De omstreden complotdenker en publicist Wim Dankbaar is naar eigen zeggen en volgens zijn advocaat begin augustus door een celgenoot (‘een gestoorde tbs’er’) overgoten met kokend water. Hij liep brandwonden op aan gezicht, borst, schouders en rug. Het incident roept de vraag op of de overheid haar eigen zorgplicht wel na kan komen, zeker bij meerpersoonscellen.
Lezers van mijn website zullen waarschijnlijk geen introductie nodig hebben als het gaat om Wim Dankbaar. De omstreden publicist (geboren in Groningen) is de laatste jaren vooral negatief in het nieuws geweest door zijn niet aflatende strijd rond het ‘oplossen’ van de moord en verkrachting van Marianne Vaatstra in 1999. Dankbaar heeft een andere lezing bij de moord en wijst andere ‘daders’ (asielzoekers) en betrokkenen aan dan de in 2013 voor de moord en verkrachting veroordeelde Jasper S. (een Friese veeboer).
Het is hier niet de plek om die verhalen over te doen, maar een korte introductie is voor een beter begrip wel handig. Ik zal alvast verklappen dat ik persoonlijk de zorgplicht van de overheid zeer serieus neem en meen dat die altijd nageleefd dient te worden. Zeker bij het in potentie gevaarlijke en in mijn ogen ongewenste en gevaarlijke systeem van meerpersoonscellen. Zeker in coronatijden.
Introductie
In zijn persoonlijke strijd heeft Dankbaar tientallen rechtszaken gevoerd en zijn er talloze rechtszaken tegen hem gevoerd (de eerste strafzaak tegen Dankbaar in dit kader waar ik zelf als verslaggever bij zat was in oktober 2013 in Groningen). Uiteindelijk is het zo dat rechters Dankbaar meerdere keren (civiel en strafrechtelijk) hebben veroordeeld omdat ze van mening zijn dat hij nabestaanden en betrokkenen extra leed heeft toegebracht door verhalen in de wereld te brengen die smadelijk en/of lasterlijk en/of beledigend zijn en geen grond vinden in de feiten die op dat moment voorhanden waren.
In de volksmond: kwalijke kletspraat. Met als gevolg emotionele en financiële schade voor anderen.
Uiteindelijk liep Dankbaar na jaren procederen tegen een definitieve celstraf aan van drie maanden (2 plus 1) en werd hij in juni 2020 vastgezet. Hoewel Dankbaar op de hem bekende wijze eerst nog optimistisch en vol bravoure was over zijn verblijf, is dat begin augustus omgeslagen toen een celgenoot na een dispuut kokend water over hem uitgooide. Zijn advocaat Thijs Stapel bevestigt desgevraagd het incident.
Afgaand op de lezing van Dankbaar zelf is een voortwoekerende ruzie over triviale zaken (die in detentie enorm van belang kunnen zijn) en het uitschelden van de medegedetineerde door Dankbaar (sociale spast, klootzak!) geëscaleerd in het gooien met het gevaarlijke goedje, dat pruttelde in een waterkoker. Als het verhaal van Dankbaar klopt, dan moet dat een heftige ervaring zijn geweest, zeker aangezien hij in een meerpersoonscel zat. Oftewel: hij deelde een afgesloten ruimte met een andere gedetineerde en had dus weinig tot geen mogelijkheden om zich te onttrekken aan de situatie.
Met de in cel aanwezige intercom kon Dankbaar hulp inschakelen. Die kwam ook, waarna hij werd opgevangen door gevangenispersoneel en na een korte opname in een gewoon ziekenhuis overgeplaatst werd naar het gevangenisziekenhuis in Scheveningen (een wat spookachtig en surrealistisch ziekenhuis, ik ben er zelf ooit op werkbezoek geweest).
Ik weet niet of het verhaal van Wim Dankbaar helemaal klopt, de beste man heeft er op zijn zachtst gezegd een handje van om (samen met zijn kompaan Hans Mauritz) de werkelijkheid naar zijn hand te zetten. Op zich doet het er ook niet toe of het hele verhaal op alle details klopt, er is kennelijk (ook volgens zijn advocaat) een incident geweest waarbij Dankbaar (wiens schuld het verder ook is) gewond is geraakt.
Zorgplicht
En daar komen we bij de zorgplicht van de overheid. Hoewel sommige mensen het liever anders zien, hebben ook gedetineerden recht op veiligheid. Een gevangenisstraf heeft (onder meer) tot doel om een dader te laten voelen dat wat hij heeft gedaan niet door de beugel kan. Het is een naar aard vrijheidsbenemende straf en die straf ziet dus ook op het ontnemen van iemands vrijheid. Een gevangenisstraf is in Nederland nog steeds niet (maar dat kan onder invloed van verkiezingen veranderen..) bedoeld om iemand onnodig te laten lijden.
Een en ander wil dus ook zeggen dat de overheid verantwoordelijk is voor het welbevinden van een gedetineerde. Een luxe massage met champagneontbijt om het hele uur valt er nou weer net niet onder, maar waken over de gezondheid van een gedetineerde en het voorkomen van extra leed wel.
Sinds 2004 kennen we in Nederland het systeem van de meerpersoonscellen. Dat systeem werd ingevoerd vanwege het (nu niet meer bestaande) cellentekort en heeft voordelen en kan effectief zijn (vooral voor de overheid), maar heeft ook behoorlijk wat nadelen. Het vergt namelijk nogal wat van de mensen die een inschatting moeten maken over wie er bij wie moet hokken. In mei van dit jaar zat volgens EenVandaag 10,2% procent van de tienduizend (circa) gevangenen in Nederland in een meerpersoonscel. Volgens vakbond FNV zijn veel bewakers tegen het systeem omdat het meer onrust en incidenten veroorzaakt, een gevaar voor alle betrokkenen.
