Door de boerenprotesten en de ene na de andere crisis is er maar weinig aandacht voor de parlementaire enquête rond de gaswinning in Groningen. En dat is onterecht. Wie er ook maar iets van meekrijgt, klappert in ongeloof met de oren over hoe laks en onverantwoord er om is gesprongen met de belangen van Groningers. Ondertussen klinken de stemmen steeds luider om de gaskraan weer open te zetten.
Eerst maar eens een bizar stukje voorgeschiedenis. Al in 1963 waarschuwde ingenieur W.A.B Meijborg in een ingezonden brief in het Nieuwsblad van het Noorden voor verzakkingen door heel Groningen als gevolg van de gaswinning. Hij kwam zelfs met een duidelijke boodschap.
‘Belangrijke bedragen zullen gereserveerd moeten worden voor allerlei te duchten calamiteiten’.
Meijborg had een goede reputatie, maar zijn kleinzoon Willem verklaarde later wat er met de terechte waarschuwing gebeurde:
‘Mijn grootvader werd verketterd alsof hij een dorpsgek was. Hij had een hele goede reputatie, maar de NAM brak die af’
Geheim
De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) begon in 1963 wel met een geheim onderzoek naar bodemdalingen als gevolg van de gaswinning. De provincie kreeg in 1967 het rapport, maar besloot om de informatie niet vrij te geven. Kamervragen van Jan Terlouw zorgden er pas in 1971 voor dat duidelijk was dat er grote verzakkingen werden verwacht in de bodem, tot wel anderhalve meter. Huizen zouden echter geen hinder ondervinden. Wel dijken en kades.
Pas op 30 maart 1976 kwam voor het eerst het woord aardbeving aan de oppervlakte, na een lichte beving in Drenthe. De NAM ontkende enig verband. Het duurde nog tien jaar voordat politicus Meent van der Sluis de connectie legde tussen bevingen en de gaswinning bij Slochteren. Een woordvoerder van de NAM reageerde daarop met de volgende veelzeggende woorden:
‘Flauwekul, wij verwijzen dit beslist naar het rijk der fabelen’
Fantasie
Het is nu bijna niet meer voor te stellen, maar tot 1990 werd het verband tussen de aardbevingen en gaswinning glashard als fantasie neergezet. De commissie Bodemdaling stelde in 1987 nog plechtig ‘schade aan gebouwen door breuken die door lopen tot aan de oppervlakte mag uitgesloten worden geacht’. In 1990 stelden onderzoekers van de TU nog dat het verband tussen bodemtrillingen door aardgaswinning op wetenschappelijke gronden niet kon worden aangetoond.
Inmiddels weten we beter.
Enquête
In 2022 werd een begin gemaakt met de parlementaire enquête ronde de gaswinning. De eerste verhoren geven een ontluisterend beeld en ik weet bijna niet waar ik moet beginnen om aan te geven wat er allemaal verkeerd is gegaan en hoe bewust er is gespeeld met wingewest Groningen. Je valt van de ene verbazing in de andere. Laat ik er dan maar een paar opvallend zaken uitpikken.
De vicepresident van Shell verklaarde tijdens de enquête met droge ogen dat op een gegeven moment niet alleen heel goed bekend was dat de gaswinning schade zou veroorzaken aan gebouwen, maar ook dat er kans was op persoonlijk letsel.
‘Op basis van de rapporten die er toen lagen werd dat door ons als geaccepteerd risico gezien’
Persoonlijk letsel voor burgers die niets anders doen dan in hun huis wonen zien als een geaccepteerd risico. Tijdens de coronapandemie werden meer dan honderd bedrijven tijdelijk gesloten omdat de coronamaatregelen niet deugden, waardoor klanten en personeel het risico liepen om ziek te worden. Niets geaccepteerd risico, gewoon de tent sluiten. Probeer maar eens ergens een bedrijf neer te zetten waarbij meteen duidelijk is dat omwonenden persoonlijk letsel op kunnen lopen en duizenden woningen schade op gaan lopen.
Veel succes.
Vliegtuig
Peter van der Graag, onafhankelijk geoloog, werd ook gehoord en hij kwam met een veelzeggend verhaal. Na een van de eerste bevingen in Groningen bracht hij een bezoek aan een mevrouw in Middelstum. De scheuren in haar huis waren zo bizar groot, dat ze dwars door de buitenmuur naar buiten kon kijken. Medewerkers van het KNMI en het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) hadden wel een verklaring. Er was waarschijnlijk een vliegtuig over gegaan die door de geluidsbarrière was gegaan. Daardoor was de buitenmuur gescheurd…
Mocht u dit al een gek verhaal vinden, het kan nog veel gekker. Toen Ria Mulder uit Woldendorp bij de rechter verhaalde over de zware schade aan haar huis, kreeg ze een ontluisterende repliek van een duurbetaalde advocaat van de Zuidas.
‘Wie zegt mij niet dat er een achtergebleven granaat uit de Tweede Wereldoorlog in de kelder is afgegaan?’
Mijn hemel, als je er een film van zou maken, dan zou niemand het geloven. De term stuitende arrogantie dekt nog niet eens een begin van een lading hier.
Squashbal
Helaas gaat het hier ook niet om incidenten. Gedupeerden kregen van alles te horen over de mogelijke reden voor de enorme schade. Van een wasmachine die te wild gedraaid zou hebben tot squashballen die te hard tegen een muur waren geslagen. Werkelijk alles werd uit de kast getrokken om geen verantwoordelijkheid te hoeven nemen.
