België is in rep en roer na een veroordeling van achttien studenten die ‘slechts’ een werkstraf kregen voor de dood van aspirant-lid Sanda Dia (20). Hij stierf na een mensonterende ontgroening, waarbij hij onder meer in een ijskoude put moest zitten en zoute visolie moest drinken. De politiek is boos, ook in Nederland zijn demonstraties en eist men gerechtigheid. Maar is de kritiek op het vonnis terecht? Grotendeels niet.
Vooropgesteld: het is volstrekt weerzinwekkend wat Sanda Dia is aangedaan en het is lastig om persoonlijke walging geen rol te laten spelen. Toch is dat wat rechters doen: afwegen wat juridisch verweten en bewezen kan worden. De ophef in deze zaak is zeer begrijpelijk en heeft alle ingrediënten voor een boos gerecht: een donker slachtoffer versus sadistische ‘rijkeluiskinderen’ met peperdure advocaten. Het wegmoffelen van bewijs. Het is op zich logisch (maar niet te bewijzen) dat mensen denken aan klassenjustitie.
Reconstructie
Sanda Dia deed eind 2018 met twee medestudenten mee aan een ontgroening. Op maandag 3 december wonen ze een doopvergadering bij, waarbij ze een aantal biertjes achter elkaar op moeten drinken. Op dinsdag 4 december moeten ze de hele dag rozen verkopen op straat. Als ze te weinig verkopen, moeten ze verplicht iets vies eten.
In de avond wordt het trio naar een afgelegen plek gebracht en op hun knieën gezet. Ze moeten allemaal een fles gin leegdrinken, met als doel ze stomdronken te voeren. Sanda Dia geeft over en moet extra wodka drinken.
Om 21.00 uur is Dia niet meer in staat om vragen te beantwoorden. De aspirant-leden (in België schachten genoemd) worden in een ‘veilige positie’ op de grond gelegd, zodat ze niet stikken in hun braaksel. Rond 23.29 uur worde ze naar de kamer van Dia gebracht. Daar is de waterkraan onbruikbaar gemaakt en al het eten en drinken weggehaald.
Kater
De volgende dag worden ze om 09.45 uur gewekt. Dia is er slecht aan toe. Hij heeft een zware kater, kan zich niet zelfstandig aankleden, moet worden geholpen bij het lopen en krijgt wat te drinken om er ‘sneller door te komen’.
Rond 11.00 uur wordt het trio naar een afgelegen plek met ‘blokhut’ gereden, waar ze zelf een put moeten graven in de grond. Een verdachte stuurt om 12.14 uur een bericht in de WhatsApp-groep:
‘Schachten put aant schuppen, S. al rijp voor de vuilbak. Andere 2 zen wel nog ok’.
Er wordt besloten om Dia te laten bekomen in de hut. Hij krijgt wat eten en drinken en twee verdachten zien dat hij er weer bovenop komt en grappen begint te maken. Hij reageert alert tijdens een balspel, weet vragen te beantwoorden en vangt een aal die in de put is gegooid.
Water
Het ritueel gaat verder. Er worden onder meer emmers water over de schachten gegooid en ze moeten in de ijskoude beek zwemmen. Enige tijd later worden ze uit de put gehaald, op handen en voeten kruipen ze naar een open plek en slikken ze een levende goudvis door. Ze moeten visolie drinken om de vis levend uit te braken. Dat lukt Dia niet, waardoor hij een tweede vis door moet slikken en extra visolie moet drinken. Daarna kruipen ze weer in de put, volgens een van de studenten was Dia toen nog oke.
Kampvuur
Na vijf minuten verandert dat. Dia zit ineengekrompen van de kou in de put en reageert nergens meer op. Om 20.17 uur halen ze hem uit de put en brengen ze hem naar een kampvuur om op te warmen. Hij krijgt warme kleren en ze zetten hem in een verwarmde auto. Twee verdachten blijven tegen hem praten.
De toestand van Dia verbetert niet. Meerdere verdachten dringen eropaan om hem naar het ziekenhuis te brengen. Dat gebeurt om 20.50 uur. Onderweg bellen de verdachten met het ziekenhuis om te vragen wat ze kunnen doen om de beste hulp te bieden. Om 21.15 uur komen ze aan in het ziekenhuis, een kwartier later stopt het hart van Dia. Zijn lichaamstemperatuur is nog maar 27 graden.
