Het opvangen van asielzoekers is een actueel, maar heikel thema in Nederland. Het draagvlak voor migratie is wel eens hoger geweest. De vier formerende partijen zijn dan ook druk bezig met het smeden van plannen om de migratiestroom in te dammen. Een onderdeel daarvan is het uitroepen van een asielcrisis, met onder meer als resultaat het niet meer in behandeling nemen van asielaanvragen. Grote woorden, maar feitelijk een valse belofte.
Om maar meteen met de deur in huis te vallen: de term asielcrisis heeft geen juridische basis. Het is louter een politieke term. Het uitroepen van een noodtoestand heeft wel een juridische basis, maar is alleen mogelijk bij een acute crisis, zoals bijvoorbeeld een oorlog of een watersnoodramp.
In een dergelijke situatie kunnen rechten ingeperkt worden, maar wel tijdelijk.
Maakbaarheid
Vooral ter rechterzijde van het politieke spectrum mag men graag geloven in het woord ‘crisis’ en in de maakbaarheid van het sluiten van de grenzen voor anderen, maar de werkelijkheid zit toch even wat complexer in elkaar. De realiteit is namelijk dat Nederland gebonden en gehouden is aan talloze verdragen rond mensenrechten, zoals bijvoorbeeld het Vluchtelingenverdrag, het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens en een lange reeks bindende Europese afspraken.
Nu hoor ik u zeggen: dan zeggen we die verdragen gewoon op. Maar ook dat ligt een heel stuk gecompliceerder. Al was het maar omdat de vier formerende politieke partijen op aandringen van Pieter Omtzigt (NSC) overeen zijn gekomen dat ze verdragen zullen respecteren. De zogenaamde basislijn.
‘De vier partijen bevestigen dat ze zich in hun plannen en activiteiten zullen bewegen binnen de grenzen van de democratische rechtsstaat. Dat betekent dat men zicht houdt aan de Grondwet, wetten, verdragen, Europees en internationaal recht en rechtsbeginselen’
Verdamping
Goed, dat zijn woorden. En woorden hebben in de politiek de hardnekkige neiging om snel te verdampen. Dan maar eens kijken wat de mogelijkheden zijn als we ondanks de plechtige belofte de basislijn weer loslaten.
Een lid van de Europese Unie dat een asielcrisis wil afkondigen, zal daarvoor in Europa moeten gaan lobbyen. Het weigeren van asielzoekers in Nederland betekent immers dat andere landen meer moeten gaan doen. In dit geval zou Nederland dan aan moeten tonen dat het land onevenredig gebukt gaat onder de komst van asielzoekers.
Dan lopen we meteen tegen een probleem aan. Nederland zit qua opvang in de middenmoot in Europa. Sinds 2015 kreeg Nederland ongeveer 11 aanvragen per 1000 inwoners binnen. Dat is veel minder dan bijvoorbeeld Cyprus, Oostenrijk, Zweden, Griekenland en Duitsland.
Eigen aandeel
Daar komt bij dat een ‘crisis’ in juridische zin draait om een gebeurtenis waar het land zelf geen aandeel in heeft. En ook dat is hier niet het geval. De zogenaamde asielcrisis in Nederland is namelijk een zelf gecreëerde opvangcrisis. In de jaren ’90 en in 2015 kwamen er veel meer asielzoekers naar Nederland, door het drastisch afschalen van opvangplekken en het vast laten lopen van de asielketen heeft de politiek de crisis feitelijk zelf veroorzaakt.
De vier formerende partijen staan voor een enorme taak om iets te doen aan de instroom van asielzoekers, maar daarbij vergeten ze naar het recente verleden te kijken. Toen het vorige kabinet een veel minder heftige maatregel zoals het vertragen van de gezinshereniging erdoor wilde drukken, kregen ze keer op keer een ferme tik op de vingers van de rechtspraak.
Volgens meerdere rechters en uiteindelijk de hoogste bestuursrechter was die maatregel in strijd met nationaal en internationaal recht. De eigen Vreemdelingenwet bijvoorbeeld, maar ook meerdere bepalingen in de EU-richtlijn Gezinshereniging. In een recente motie heeft de meerderheid van de Tweede Kamer (inclusief NSC en VVD ) overigens aangegeven die richtlijn te zullen blijven volgen.
Palestijnen
Recent kreeg de staatssecretaris nog een flinke tik op de vingers omdat hij de aanvraag van (staatloze) vreemdelingen uit de Palestijnse gebieden had bevroren voor zes maanden vanwege onduidelijkheden over hoe het conflict zich zou ontwikkelen. De Raad van State vernietigde dat besluit en gaf de staatssecretaris de opdracht om de aanvragen weer in behandeling te nemen. De staatssecretaris had zijn besluit niet overtuigend weten te onderbouwen en de Europese Procedurerichtlijn bepaalt nu eenmaal dat de er goed moet worden gemotiveerd waarom er tijdelijk geen aanvragen in behandeling worden genomen.
