De strafzaak tegen acht leden van Extinction Rebellion wegens opruiing tot een blokkade van de A12 leverde naast een juridische nog een interessante discussie op. Officier van Justitie Wieger Veldhuis maakte het persoonlijk toen hij een van de verdachten aansprak op zijn ‘wintersportvakantie’. Wat hem betreft is het: ‘Talk the talk, walk the walk’. Maar is het wel zo eenvoudig?
Het is een meer dan bekend gegeven: activisten die zich in willen zetten voor een betere wereld krijgen regelmatig te horen dat ze zelf leren schoenen dragen, op vakantie gaan, plastic tasjes gebruiken of in het verleden verre reizen hebben gemaakt.
Het hypocrisieverwijt duikt met grote regelmaat op. Van de Telegraaf die smalend verslag doet van jongeren die demonstreren voor een beter klimaat en na afloop de lokale McDonalds leegeten tot mensen die activiste Hannah Prins honend wijzen op haar vroegere vliegreizen. De nieuwbakken partij BBB doet er vrolijk aan mee door een foto van Extinction Rebellion-leden te twitteren en te wijzen op polyester rugzakken en plastic broodtrommels.
Onverkort opkomen voor de vervuilende agrarische industrie terwijl je anderen wijst op broodtrommels, je moet het maar durven.
Veiligheid
Tijdens de rechtszaak tegen de acht verdachten van Extinction Rebellion kwam acteur en activist Sieger Sloot met een Pakistaanse boer op de proppen die zijn huis en land kwijt was geraakt na een modderstroom. Op een vraag van de officier of hij nagedacht had over de veiligheid van automobilisten die op een blokkade stuiten vroeg Sloot zich af wat veiligheid is als je het aan een Pakistaans boer vraagt die door klimaatverandering alles is verloren.
Officier van Justitie Wieger Veldhuis kapittelde Sloot op een wel heel persoonlijke manier door op te merken dat hij als enige niet gearresteerd kon worden omdat hij toen niet thuis was, maar op wintersportvakantie.
‘De vraag is wat de Pakistaanse boer daarvan vindt. Ik zou zeggen: talk the talk, walk the walk’, aldus de officier korzelig. Het leverde hem de verbale hoon op van het voltallige publiek op de publieke tribune in de rechtszaal.
Wie?
Hoe je verder ook over deze wisseling van standpunten denkt (ik vind het vooral niet zo magistratelijk van de officier), het roept wel een interessante discussie op. Wie mag er eigenlijk nog wat zeggen over klimaatverandering en wie mag nog oproepen tot actie?
Volgens activist Sieger Sloot maakte hij een afscheidsreis met zijn zus naar Oostenrijk. In een elektrische auto. Sloot sprak van karaktermoord door de officier.
‘Elke activist worstelt met zijn footprint. Door elkaar persoonlijk de maat te nemen, blijven de grote bedrijven buiten schot. Het doet er niet toe dat ik met mijn zus een afscheidsreis heb gemaakt. Ik kan vegan genoemd worden tot ik een ons weeg, maar als Tata en Shell niet aan banden worden gelegd, komen we nergens’.
Naakt
Volgens Sloot is het lastig om binnen het huidige systeem helemaal zuiver te leven. ‘Niemand van ons mag dan kritiek hebben op fossiele brandstoffen. Behalve als ik naakt in een ton leef. Maar dan word ik niet serieus genomen omdat ik naakt in een ton leef’.
Medeverdachte Jelle de Graaf drukte zich nog iets sterker uit:
In het dagelijks leven probeer ik bewust te leven. Op vakantie ga ik met de trein of bus, ik eet veganistisch en mijn cappuccino met havermelk, sommige clichés zijn waar, drink ik in de trein uit een meegebrachte beker. Mijn voetafdruk is zo klein als die in deze maatschappij kan zijn. Daar lopen we precies tegen het probleem aan: Als die in deze maatschappij kan zijn.
Ik zou willen dat we met zijn allen iets zouden hebben aan mijn goede gedrag. Dat dit zou helpen om de klimaatcrisis te bestrijden. Maar wat voor melk ik in mijn koffie doe maakt om eerlijk te zijn geen ene ruk uit zolang banken als de Rabobank de vernietiging van de Amazone mogen blijven financieren, bedrijven als Shell kunnen doorgaan met hun klimaatvernietiging en de overheid miljarden meer geeft aan fossiele bedrijven dan ze uitgeeft aan klimaatbeleid.
Als ik echt iets wil doen aan de klimaat- en ecologische crisis is dat dus ook waar ik me op moet richten. Op de overheid. Daarom ben ik klimaatactivist.
Klimaatneutraal
Je kunt van de uitspraken van activisten vinden wat je wil, maar het roept voor mij wel de vraag op wie er actie mag voeren en wie niet. Moet je klimaatneutraal leven om een standpunt in te mogen nemen? Geen enkel dierlijk product gebruiken? Niet meer reizen? Je afval tot op de punaise scheiden? Mag je nog iets zeggen over de vreselijke omstandigheden tijdens het transport van dieren of in slachthuizen als je zelf af en toe vlees eet?