Uit onderzoek blijkt dat de 65 kilo wegende Dia iets minder dan een halve liter visolie moet hebben gedronken. Een normale zoutspiegel zit op 140 mml/l. Bij Dia was dat 193 mml/l. Dit komt overeen met 114 gram zout en is potentieel dodelijk.
Zoutophoping
Sandra Dia stierf aan een hersenoedeem door zoutophoping. Justitie komt als zwaarste aanklacht dan ook tot het toedienen van schadelijke stoffen met de dood tot gevolg en eist celstraffen tot 50 maanden.
Om dat feit te bewijzen moet je echter juridisch ook kunnen bewijzen dat de verdachten willens en wetens een schadelijke stof toe hebben gediend, waardoor het slachtoffer zou overlijden. En daar zit een probleem. De vrij verkrijgbare visolie staat namelijk niet bekend als schadelijk.
Een van de verdachten verklaarde het volgende:
‘De doop van de schachten gaat al ongeveer 15 jaar door in Vorselaar, met dezelfde opdrachten en dezelfde zaken die gegeten en gedronken worden. In het verleden is er nog nooit iemand ziek geworden of had er nog nooit iemand iets ernstig voorgehad’
Het Hof zegt:
‘Visolie is vrij te verkrijgen in de winkel en op de bidon was nergens vermeld dat de inname van visolie ernstige medische gevolgen zou kunnen veroorzaken. Integendeel, op het etiket stond vermeld dat visolie zoutkristallen bevat die niet schadelijk zijn’.
Schadelijk
‘Indien diegene die de schadelijke stoffen toedient, niet op de hoogte is van het schadelijk karakter, weet hij niet dat hij de strafbare gedraging stelt’, zo zegt het Hof.
Dat de verdachten het niet wisten, bleek wat het Hof betreft ook uit hun reactie toen ze zagen dat het niet goed ging met Dia. Ze dachten louter aan onderkoeling.
Het Hof sluit verder aan op de verklaring van deskundigen. Zij stelden eerder dat ‘zoutvergiftiging zelden voorkomt door inname van zout’ en dat zelfs artsen ‘de dodelijke dosis voor zout niet kennen’.
Braken
Feitelijk stelt het Hof dus dat de verdachten het schadelijke karakter van visolie niet kennen en dat hun oogmerk bovendien gericht was op het braken van Dia, niet op zijn dood. Het was de bedoeling dat de vissaus niet in het lichaam zou blijven.
Persoonlijk denk ik dat iedereen onraad zou ruiken als iemand liters vissaus moet drinken, maar in dit geval gaat het dus om ongeveer een halve liter. Ik maak mij sterk dat iemand weet dat dit dodelijk kan zijn. Ook als je bedenkt dat de ontgroening al jaren zo ging, zonder schadelijke gevolgen.
Schuldig verzuim
Dan de volgende aanklacht. Volgens Justitie zouden de verdachten Dia aan zijn lot over hebben gelaten toen hij hulp nodig had. Het Hof constateert echter dat er niet ‘zoveel’ tijd zat tussen het moment waarop hij uit de put werd gehaald en naar het ziekenhuis werd gebracht. Het ging om 35 minuten. Daar komt bij dat mede-schachten verklaarden dat Dia in de put ‘helemaal was opgeklaard en grappen aan het vertellen was’.
Vanaf dat het zichtbaar mis ging, was er hulp. Er werd advies ingewonnen bij een student geneeskunde, door de verdenking van onderkoeling probeerden ze hem een stuk te laten lopen. Daarna legde ze hem bij een kampvuur en warmden hem op in een auto.
Uit een 112-gesprek vanuit de auto richting het ziekenhuis blijkt dat verdachten niet spraken over de visolie, omdat ze geen idee hadden dat dit een rol speelde. Het Hof acht deze verklaring geloofwaardig. Een verpleegster in het ziekenhuis verklaarde:
‘Ik had de indruk dat de vrienden niet beseften hoe ernstig de toestand van de jongeman was’
Bewijs
Het Hof meent dus dat de studenten de dood van Dia niet hebben gewild, ze die dood ook niet hadden kunnen voorzien en hebben geholpen toen ze door hadden dat het echt niet goed ging. Ook de openbaar aanklager stelde eerder al dat de verdachten de dood van Dia ‘niet hadden gewild’.