Opzeggen
Goed, er moet toch iets gedaan kunnen worden aan de asielproblematiek, hoor ik u wellicht zeggen. Kunnen we ondanks de belofte aan de formatietafel niet gewoon verdragen opzeggen en ons eigen beleid voeren?
Nee, dat kan niet. Zo is het bijvoorbeeld in theorie wel mogelijk om uit het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties te stappen, maar daarmee haal je nog steeds het beoogde resultaat niet.
Gewoonterecht
Ten eerste duurt het zeker een jaar voor je uit dat verdrag bent, maar dan begint het pas. Een jaar geleden vertelde hoogleraar Marcel Brus al eens aan EenVandaag dat je dan alsnog te maken krijgt met het zogenaamde gewoonterecht. Dit omdat de norm dat je iemand die gevaar loopt niet terug kan sturen naar zijn eigen land inmiddels is bepaald.
‘Die norm is zo sterk geworden dat die niet alleen in het verdrag zit, maar ook in het gewoonterecht. Dus we kunnen wel van het verdrag af, maar je blijft aan die norm gebonden, die zegt dat je iemand met gegronde vrees voor vervolging niet mag uitzetten’
Met andere woorden: een vluchteling die teruggestuurd dreigt te worden, zal daar met succes bij een rechter bezwaar tegen kunnen maken.
EU
En dat is niet het enige. Nederland is lid van de Europese Unie en daarom vallen we ook nog eens onder het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens. In dat verdrag staan grofweg dezelfde bepalingen als in het vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties, waardoor we nog steeds gehouden zijn aan de opvang van vluchtelingen.
Wil je daarvan af, dan zul je dus uit de EU moeten stappen. Een gegeven waar zelfs Geert Wilders inmiddels afstand van heeft genomen. En wat overigens ook niet bijster effectief is, want na de Brexit (die langer duurde dan een volledige kabinetsperiode) is de migratiestroom naar het Verenigd Koninkrijk alleen maar toegenomen.
Opvangrichtlijn
Mocht het nieuwe kabinet toch een maatregel doorvoeren om nieuwe asielaanvragen te weigeren, dan doemt alweer een nieuw juridisch probleem op. Asielzoekers zullen immers naar Nederland blijven komen (de politiek kan niet draaien aan de kraan van de toevoer) en dan in het gras in Ter Apel (of elders) neerstrijken. Mag het kabinet die mensen dan gewoon maar laten zitten?
Nee, dus. Op basis van onder meer artikel 8 EVRM, artikel 7 EU Handvest voor de Grondrechten en artikel 17 lid 2 Opvangrichtlijn is de overheid verplicht om vluchtelingen op een veilige en gezonde manier te laten verblijven in een opvang. De eerste asieladvocaat die een rechtszaak aan zou spannen, zal die op zeker winnen.
Er zijn mensen die nu wijzen naar Denemarken, een land waar de asielregels enorm zijn aangescherpt en de instroom fors is gedaald. Dat is helaas geen goede vergelijking, Denemarken heeft in de jaren ’90 tijdens het sluiten van het Verdrag van Maastricht namelijk een opt-outregeling bedongen. Zij mogen dus een veel strenger beleid voeren van de EU. Een dergelijke regeling kun je niet zomaar ineens afdwingen. Dat kan alleen bij het EU-breed wijzigen van verdragen.
Opvangcrisis
Op basis van de verkiezingsresultaten kun je prima betogen dat er iets gedaan moet worden aan de instroom van asielzoekers. Maar dan zul je als nieuw kabinet toch echt met plannen moeten komen die niet alleen effectief zijn, maar ook nog eens juridisch mogelijk.
Kunnen we dan helemaal niets doen? Jawel, de ‘asielcrisis’ is een opvangcrisis. De asielketen (van aanvraag tot status) is vastgelopen, onder meer door het te snel afschalen van opvangplekken en bezuinigingen bij de IND.
De hele keten moet in tijd veel korter, zodat echte vluchtelingen sneller een plek krijgen en mensen die niet in aanmerking komen voor een vast verblijf sneller afgewezen worden.
Twee-status
Je kunt dan eventueel zelfs kiezen voor een twee-status-stelsel (zoals in Belgie en Duitsland en tot de eeuwwisseling ook in Nederland), waardoor je oorlogsvluchtelingen accepteert voor de duur van een oorlog en geen permanente verblijfsvergunning geeft. Daarnaast kun je er uiteraard ook voor zorgen dat je aan de buitengrenzen van de Europese Unie een effectievere voorselectie maakt.
Dat soort maatregelen zijn wel effectief en juridisch mogelijk.
Maar het is natuurlijk niet zo’n sexy verhaal voor de achterban.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.