Het blijft maar terugkomen in deze door sociale media gedomineerde tijden: na een incident gaan akelig veel mensen voor eigen rechter spelen. Nadat een voorwerp vanuit de tribunes het hoofd van Ajax-speler Davy Klaassen tot bloedens toe raakte, ging het los op sociale media. Met grote gevolgen. Wanneer leren mensen nou eens dat in een rechtsstaat het afstraffen van ongewenst gedrag niet bij burgers zelf ligt?
Iedereen zal zich de recente beelden nog wel kunnen herinneren. De camera’s gericht op de tribune in De Kuip, een man die zijn hand omhoog beweegt en een vliegend voorwerp, waarschijnlijk een aansteker, boven in beeld. De beelden gingen eindeloos rond, maar uiteindelijk bleek de man die zijn hand omhoog deed, niet de man die het voorwerp gooide. Hij was ook niet de man die uiteindelijk gearresteerd werd voor de mishandeling van Klaassen, maar kreeg op sociale media wel te maken met ernstige bedreigingen.
De aanstekergooier zelf kreeg ook de volle laag over zich heen, mede omdat de politie niet zo heel slim zijn woonplaats, een klein dorp, bekendmaakte en media publiceerden bij welk bedrijf hij werkte. Mede hierdoor werd zijn gezin ernstig bedreigd. Van de weeromstuit ontstond op sociale media weer een heksenjacht tegen de journalisten die bekend hadden gemaakt waar hij werkte. Er werd om adressen gevraagd en de bedreigingen vlogen kwistig in het rond.
FC Groningen
De lijst met incidenten is inmiddels erg lang. Zo werd het gezin van de FC Groningen-supporter die zich samen met zijn zoon misdroeg tijdens de wedstrijd tegen Heerenveen zo ernstig bedreigd dat de rechter hem uiteindelijk een lagere straf oplegde voor zijn acties. De belaging van het gezin van de man werd door de politierechter letterlijk als een extra straf gezien waar rekening mee moest worden gehouden.
Maar het kan nog erger. Nog niet zo lang geleden stond een oud-marinier terecht voor een buitengewoon ernstige mishandeling van een 66-jarige man. Via via had de oud-marinier gehoord dat de oudere man pedofiel zou zijn. Na het nuttigen van een paar biertjes stapte hij blind van woede in zijn auto, reed hij naar een plek waarvan hij wist dat hij zijn slachtoffer zou treffen en deelde hij meteen rake klappen uit.
Dwarslaesie
De gevolgen waren enorm. Het slachtoffer liep door het toegebrachte geweld een dwarslaesie op en zal nooit meer kunnen lopen, hij is volledig afhankelijk van hulpverlening geworden en zijn leven is tragisch klein geworden. Voor altijd veroordeeld tot een rolstoel. Tijdens de strafzaak tegen de oud-marinier bleek nergens uit het dossier ook maar iets van pedofiele neigingen, al zou zelfs dat natuurlijk geen enkel excuus zijn geweest. Het slachtoffer had een betaalde sm-relatie met een 21-jarige vrouw.
De verdachte zelf gaf toe gek gemaakt te zijn door anderen. Het woord pedofiel bracht een rode waas voor zijn ogen. Een dynamiek die we maar al te goed herkennen van heksenjachten op sociale media, waar inmiddels zelfs zoiets onschuldigs als seksuele voorlichting op scholen onverkort en met overgave in de hoek van de pedofilie wordt gedrukt.
Het pedojagen zelf kan enorme gevolgen hebben. Zo werd in 2020 de 73-jarige Jan uit Arnhem doodgeslagen nadat hij werd opgewacht door vijf jonge pedojagers.
Fenomeen
Het fenomeen is helaas ook niet van recente aard. Al in 2014 zette de politie zelf vraagtekens bij mensen die zelf op zoek gaan naar daders. Sectorhoofd Frank Smilda van de politie sprak toen al wijze woorden. Volgens hem gaan burgers veel minder zorgvuldig te werk dan de politie.