Ik ga hier niet beweren dat de selectie gemakkelijk gemaakt kan worden, mensen kunnen nu eenmaal (zeker in detentie) makkelijk ontsporen en dat is lang niet altijd aan de buitenkant te zien. Feit blijft echter wel dat het bij elkaar stoppen van (al dan niet kort)gestraften een zeker risico met zich meebrengt. Zeker als de celgenoot (volgens de lezing van Wim Dankbaar) een tbs’er blijkt te zijn (die dan ongetwijfeld een celstraf uitzit alvorens hij aan de tbs kan beginnen).
Het is niet uit te sluiten dat mensen die een relatief licht vergrijp hebben begaan en daarvoor enkele maanden celstraf krijgen (bijvoorbeeld omdat ze zich niet neerleggen bij hun jarenlange, illegale, obsessieve strijd en maar over grenzen heen blijven gaan, ook na talloze strafrechtelijk en civielrechtelijke veroordelingen) terechtkomen bij mensen die geestelijk nou niet meteen helemaal een baken van rust en rationaliteit zijn en ruzies niet oplossen met een kopje lauwwarme thee.
Detentie doet iets met mensen. Het kan een samenkomst van emoties en frustraties zijn waar een drukpan niets bij is. Zeker in coronatijden.
Vervelend
In die gegeven omstandigheden is een meerpersoonscel een tamelijk vervelende plek om te zijn en dus heeft de overheid nog eens een extra plicht om er voor te zorgen dat gedetineerden veilig zijn. Die veiligheidseis kan gericht zijn tegen het gevaar dat soms van anderen komt (agressie, ruzie) en soms van gedetineerden zelf (woede, zelfmoordneigingen).
Een knop in een meerpersoonscel en de snelle aanwezigheid van hulpverlenend personeel is in theorie een middel om die veiligheid enigszins te borgen, maar bij een noodsituatie voldoen ze niet. Je bent als personeel dan altijd te laat.
Het incident met Wim Dankbaar roept voor mij een aantal vragen op. Moet je (kort)gestraften wel bij elkaar willen zetten in een cel? Mag een overheid gestraften blootstellen aan onaanvaardbare risico’s? Of is het systeem van meerpersoonscellen niet geschikt om dit soort ellende te voorkomen?
Ik vrees dat het antwoord bepaald niet bevredigend is.
Want de keuze om (kort)gestraften bij elkaar te zetten is een politieke keuze (en daar zitten nou ook niet altijd mensen die hier voor doorgeleerd hebben, bovendien zijn ze na een x aantal jaren weer verdwenen) en de onaanvaardbare risico’s moeten ingeschat worden door mensen die overbelast zijn en vermoedelijk ook niet beschikken over een glazen bol om alle risico’s op tijd in te kunnen schatten.
Blijft het systeem over. En dat systeem kan weliswaar positief uitpakken (samen is beter dan alleen), maar is in essentie een bezuinigingsmaatregel. Er waren op een gegeven moment genoeg cellen, maar de overheid besloot gevangenissen te sluiten. De vraag is dus of we willen bezuinigen ten koste van het welzijn en de veiligheid van mensen waar we een zorgplicht voor hebben.
In mei van dit jaar sprak een woordvoerder van het Ministerie van Justitie en Veiligheid de volgende woorden over het plaatsen van alle gedetineerden in een eenpersooncel: ‘Het is niet nodig om de veiligheid van personeel en gedetineerden te borgen’.
De woordvoerder gaf antwoord op een vraag van een journalist die een stuk maakte over een kort geding van FNV Detentiepersoneel tegen de overheid. De vakbond wilde in verband met corona een verbod op meerpersoonscellen.
Niet veel later trok de bond het kort geding in omdat er geen coronabesmettingen waren in detentie (of heel weinig). Het ene gevaar leek geweken, maar het andere gevaar was nog altijd aanwezig.
Mocht u nu denken, het interesseert mij echt geen reet wat er met die vreselijke criminelen gaat en zal gebeuren, want ik kom toch nooit van mijn leven in een cel terecht: think again. De cellen zitten vol met mensen die dat ooit hebben gedacht in hun leven.
Verantwoording van dit artikel
Het Ministerie van Justitie en Veiligheid is vrijdag tijdig door mij om een reactie gevraagd over het incident. Door vakantietijd, vervanging, vervanging van vervanging en de weekendrust was het echter praktisch gezien niet mogelijk om tijdig een passende en inhoudelijke reactie te verkrijgen op mijn vragen. Het Ministerie is welwillend en doet haar best om volgende week iets van duidelijkheid te verkrijgen over een vermeend incident, maar stelt ook in principe in het kader van de privacy geen uitspraken te doen over individuele gevallen.
De advocaat van Wim Dankbaar is op zaterdag benaderd met de vraag of het klopt dat Wim Dankbaar begin augustus slachtoffer is geworden van een incident met kokend water in PI Zaanstad. Zijn reactie was: ‘Dat is inderdaad het geval’.
UPDATE: Het Ministerie van Justitie en Veiligheid laat in een reactie het volgende weten:
Op 3 augustus heeft een gedetineerde in het JC Zaanstad kokend water gegooid over zijn medegedetineerde celgenoot. Het slachtoffer is in eerste instantie door het afdelingspersoneel en de medische dienst gekoeld met water. Daarna is het slachtoffer naar het ziekenhuis gebracht. De dader is in afzondering geplaatst (strafcel) en passend gestraft.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.