Ophef in het land. De gevallen showmaster-turns-crimineel Frank Masmeijer is na een succesvolle gratieprocedure vervroegd op vrije voeten. Nu is ophef bijna standaard in Nederland, maar dat het proces van gratie verlenen achter gesloten deuren blijft, maakt het er niet beter op. Een goed debat aan de hand van volledige informatie en het afleggen van verantwoordelijkheid is essentieel in een rechtsstaat.
Masmeijer (60) zat een celstraf van negen jaren uit voor cocaïnesmokkel. Eind vorige maand kwam hij naar eigen zeggen onverwacht vrij. De voormalige showmaster werd in 2017 veroordeeld tot acht jaar cel voor zijn aandeel in de smokkel van 467 kilo cocaïne via de haven van Antwerpen in 2014.
In hoger beroep werd die straf verhoogd tot negen jaar cel.
Koninklijk
De showman komt anderhalf jaar eerder vrij dan de bedoeling was en dat komt door een ingediend gratieverzoek. Een dergelijk verzoek moet worden voorzien van een zogenaamd Koninklijk Besluit, Willem-Alexander moet dus zijn krabbeltje zetten. Wie zich mee liet slepen door alle ongerichte ophef, kon bijna niet anders dan tot de conclusie komen dat Wim-Lex zich eigenhandig hard had gemaakt voor de vrijlating van Masmeijer.
Naar later bleek was het Openbaar Ministerie ook nog eens tegen het verlenen van gratie en dus trok de ophefkaravaan ondanks de bloed verzengende hitte op volle kracht door het land. Roeptoeter Geert Wilders was er bijvoorbeeld weer als de kippen bij om D66 de schuld te geven. De Nederlandse Politiebond wees ontstemd op de negatieve invloed op rechercheurs die hard werken aan de bestrijding van drugscriminaliteit. De VVD diende Kamervragen in.
Stilte
In dit geval moet ik zeggen dat ik de algemene ophef ergens wel begrijp. En dat heeft te maken met de totale stilte van de instanties die gaan over een gratieverzoek. In Nederland zijn strafzaken openbaar en vonnissen ook. Een groot goed, ook de rechtspraak heeft draagvlak nodig en moet gecontroleerd kunnen worden. Hoe doet men aan waarheidsvinding? Hoe komen straffen tot stand? Welke afwegingen worden er gemaakt? In het geval van Masmeijer hebben we met zijn allen geen idee.
Eerst maar eens de procedure. Een gedetineerde die gratie wil, moet daarvoor een goed onderbouwde zaak aanleveren. Waarom moet er een einde komen aan een straf? Is de gedetineerde bijvoorbeeld ernstig ziek? Het moet gaan om omstandigheden die de rechter niet mee kon wegen omdat ze tijdens de strafzaak nog niet bekend waren.
Misschien moet de gedetineerde ineens bijvoorbeeld zorgen voor een gezin.
Een verzoek tot gratie wordt normaal gesproken ingediend bij de rechtbank die de definitieve straf heeft opgelegd. Er kan nog een advies worden gevraagd aan het Openbaar Ministerie en vervolgens gaat het advies (of de adviezen) naar de Minister van Justitie en Veiligheid. Die zal in de regel altijd het advies van de rechter en het OM volgen en legt de Koning vervolgens zijn oordeel voor. De handtekening van Willem-Alexander is feitelijk een symbolische daad. Hij mag theoretisch weigeren, maar zal in de praktijk altijd het advies van de minister overnemen.
Een gevallen showmaster zal natuurlijk nooit een reden zijn voor een constitutionele crisis. De krabbel van Willem is slechts een bekrachtiging van het besluit van de minister.
Een veroordeelde gratie verlenen komt vaker voor. Vorig jaar bijvoorbeeld 101 keer onvoorwaardelijk en 30 keer voorwaardelijk. In totaal werd dat jaar 657 keer om gratie gevraagd.
Bont
Door de ophef over de showmaster vroegen journalisten uiteraard om commentaar bij het Openbaar Ministerie en het Gerechtshof. In beide gevallen kregen ze te horen dat er niet zal worden gecommuniceerd over de beslissingen. Het Openbaar Ministerie wil alleen aangeven een negatief oordeel te hebben afgegeven. Het Gerechtshof maakte het in eerste instantie helemaal bont door simpel te stellen dat er geen mededeling zal worden gedaan of het Hof een positief of negatief oordeel had.
