De rechtbank in Den Haag heeft in korte tijd tot twee keer toe besloten om de pers te weren in zedenzaken waar kinderen het slachtoffer zijn. Met een beroep op de privacy kregen journalisten voor aanvang van de zaak te horen dat ze de zaal moesten verlaten. Hoewel een rechtbank het recht heeft om in uitzonderlijke gevallen de deuren te sluiten, moet dit geen precedent gaan scheppen.
Voor de goede orde: in beginsel zijn alle strafzaken openbaar. Artikel 121 van onze grondwet stelt:
‘Met uitzondering van de gevallen bij de wet bepaald vinden de terechtzittingen in het openbaar plaats’
De wet op de Rechterlijke organisatie stelt in artikel 4 lid 2:
‘Tenzij bij de wet anders is bepaald, zijn, op straffe van nietigheid, de zittingen openbaar’
Waarde
De rechtspraak hecht naar eigen zeggen buitengewoon veel waarde aan openbaarheid en noemt dat bij herhaling een belangrijk onderdeel van de democratie. Niet alleen is het zo dat verdachten in de openbaarheid verantwoording moeten afleggen, maar ‘het publiek’ moet ook in de gelegenheid worden gesteld om de verrichtingen en beslissingen van de rechtspraak kritisch te kunnen volgen. Daar komt bij dat een van de strafdoelen van de rechtspraak, namelijk generale preventie (het zogenaamde signaal naar de samenleving), gebaat is bij openbaarmaking.
In een eigen publicatie over het persbeleid stelt de rechtspraak:
‘De rechtspraak is in Nederland in beginsel openbaar. Dat staat met zoveel woorden in de wet. Het primaire doel van die openbaarheid is om controle op rechterlijke beslissingen mogelijk te maken. De pers speelt daarbij een belangrijke rol’
Perskamers
Het systeem van rechtspraak is er in Nederland op ingericht. Rechtbanken hebben perstafels in rechtszalen en perskamers in de rechtbanken. Rechtbankverslaggevers mogen met een speciale pas zonder controle door de scanstraten. De pers heeft exclusief toegang tot een online databank waar alle dagvaardingen te lezen zijn. Publicatie van bijvoorbeeld een niet geanonimiseerd vonnis kan zelfs officieel door rechters worden opgelegd als een bijkomende straf.
De bekende rechter Frank Wieland (van het Holleeder-proces) noemde journalisten bij zijn afscheid al eens ‘de tolken van de rechtspraak’.
Uitzonderingen
Natuurlijk zijn er uitzonderingen. Jeugdzaken (waarbij de verdachten minderjarig zijn) gaan altijd achter gesloten deuren. Ook daar kun je overigens vraagtekens bij plaatsen, want criminaliteit begint vaak al vroeg en op deze manier missen we als journalistiek een belangrijk deel van de ontstaansgeschiedenis en motieven van criminaliteit.
Artikel 4 lid 2 van de wet op de Rechterlijke organisatie stelt:
‘Om gewichtige redenen kan het onderzoek ter zitting geheel of gedeeltelijk plaatsvinden met gesloten deuren’
Rechtbanken in Nederland gaan zeer zelden over tot het sluiten van de deuren. Hier en daar proberen advocaten van verdachten het wel eens, maar ze krijgen vrijwel altijd nul op het rekest. Zaken waarbij minderjarigen op wat voor manier dan ook slachtoffer worden van meerderjarige daders worden zelden tot nooit geheimgehouden.
Kindermisbruik
Ik ben nu 23 jaar rechtbankverslaggever en heb vijftien jaren de rechtbank in Groningen als thuisbasis gehad en zeven jaren de rechtbank in Amsterdam. Inmiddels is mijn nieuwe standplaats Den Haag. In die 23 jaren heb ik in Groningen en Amsterdam geen enkele keer meegemaakt dat een zedenzaak rond kindermisbruik achter gesloten deuren werd gehouden. Zaken waarbij soms ouders terecht moesten staan, soms leraren, grootouders en noem het maar op.
U kunt zich voorstellen dat ik raar opkijk van de recente beslissingen in Den Haag.
In de beide ‘Haagse’ zedenzaken, waar we nooit de details van zullen weten, staan de verdachten in een bepaalde verhouding tot de misbruikte kinderen. In het ene geval gaat het om ‘aan zijn zorg toevertrouwde’ (dat kan van alles zijn, van leraren tot trainers) en in het ander geval om een vader en een stiefmoeder. Dit kan een reden zijn om de deuren te sluiten, maar ik zie hier wel een gevaar opdoemen.