Wat te denken van de nu 81-jarige voormalige paardenboer Sijbrand Nijhoff uit Zijldijk? Nijhoff kreeg in 1985 te maken met de eerste gasbeving en vertelde tijdens de parlementaire enquête hoe zijn boerderij en leven werd ontwricht door de trillende aarde. Niemand nam hem serieus, volgens de overheid was zijn boerderij beschadigd door ‘storm en houtworm‘.
Niet alleen burgers kregen te maken met de machtige aardgasfamilie. Zo verklaarde hoogleraar sociale psychologie Tom Postmes van de Rijksuniversiteit Groningen (verantwoordelijk voor onderzoek naar mentaal welbevinden Groningers) dat hij zich in 2016 fysiek geïntimideerd voelde door NCG-adviseur Henri Kruithof (de organisatie verantwoordelijk voor de versterkingsoperatie). Kruithof boog zich tijdens een bijeenkomst ‘als alfa-aap’ over Postmes heen en beet hem toe:
‘Je moet één ding heel goed weten. Groningen is heel veilig’.
Volgens Postmes (‘50% van de Groningers voelt zich onveilig’), die al eerder door de provincie Groningen als ‘activistisch’ in een hoek werd gedrukt, werd hij niet voor vol aangezien en kreeg hij de indruk ‘dat ik geacht werd mijn resultaten op een andere manier op te schrijven’.
Rode draad
Het blijkt de rode draad in het gasdossier te zijn. Deskundigen en burgers die een poging waagden om aan de bel te trekken werden weggehoond, niet serieus genomen of moesten zwijgen. Het heilige gas moest blijven stromen. Ondanks de bevingen die steeds talrijker en zwaarder werden.
Zelfs de zwaarste aardbeving bij Huizinge in 2012, met meer schade dan verwacht, bracht in de praktijk geen bezinning. Hoewel Shell-topman Pieter Dekker de beving een gamechanger noemde en stelde dat de gasbevingen veel sterker konden zijn en veel meer effect konden hebben, werd de gasproductie in het daaropvolgende jaar zelfs opgevoerd, ondanks het dringende advies van de toezichthouder Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) om de gaswinning terug te schroeven. Volgens Shell zou het aantal en de intensiteit van de aardbevingen er namelijk niet minder op worden. ‘Ik denk dat wij onvoldoende beseften hoe de gevoelens bij de bevolking lagen’, aldus Shell-topman Dekker met een misplaatst gevoel van understatement.
Vechten
Een van de bekendste actievoerders, Annemarie Heite uit Bedum, vatte de ellende rond de gaswinning treffend samen. Ze verklaarde dat ze moest vechten om de schade aan haar woning vergoed te krijgen. Ze stelde vast dat ze door haar vastberadenheid, het ophogen van haar hypotheek en vechtlust het voor elkaar had gekregen, maar dat mensen die kwetsbaar en minder weerbaar waren kansloos waren bij de overheid.
De parlementaire enquête is nog lang niet afgelopen, eind augustus gaan de verhoren verder, maar nu al is wel duidelijk dat alles moest wijken voor het heilige gas. De overheid, bij uitstek de organisatie die burgers moet helpen en beschermen, liet de Groningers tientallen jaren in de kou staan. Pas toen de politieke en maatschappelijke druk echt te hoog werd, werd er aarzelend begonnen met het uitkeren van schadevergoedingen en herstelwerkzaamheden. Iets wat door de stroperige bureaucratie overigens opnieuw voor grote frustratie zorgde.
Dat de gaswinning in Groningen de schatkist jaar na jaar vol liet stromen, is niet iets om lichtvaardig over te doen. Tot 2019 werd voor in totaal 417 miljard euro uit de gasvelden gepompt, geld dat voor het grootste gedeelte in de verzorgingsstaat werd gepompt. Het bracht emeritus-hoogleraar openbare financiën Flip de Kam ertoe om te stellen dat Nederland jaren boven zijn stand leefde.
Rijkdom
Niemand zal ook ontkennen dat Nederland door de gasvelden rijkdom heeft weten te vergaren, maar het is des te schrijnender dat veel Groningers daarvoor tot op de dag van vandaag de peperdure rekening krijgen gepresenteerd.
In maart 2022 waarschuwde Theodor Kockelkoren, inspecteur-generaal van het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) nog.
‘Pas als de gaswinning is afgebouwd en de huizen die dat nodig hebben versterkt zijn, is het in Groningen even veilig als in de rest van Nederland’.
Volgens het SodM is de kans dat mensen gewond raken of zelfs komen te overlijden nog steeds aanwezig omdat 13.000 huizen nog niet versterkt zijn.
Nu Rusland de gasdoorvoer onderdeel heeft gemaakt van een politiek spel, valt te vrezen dat voor de komende winter de stemmen nog luider zullen worden om de gaskraan in Groningen weer flink open te draaien. Het is te hopen dat de Groningers die dan opnieuw te maken zullen krijgen met forse bevingen en aanzienlijke schade nu wel effectief worden gecompenseerd.
Geen enkele instantie kan in ieder geval meer ontkennen dat de gaswinning de oorzaak is van van veel schade en leed.
Nu alleen nog boter bij de vis.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.