Mag een financieel bevoorrecht mens als Sander Schimmelpenninck aandacht vragen voor de tweedeling in de maatschappij? Of moet hij een deel van zijn vermogen eerst weggeven aan mensen die het niet zo breed hebben? Mag je überhaupt iets vinden van armoede als je zelf een goede baan hebt?
Kan een lijsttrekker van de VVD, die zelf als vluchteling naar Nederland is gekomen, een streng vluchtelingenbeleid voorstaan? Kun je als leider van een grote populistische partij die Nederland voor de Nederlanders wil behouden Indonesische roots hebben en een Hongaarse vrouw?
Lastig
Het is een lastige discussie. Wie anderen aanspreekt op zaken die slecht zijn voor het milieu, zou hypocrisie kunnen worden verweten als men het zelf ook niet zo nauw neemt met zaken die het milieu kunnen schaden. Aan de andere kant proberen veel diehard activisten al een stuk bewuster te leven en doen ze wat ze kunnen in een samenleving die niet ingericht is op een volledig neutrale footprint.
Niet iedereen kan een elektrische auto kopen en als je op het platteland leeft en voor je werk naar een afgelegen industrieterrein moet is het nog een hele toer om dat altijd met openbaar vervoer of de fiets te doen.
Systemen
Maar er is een grotere reden waarom kritiek op het leven van individuele klimaatactivisten de plank misslaat. Klimaatactivisten, zoals die verenigd in Extinction Rebellion, ageren niet per definitie tegen de individuele keuzes van de consument, maar tegen de systemische aard van het klimaatprobleem. Tegen banken die de fossiele industrie steunen en overheden die niet genoeg doen. Het is zelfs letterlijk een van de uitgangspunten van de organisatie (nummer 8):
‘Wij vermijden het beschuldigen en het te schande maken van anderen. Wij leven in een giftig systeem, maar we houden niemand daarvoor individueel verantwoordelijk’
Als individu met beperkte macht onderdeel zijn van een economie die draait op fossiele brandstoffen is niet hetzelfde als deze vervuilende economie in stand houden en aanjagen omdat het enorme winsten oplevert.
Overheid
De activisten zelf wijzen ook nadrukkelijk naar het bedrijfsleven en de overheid. De laatste is immers verantwoordelijk voor het collectief. Voor wet- en regelgeving en dus bescherming van burgers tegen schadelijke invloeden van buitenaf. En dat is logisch. Je hoeft ook niet zelf oorlogsvluchtelingen thuis op te vangen om aandacht te vragen voor een ruimhartig asielbeleid. Of boeven te vangen om de alarmklok te luiden over criminaliteit in je wijk.
Het is nu juist de overheid die letterlijk miljarden reserveert en uitkeert aan subsidies (bijvoorbeeld door enorme kortingen op energiekosten) om fossiele brandstoffen nog jaren en jaren leidend te laten zijn.
Dat is niet helemaal onlogisch, omdat de energietransitie nog niet rond is, maar het is wel een gegeven en de echte macht om ingrijpend en systemisch te veranderen ligt wel bij de overheid en het bedrijfsleven. Zij hebben direct invloed op systemen en kunnen die veranderen als de wil er is.
Individu
De vraag is natuurlijk ook hoeveel recht van spreken je hebt als je als individu zelf helemaal niets doet om vervuiling en klimaatverandering tegen te gaan tegenover iemand die wel probeert milieuvriendelijker te leven, maar daar niet perfect in slaagt.
Natuurlijk is dat een menselijke reactie. Als je zelf drie keer per jaar in een vliegtuig stapt voor stedentripjes, meerdere auto’s voor de deur hebt staan en in de zomer wekelijks de BBQ in de hens steekt om een stuk dood kadaver te roosteren, is het makkelijker om de ‘moraliserende’ klimaatactivist te wijzen op zijn imperfecties dan naar jezelf te kijken.
Wat dat betreft heeft activist Sieger Sloot natuurlijk gelijk. Door elkaar de maat te nemen op individueel niveau, blijven de grote vervuilers makkelijker buiten schot.
Voorbeeldrol
Uiteraard heb je als klimaatactivist met een grote mond ook een voorbeeldrol. Het gaat niet aan om een weg te blokkeren als je zelf in vervuilende auto’s rijdt, om de haverklap het vliegtuig pakt voor plezierreisjes en wekelijks kiloknallers vlees consumeert.
Maar dat is dan wel heel karikaturaal gesteld. Veel activisten proberen binnen de mogelijkheden iets te doen aan hun eigen gedrag. Daarmee laten ze zien dat het mogelijk is om individueel je impact op het milieu en het klimaat te verkleinen.
En hebben ze alle recht om overheden en bedrijven dwingend te vragen om het in de toekomst anders te doen.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.