De verdachten zijn wel schuldig aan ‘onopzettelijke doding’. Dat wetsartikel komt om de hoek als iemand door een ‘gebrek aan voorzichtigheid en voorzorg’ van een ander sterft.
Het Hof verwijt de verdachten het oneigenlijke en onvoorzichtige gebruik van de visolie. Er was geen toezicht op hoeveel visolie de aspirant-leden kregen, niemand stelde vragen over het overmatig toedienen aan personen die al verzwakt waren door onder meer onderkoeling. Dit gebrek aan voorzichtigheid en voorzorg werd Dia fataal. Geen opzet op de dood dus, maar wel schuld aan zijn dood.
Vraagtekens
Op zich is dit een punt waar wat vraagtekens bij te zetten zijn. Want hoe kun je onvoorzichtig zijn met een stof waarvan je als Hof eerst aangeeft dat de verdachten niet konden weten dat het schadelijk zou zijn? Het Hof stelt dat het aan de verdachten was om zich bij oneigenlijk gebruik (van de visolie) op ‘een ernstige wijze te vergewissen van potentieel ongewenste risico’s’. De vraag is dan waarom deze onderzoeksplicht niet zou gelden bij het verwijt ‘schadelijke stoffen toebrengen met de dood tot gevolg’ (opzetdelict).
Het antwoord ligt in de juridische sfeer. De lat ligt bij opzet nu eenmaal hoger dan bij schuld. Je hebt eerder schuld dan opzet.
Daarnaast zijn de studenten wat het Hof betreft schuldig aan mensonterende behandeling (ook al stemden ze daar deels mee in) en schending van de Dierenwelzijnswet.
Werkstraf
Je kunt er van alles van vinden dat er werkstraffen zijn opgelegd tot 300 uur (de maximale werkstraf) maar feit is dat de Reuzegommers vrijgesproken zijn van de zwaarste aanklachten.
Helemaal buiten de lijn van ‘soortgelijke’ zaken is het ook niet. Vijf leiders van een Luikse studentenclub werden ooit veroordeeld tot een werkstraf van 175 uur, nadat ze de 21-jarige medestudent Axel Leroy tijdens een studentendoop zoveel alcohol lieten drinken (wodka, anijs, tequila, gin, absint en 28 bier) dat hij overleed.
Een lid van Vindicat in Groningen kreeg een boete van 1000 euro nadat hij bewust op het hoofd van een aspirant-lid had gestaan. Het slachtoffer liep een breuk in zijn schedel en hersenschade op.
Het Hof houdt in de Belgische zaak in de strafmaat rekening met tuchtsancties van de universiteit, de jonge leeftijd van de verdachten, de negatieve berichtgeving via (sociale) media (die zelfs familieleden trof) en het tijdsverloop (tussen de dood van Dia in 2018 en de berechting in 2023). Verder neemt het Hof mee dat de verdachten schuldbewust zijn en probleeminzicht hebben.
Onvrede
Wat mij opvalt is dat de hele voorgeschiedenis (het zuipen, de onderkoeling), een opvallend kleine rol speelt. Dat is mede te danken aan de manier waarop het OM de verwijten onder woorden heeft gebracht. Als het gaat om het toedienen van schadelijke stoffen met de dood tot gevolg, speelt onderkoeling juridisch nauwelijks een rol. Het arrest van het hof leunt zwaar op de zoutophoping, maar onlogisch is dat nou ook weer niet gezien de vastgestelde doodsoorzaak.
Er is hoe dan ook zorgvuldig gekeken naar de zaak en naar de letter van de wet geoordeeld.
Zinloos
De dood van Sanda Dia is natuurlijk volstrekt zinloos. Daar gaat geen enkele straf iets aan veranderen.
Misschien kunnen we er met zijn allen toch nog wat van leren door eens serieus werk te gaan maken van het verbieden van dit soort vernederende en mensonterende ontgroeningen.
Want feitelijk is dit gewoon een vorm van gelegitimeerd sadisme.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.