‘Als een betrokkene toch niet de dader blijkt te zijn, zullen de gevolgen niet te overzien zijn. Iemands naam is dan voorgoed beschadigd’
Overigens is de politie zelf ook niet zonder fouten. Ooit werd een vrouw door de politie vol in beeld gezet omdat ze een portemonnee had gestolen. Nadat ze zich had gemeld bij een politiebureau, haalde de politie de beelden offline, maar bij GeenStijl bleven ze staan, inclusief een barrage aan beledigende en bedreigende reacties. De vrouw, iemand zonder strafblad, pleegde uiteindelijk zelfmoord. Je kunt de vraag stellen of het opsporingsmiddel in deze zaak proportioneel was met het gepleegde feit.
Rechtsstaat
Het is niet voor niets dat we een rechtsstaat vormen. De opsporende en vervolgende instanties zijn verplicht om zich te houden aan allerlei waarborgen en verdachten hebben rechten. Mensen mogen niet zomaar opgepakt worden en hebben het recht op een advocaat die toeziet of alle belangen goed worden gediend. Alles om te voorkomen dat onschuldige mensen het slachtoffer worden van willekeur en toeval. Of voor het leven getekend worden omdat mensen menen het recht in eigen handen te kunnen nemen. Wie wel eens een rechtszaak bezoekt, zal het weten. Rechters proberen zo goed mogelijk te achterhalen wat er is voorgevallen en houden in de oplegging van een eventuele straf rekening met alle omstandigheden. Zo blijven we in de rechtszaal gelukkig mijlenver weg van door emotie gedreven wraakacties.
Heksenjacht
En dat is nou net het grote verschil met woedende burgers die met het schuim op de mond tekeer gaan op sociale media. Mensen die adressen delen, anderen opjutten, werkgevers bellen en alles in het werk stellen om tegelijkertijd als aanklager en beul op te treden. Het is een ontwikkeling die al veel langer gaande is, maar door de massale impact van sociale media inmiddels angstaanjagende vormen weet aan te nemen. Wie eenmaal negatief in het nieuws komt heeft tegenwoordig bijna de garantie op een ongekende heksenjacht.
Het is de meute die blind van woede en rood aangelopen slachtoffers maakt. Het zijn de mensen die veilig vanaf de bank het leven van anderen online op ongenadig harde wijze weten te raken. Zonder waarborgen, zonder rechten. Overgeleverd aan de goden.
Het probleem van eigenrichting is inmiddels zo ver doorgedrongen in de maatschappij dat de politiek druk bezig is om doxing strafbaar te stellen. Om te voorkomen dat mensen op basis van pure intimidatie adresgegevens rond gaan strooien van mensen die om de een of andere reden negatief in de schijnwerpers staan. Kennelijk kunnen we het niet overlaten aan de rede en het verstand van mensen.
Rechtszaal
Misschien is het wel zo dat ik door mijn werk zo’n enorme hekel heb aan eigenrichting. Omdat je eenmaal in de rechtszaal vrijwel altijd ziet waarom mensen doen wat ze doen. Dat verdachten zelden intrinsiek slecht zijn en door omstandigheden of stoornissen gedreven verkeerde keuzes maken. Die nuance gaat niet zelden verloren en helemaal op sociale media. Schuld is een breed en rekbaar begrip. Er zijn redenen waarom mensen in de fout gaan. Dat is geen rechtvaardiging, maar het is wel iets om bij stil te staan.
Sociale media staan echter nooit stil. We hollen van de ene ophef naar de andere. Mensen gaan akelig snel over tot digitale lynchpartijen. Het is immers makkelijk om even vanaf de heup te schieten op mensen die al op de grond liggen. Zelden is er het besef dat de digitale wereld ook akelig snel doordringt in de echte wereld en online bedreigingen letterlijk gevolgen hebben voor de fysieke veiligheid van mensen.
Het kan niet vaak genoeg benadrukt worden: laat het straffen over aan de instanties die aan regels en waarborgen gebonden zijn. Dat lijkt soms een ver-van-mijn-bed-show, maar besef dat iedereen ooit als lijdend voorwerp terecht kan komen in een heksenjacht.
Helaas is het zo dat veel mensen pas dan beseffen hoe groot de impact kan zijn.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt me ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.