Bekenden
Ik heb er al vaker over geschreven, maar de meeste kinderen worden misbruikt door bekenden. Door de vader, heel soms de moeder, de buurman, een huisvriend, opa, trainer of leraar. Het is van belang dat dit beeld van kindermisbruik goed voor het voetlicht komt, omdat akelig veel mensen (met name op sociale media) denken dat het beeld van de ‘smoezelige pedofiel in de bosjes’ het juiste beeld is.
‘Fiets niet alleen in het donker naar huis’, dat idee.
Als rechtbanken steeds vaker zouden besluiten om zedenzaken achter gesloten deuren te houden, bijvoorbeeld omdat de kinderen in een bepaalde relatie staan tot de daders, dan komt dat bepaald niet ten goede aan het juiste beeld over de daders van kindermisbruik. Dan lijkt het erop dat een belangrijke oorzaak, incest bijvoorbeeld, niet meer in de publiciteit mag komen.
Privacy
De motivering om een zaak achter gesloten deuren te houden ziet doorgaans louter op de term ‘privacy’. Op zich is dat ook wel logisch, want als je meer details gaat vertellen als rechtbank, schiet je je eigen gekozen doel voorbij.
Punt is echter dat de journalistiek in Nederland altijd al aan zelfcensuur doet. We noemen de namen van kinderen in zedenzaken doorgaans niet en ook niet de achternamen van verdachten. Voor iemand die de zaak of de betrokkenen helemaal niet kent, is het op die manier al lastig om te herleiden naar slachtoffers. Je moet er op voorhand al meer van weten om het een en ander te herkennen.
Het zou natuurlijk goed kunnen dat de rechtbank in Den Haag zwaarwegende belangen heeft om de inhoudelijke behandeling van een zaak geheim te houden. Wij van de pers kunnen dat echter nergens toetsen. We moeten het doen met het heilige woord privacy en dat roept grote vraagtekens op.
Helemaal omdat de rechtbanken in het land er bepaald geen eenduidig beleid over voeren.
Voorbeelden
Onlangs behandelde de rechtbank in Assen een zedenzaak waarbij de moeder een SM-relatie had met haar nieuwe vriend en haar dochter daar al op jonge leeftijd in betrok. De pers was gewoon welkom.
Eind vorig jaar stond een 45-jarige man uit Almere terecht omdat hij dertien jaar lang zijn verstandelijk beperkte dochter seksueel misbruikte. Het misbruik begon toen het meisje drie jaar oud was. Zijn minderjarige zoon moest naar de beelden kijken. De pers was gewoon welkom.
Van het vonnis maakte de rechtspraak zelf een uitgebreid en gedetailleerd persbericht
Afgelopen mei stond een 55-jarige man terecht voor het jarenlang misbruiken van zijn dochter en drie van haar vriendinnetjes. Journalisten konden de zaak van A tot Z volgen in de rechtbank in Den Bosch.
In Groningen diende ooit een roemruchte zedenzaak rond een 12-jarige meisje. Het schoolgaande kind beviel tijdens een schoolexcursie van een dochter. Later bleek dat haar vader ook de vader van dat meisje was. De man had zijn dochter zeker driehonderd keer verkracht. De zaal zat vol met pers, zelfs uit het buitenland.
Grens
Ik kan mij op zich best voorstellen dat de rechtbank slachtoffers wil beschermen tegen media-aandacht. Maar waar ligt de grens? Wanneer is iets ‘erg genoeg’? Wanneer is de privacy in het geding?
Het openbaren van jarenlang SM-misbruik door je moeder kan blijkbaar wel. Het publiceren over een slachtoffer dat zwanger raakte van haar eigen vader ook. Het seksueel misbruik van een dochter en haar vriendinnetjes was niet genoeg reden om een zaak achter gesloten deuren te behandelen.
Ik geef het u op een briefje. Als rechtbanken vaker besluiten om een zaak achter gesloten deuren te houden, dan schept dat vanzelf een precedent. Dan gaan advocaten er vaker om vragen, met verwijzing naar de eerdere beslissingen. En geef ze eens ongelijk.
En voor je het weet kunnen we maar een beperkt aantal zaken van kindermisbruik bijwonen.
Dat is niet in het belang van de openbaarheid en uiteindelijk ook niet in het belang van de slachtoffers. Ook zij hebben baat bij een adequate weergave van een groot probleem, namelijk: het gegeven dat de meeste kinderen worden misbruikt in een omgeving die vertrouwd zou moeten zijn, maar dat niet is.
Dat is een keiharde ongemakkelijke waarheid, maar niet een waarheid om achter gesloten deuren van rechtbanken te houden.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.