwijfeld zo zijn dat sommige bellers ten onrechte 112 bellen, maar het gaat mij om het idee erachter: dat we eigenlijk niet meer aan iedereen zorg kunnen bieden. Dat kun je als een voldongen feit zien, je kunt het ook zien als een schandaal dat een in de kern rijk land niet meer in staat is om een zorgstelsel in de benen te houden waar iedereen welkom is.
Hoewel problemen altijd meerdere oorzaken hebben valt toch ook niet te ontkennen dat een zich terugtrekkende overheid aan de bron staat van zaken die niet meer goed geregeld zijn. De woningbouw bijvoorbeeld is voor een groot deel aan de markt gelaten. Een markt die te weinig winst maakt op de bouw van sociale huur en dat dus ook niet regelt. Door het veel te lage aanbod is de vraag inmiddels zo groot geworden dat huisjesmelkers astronomische bedragen vragen en krijgen voor tochtige hokken.
Onderwijs
Het onderwijs op de basisschool en in het voortgezet onderwijs gaat al twintig jaar achteruit, mede omdat de overheid volgens de inspectie niet genoeg bijstuurt. Het leraren- en schoolleiderstekort loopt steeds verder op.
En daar blijft het niet bij. Door capaciteitsproblemen bij de politie, het Openbaar Ministerie en de rechtspraak sta je als burger veel te vaak met lege handen als je aangifte doet van een strafbaar feit. U leest er nauwelijks over in de media, maar onderzoek naar gepleegde strafbare feiten valt soms gewoon dood omdat er geen zittingscapaciteit is.
Welzijn
Problemen raken pas als ze raken en is er simpelweg nog steeds een te grote groep die er warmpjes bijzit en dus alle belang heeft bij een zich terugtrekkende overheid. Die mensen zien de overheid liever gaan dan komen. Ze hebben vaak geen idee hoe het is om rond te komen van een absoluut minimum of afhankelijk te zijn van toeslagen of de voedselbank. Ze zijn zelfredzaam en kopen in wat de overheid niet meer kan bieden. Geld zorgt niet alleen voor welvaart, maar ook voor welzijn.
Het zou allemaal een stuk rechtvaardiger kunnen in Nederland, maar ik vrees dat er na de aanstaande verkiezingen helemaal niets gaat veranderen. De groep mensen die het te goed heeft zal de VVD weer in het zadel helpen om zo de eigen bevoorrechte positie te beschermen. Te veel mensen stemmen louter voor hun eigen belang. Voor het leed aan de andere kant van de medaille sluiten ze de ogen.
En zo modderen we voort.
Discussie
Ik ben geen econoom en ik zie ook wel dat een sterkere overheid die zich meer bemoeit met de mensen aan de randen van samenleving ook nadelen heeft. Maar het zou wat mij betreft wel aardig zijn als we een keer met zijn allen de discussie aangaan of het neoliberale denken niet eens een paar tandjes minder kan.
Hoe we de welvaart beter kunnen verdelen (meer belasting op vermogen, minder op arbeid) en basisbehoeftes zoals zorg, onderwijs en huisvesting (waarom neemt de overheid de bouw van sociale huurwoningen niet volledig over eigenlijk?) voor iedereen en op een goed niveau beschikbaar kunnen blijven.
Ik denk dat we nog altijd erg bezig zijn met economische groei en dat is op zich mooi. Maar je moet je ook afvragen wat economische groei voor waarde heeft als het zorgt voor schaamteloze zelfverrijking van de een en sociale achteruitgang van de ander.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.