Op basis van het gegeven dat de showmaster een vrij man is, kan het echter niet anders dan dat het Hof een positief oordeel had. De rechtspraak is leidend als het gaat om gratieverzoeken.
En zo weten wij dus als burgers helemaal niets over de beslissing om een veroordeelde crimineel eerder vrij te laten. En dat is best wel gek. Zeker in een land waar iedereen een oordeel heeft over de rechtspraak en de heersende trend is dat ‘criminelen overal mee wegkomen’.
Vragen
De beslissing om Masmeijer eerder te laten gaan, roept vragen op waar geen antwoorden op komen. Waarom mag hij eerder vrij? Waarom wilde het OM dit niet? Waarom het Hof wel? Hoe werd een en ander van onderbouwing voorzien? Wat speelde er mee? Waar werd rekening mee gehouden?
Volgens de voormalige advocaat van Masmeijer is hij vrijgelaten wegens ‘persoonlijke omstandigheden’. Gebeurtenissen in de ‘familiesfeer’ die door en tijdens detentie zijn ontstaan.
Op sociale media werd gesuggereerd dat het strafregime in België een rol zou hebben gespeeld. In dat land bestaat er een gerede kans om na het uitzitten van 1/3 van de straf vrij te komen. Masmeijer zat vanaf oktober vorig jaar in Nederland gedetineerd en de gedachte is dat een straf niet zwaarder mag zijn bij een overgang naar een ander land. Vandaag werd echter ook duidelijk dat Masmeijer begin vorig jaar bij onze zuiderburen een verzoek had ingediend om vervroegd vrij te komen en dat werd geweigerd.
Openbaar
Kortom: we weten het gewoon niet precies. Ik pleit er dan ook voor om het hele proces van het verlenen van gratie openbaar te maken. Laat maar zien waarom een gedetineerde meent eerder op vrije voeten te komen. Geef weer hoe het Openbaar Ministerie daarop reageert en wat de afwegingen zijn van de rechters of raadsheren. Laat zien waarom de minister van Veiligheid en Justitie meent dat gratie wel of niet zou moeten worden verleend.
Binnen het grote gebied van de rechtspraak dienen er geen onderonsjes te zijn tussen een aantal zwijgende overheidsinstanties. De rechtspraak zelf laat immers ook geen gelegenheid onbenut om aan te geven hoe belangrijk openbaarheid en transparantie is.
Draagvlak
En dat is het ook. De rechtspraak werkt namelijk voor de burgers. Er moet draagvlak zijn voor de manier waarop we omgaan met verdachten en veroordeelden. Voor de manier waarop we menen onrecht te ‘corrigeren’. Het is simpel niet uit te leggen dat de burger wel recht heeft op het gehele strafproces en de motivering voor het opleggen van een straf of maatregel, maar vervolgens niet mag weten waarom een gedetineerde gratie krijgt.
Als het bijvoorbeeld gaat om de verlenging van een tbs-maatregel worden die zittingen gewoon op de openbare agenda van de rechtspraak gezet. Kan iedereen zelf een kijkje nemen en kunnen journalisten er verslag van doen.
Debat
Ieder debat is gebaat bij de juiste en volledige informatie. Door kennis niet openbaar te maken, ontstaan misverstanden, kan de burger geen afgewogen oordeel geven en staat alles open voor speculatie. Zoals we in de casus Masmeijer hebben kunnen zien. De wildste geruchten gaan de ronde, inclusief de vermeende voorkennis van de showmaster over de ‘drugsconsumptie van de koninklijke familie’.
Laat gewoon zien hoe een beslissing tot stand komt. Dan kunnen we er met zijn allen een mening over hebben. Het dwingt de instanties bovendien ook om met een goed gemotiveerde en onderbouwde conclusie te komen. Uiteraard is dat geen garantie voor het ontbreken van ophef, maar dan kunnen we in ieder geval met zijn allen op een correcte wijze een mening vormen over het hele proces en de beslissing.
Moeilijker moet je het niet maken.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.