Daar zit hij dan. De man die ooit zo werd gehaat dat duizenden mensen met fakkels de straat op gingen om te demonstreren. De man die ervoor zorgde dat er een kort geding werd opgestart tegen een tbs-kliniek omdat ze hem op onbegeleid verlof stuurden. De man verantwoordelijk voor verkrachtingen, pogingen tot doodslag en uiteindelijk de moord op en verkrachting van een jonge studente.
Hij is op deze regenachtige en troosteloze decemberdag met zijn begeleider helemaal vanuit Zeeland naar Groningen gekomen om te horen hoe de rechtbank denkt over zijn lot. Ik kom hem tegen in de gang van de rechtbank en knik naar hem. De in Ridderkerk geborgen man knikt niet onvriendelijk terug.
Reus
Willem (Wim) van der S. is een reus van een man, met brede schouders en handen als kolenschoppen. Met een dikke nek en grote oren. Ik weet wat hij heeft gedaan en wat hij heeft gedaan is gruwelijk. Tijdens een onbegeleid verlof vergreep hij zich aan een jonge studente. Hij verkrachtte haar en bracht haar om het leven.
Haar naam was Alok Lucie Burgdorffer, slechts 22 jaren oud toen Van der S. haar de laatste adem ontnam. Hij kreeg er 20 jaar en tbr (zo heette tbs toen) voor.
Zijn daad zorgde voor een golf van protest. Voor mensen die castratie eisten in plaats van proefverlof. Een groep vrouwen klaagde de tbs-kliniek aan omdat ze deze gevaarlijke man lieten ruiken aan de vrijheid. De Vereniging Landelijke Organisatie Slachtofferhulp diende een klacht in tegen de pers omdat de naam van het slachtoffer werd genoemd en enkele omstandigheden rond haar dood.
Van der S. zit sinds 1974 vast. In 1981 ging zijn tbr in voor een reeks verkrachtingen en pogingen tot doodslag. In maart 1988, Willem is dan 28 jaar, gaat hij op onbegeleid verlof. Hij is naar een kerkdienst gegaan, maar keert niet meer terug.
Het is mis
Het bloed kroop waar het niet zou moeten kruipen. Aan de rand van de stad wachtte hij op een donderdagavond wat onvermijdelijk komen ging. Een studente op de fiets, nog geen 200 meter verwijderd van haar veilige huis. Ze werd verkracht, gewurgd en dood achtergelaten in wat toen nog een weiland was en inmiddels een troosteloos industrieterrein. Na zijn daad bezocht hij enkele kroegen en meldde zich vervolgens op het politiebureau met de eufemistische woorden:
‘Ik ben gisteravond achter een vrouw aangereden en het is mis’
Wim van der S. kreeg proefverlof omdat de behandelaars een verandering zagen. ‘In het begin was hij een moeilijke patiënt, voor wie je op je hoede moest zijn. Zes jaar lang is hij niet naar buiten geweest, maar in de loop der jaren is hij veranderd in zijn voordeel’, aldus de toenmalige directeur van de kliniek Hjalmar van Marle.
Namens de kliniek werd een rouwadvertentie geplaatst voor het slachtoffer.
Van der S. was slechts een paar jaar oud toen hij voor het eerst door zijn ouders werd misbruikt. Hij kwam al op jonge leeftijd in een tehuis terecht. Op zijn 11e probeerde hij een vrouw te verkrachten. Toen hij in een kliniek in Utrecht zat, vergreep hij zich bijna aan twee personeelsleden. Van der S. gaf toe dat hij tijdens onbegeleide verloven meerdere malen achter vrouwen aan was gegaan.
Misbruik
Zelf sprak hij in 2009 open over zijn jeugd. In de documentaire Longstay.
‘Wat ik het moeilijkste vind is dat ik een kopie gemaakt heb van wat mij is aangedaan. Het begon met mishandeling. Misbruikt door mannen, je eigen moeder, eigen vader, eigen zusters. Het enige dat ik wist: als ik ook anderen misbruik, dan heb ik de macht over de ander, dat wist ik. Dus ik pleegde delicten als macht over anderen en daar zat heel veel geweld in’
Ook na 22 jaar rechtbankwerk fascineert het om van heel erg dicht bij een man te zien en te horen die gruwelijke dingen heeft gedaan. Een man die met zelfreflectie praat over spanningen die hij moet vermijden, over fantasieën in zijn hoofd die hij af moet kappen om het niet uit de hand te laten lopen. Over films die hij niet moet zien.
Van der S. is een getraumatiseerde man. Zijn moeder was een prostituee, ze pleegde incest met hem en betrok hem bij seksuele activiteiten met haar klanten. Volgens mensen die het kunnen weten is seks voor Van der S. een ‘oorlogsterrein’ geworden. Als hij de spanningen in zijn hoofd niet meer kan beheersen is zijn uitlaatklep het plegen van ernstig seksueel geweld. De kans op recidive is hoog en dus wacht een oneindig lange tijd op een longcare-afdeling. Misschien wel tot zijn dood.
Resocialisatie
Op de website van de nieuwe afdeling waar hij volgens deskundigen naar toe zou moeten staat het mooi, maar omfloerst omschreven:
We bieden op de nieuwe Longcare-afdeling, in een klinische setting met beveiligingsniveau 2-hoog, plek aan cliënten bij wie pogingen tot resocialisatie niet zijn gelukt
Het zogenaamde behandelplatform van Van der S. is wel zo’n beetje bereikt. Ook weer een omfloerste omschrijving om aan te geven dat verbetering eigenlijk niet meer te verwachten is. In een gestructureerde setting waar spanningen geen of nauwelijks kans krijgen, gedijt hij. Hij vindt rust in het werk dat voor hem is geregeld. Hij spaart van het geld dat hij kan verdienen met zijn werkzaamheden.
Passant
Als zijn zaak ten einde is en hij met zijn begeleider door de voordeur van de rechtbank de late decembermiddag in stapt, zie ik hem verdwijnen in het stadsbeeld. Lopend door een stad waar ooit duizenden mensen zijn bloed wel konden drinken. Er is niemand die hem aanspreekt, niemand die hem boos aankijkt. Hij is voor iedereen een onschuldige passant. Een grote, brede man met een pet op zijn hoofd. De tijd heeft de woede tot bedaren gebracht. Het protest is verstomd.
Ook een rechtbankverslaggever is maar een mens. Een mens met vragen. Een mens die voorstander is van het tbs-systeem, maar ook ziet hoe zaken wringen.
De deskundige die naar de rechtszaak was gekomen om te vertellen over Van der S. sprak respectvol over de tbs’er. Over een plek die hij moet krijgen waar hij het beste gedijt. Over een nieuwe kliniek die nog geopend moet worden en waar onvermijdelijke kinderziektes voor spanningen gaan zorgen. Spanningen die je nu juist niet moet hebben als het over Van der S. gaat. Over stapjes die moeten worden gezet om alles goed te laten verlopen en de vraag of er wel zinvol werk is voor een tbs’er die gebaat is bij dagbesteding.
Als de rechtbank aangeeft de tbs met twee jaar te zullen d, wenst de voorzitter van de rechtbank Van der S. succes met de vervolgstappen.
Onbestaanbaar
En je vraagt je toch af: hoe zou Lucia gedijt hebben als ze de kans had gekregen om haar studie af te maken? Hoe succesvol zou zij zijn geweest? Hoe zouden de slachtoffers hun leven geleefd hebben als ze niet op het pad van Van der S. waren gekomen? Hoe onbezorgd zouden de nabestaanden door het leven zijn gegaan als hen niet het onbestaanbare was aangedaan?
Het zijn populistische vragen, maar daarom niet minder terecht. Het wringt. Je ziet een man voor je die door zijn belastende verleden verknipt is geraakt en het is maar de vraag hoe groot zijn eigen aandeel in de gruwelijkheden nu echt is. Maar je ziet ook een man die van alle kanten hulp krijgt aangeboden. Waar een leven voor wordt geregeld. Een man die een zo goed als menswaardig bestaan krijgt aangeboden, al is het vermoedelijk een grotendeels gekooid leven. Een leven lang.
Het zijn onverenigbare grootheden. Het onherstelbare leed van mensen die niet gevraagd hebben om slachtoffer te worden versus de menswaardige behandeling van de dader van al dat leed.
Beschaving
Je kunt er op verschillende manieren naar kijken, maar het is uiteindelijk ook een teken van beschaving dat we ondanks de gruwelijkheden uit het verleden blijven kijken naar de mens achter de moordenaar. Naar hoe we het grote gevaar kunnen beteugelen zonder te vervallen in doodstraffen of eenzame opsluiting. Een straf waar de nabestaanden hun onbezorgde leven ook niet mee terug zouden hebben gekregen.
Omdat rechters in Nederland geen doodstraf op kunnen leggen en we mensen met een ernstige stoornis niet volledig of zelfs helemaal niet verantwoordelijk kunnen houden, organiseren we voor daders die vermoedelijk nooit meer beter worden een plek waar ze geen slachtoffers meer kunnen maken. Een plek waar ze een soort van menswaardig bestaan kunnen leiden.
Meer kunnen we niet doen.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.