Nederland heeft recent aardig wat rellen voor de kiezen gehad. De eerste relschoppers zijn inmiddels via het snelrecht veroordeeld tot onder meer celstraffen. Maar kun je eigenlijk veroordeeld worden voor gewelddadige rellen als je zelf geen geweld pleegt?
Het simpele antwoord op die vraag luidt: jazeker.
De relschoppers die nu in voorarrest zitten worden veelal voor de rechter gebracht op verdenking van openlijke geweldpleging (artikel 141 sr). Dat is niet zo gek, want voor dat misdrijf met een groepskarakter ga je in deze crisistijden relatief snel achter de celdeur.
Een andere groep verdachten is in het vizier voor het online plaatsen van oproepen om te rellen; opruiing.
Openlijk geweld
Het klinkt op het eerste gezicht raar; veroordeeld worden voor openlijke geweldpleging terwijl je zelf geen geweld hebt gepleegd. Toch is die optie wel de bedoeling van de wetgever geweest. De aanleiding voor de wetswijziging op dit punt was het Europees Kampioenschap voetbal in 2000.
Niet alleen de relschopper die een steen naar de politie gooit is strafbaar, ook de personen die dat geweld mogelijk maken door bijvoorbeeld de dader aan te moedigen, te helpen of door de kracht van het getal te vergroten kunnen onder voorwaarden veroordeeld worden.
Eerst maar eens de kale basis van het wetsartikel 141.
Zij die openlijk in vereniging geweld plegen tegen personen of goederen, worden gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren en zes maanden, of geldboete van de vierde categorie
Het plegen van geweld dus tegen mensen of spullen in de openbaarheid (op of aan de openbare weg, dan wel op een voor het publiek toegankelijke plaats) samen met meerdere daders. Daar valt het gooien van een baksteen of fiets naar de politie onder, maar ook het vernielen van een bushokje.
Dienstig
Met betrekking tot de huidige rellen is het van belang om te weten dat een dader niet zelf geweld hoeft te plegen, het gaat erom dat iemand ‘dienstig’ is aan het geweld. Of beter gezegd: een bijdrage met voldoende gewicht heeft geleverd (en dan gaat het niet om het gewicht van een baksteen).
In 2019 heeft Hoge Raad onder meer het volgende gezegd over deelname aan openlijk geweld.
‘…indien de betrokkene een voldoende significante of wezenlijke bijdrage heeft geleverd, zij het dat deze bijdrage zelf niet van gewelddadige aard behoeft te zijn’
De Hoge Raad stelt in een eerder arrest dat de ‘enkele omstandigheid’ dat iemand aanwezig is in een relgroep niet zonder meer voldoende is om te spreken van vereniging in geweld. Maar diezelfde instantie meent wel dat welbewust een bijna zekere confrontatie aangaan en meegaan in de aanvalsgolf met anderen, meer is dan het slechts getalsmatig versterken van een groep.
De Hoge Raad kijkt globaal naar de interpretatie van de wet en stelt dat die globale zienswijze altijd afhankelijk is van de individuele strafzaak. Men kijkt zoals altijd binnen de rechtspraak naar de omstandigheden van het geval.
Manifesteren
Uit jurisprudentie blijkt dat een bijdrage aan het geweld niet hoeft te bestaan uit een fysiek gewelddadige handeling, maar ook kan bestaan uit verbale en fysieke aanwezigheid. Dit is feitelijk een gevolg van de wetswijziging in 2000, waarbij in de Memorie van toelichting het volgende werd opgetekend:
´Wie welbewust meegaat naar een plaats waar vanuit een groep openlijk geweld zal worden gepleegd, en zich daar als een lid van die groep manifesteert, is niet onschuldig. Ook vocale, intellectuele en andere bijdragen aan het verband dat het openlijke geweld pleegt, tellen mee´
Bijdragen
In mei 2017 werd een voetbalsupporter veroordeeld voor openlijke geweldpleging. Hij gooide een voorwerp naar de Mobiele Eenheid en maakte een trappende beweging naar een politiebus. Daadwerkelijk geweld plegen, zult u denken. Maar de verdachte raakte de bus niet. Toch werd hij ook daarvoor veroordeeld. De rechtbank kwam toen tot dit oordeel:
De verdachte verrichtte de bedoelde (gewelds)handelingen op een moment dat ook anderen voorwerpen naar ME-agenten, -paarden of -bussen gooiden. Dit kan hem niet ontgaan zijn. Hij droeg met zijn handelen bij aan de gewelddadige stemming ter plaatse. Hieruit volgt dat verdachtes opzet zich (ook) uitstrekte tot het geweld dat anderen op dezelfde locatie pleegden, waaronder het gooien van straatstenen en vuurwerk en het trappen tegen een politievoertuig. Ook dat geweld kan hem daarom worden toegerekend.
Provocaties
Op 16 december 2015 werd een raadsvergadering in Geldermalsen over een asielzoekerscentrum verstoord. Een van de daders werd in juni 2016 onder meer veroordeeld voor zijn verbale provocaties:
Daarnaast heeft [verdachte] zich verbaal provocerend en uitdagend gedragen richting de politieambtenaren en beveiligingsmedewerkers. Aldus heeft [verdachte] in aanmerkelijke mate bijgedragen aan de sfeer van geweld en intimidatie jegens de politie. Door deze bijdrage kunnen de vele andere deelnemers aan het openlijk geweld zich ook gesterkt hebben gevoeld in hun eigen aandeel. Daarnaast heeft [verdachte] de gewelddadige groep getalsmatig versterkt en heeft hij zich op geen enkel moment van het door de anderen uitgeoefende geweld gedistantieerd.
Joos
Ook in de zaak-Joos speelt het niet distantiëren een rol. De 43-jarige aan drugs verslaafde vrouw overleed in 2003 in Amsterdam toen een groep jongeren haar belaagde en tegen haar lijf trapte. Een minderjarige verdachte was niet letterlijk fysiek betrokken bij haar dood, maar werd toch veroordeeld voor openlijk geweld. De Hoge Raad zei er dit over:
Hij heeft met de anderen de confrontatie met het slachtoffer gezocht, hij maakte deel uit van een groep die naar haar bleef joelen en schreeuwen, die met stoelen naar haar sloeg, naar haar opdrong en haar insloot. Dat alles zonder dat de verdachte zich op enig moment van de gebeurtenissen heeft gedistantieerd
Museumplein
Op beelden van rellen op het Museumplein en op andere plekken in Nederland is te zien dat niet iedere relschopper daadwerkelijk fysiek slaat of met spullen gooit, maar bijvoorbeeld wel anderen aanmoedigt, opruiende teksten schreeuwt en vanaf de zijkant meejoelt als de aanval op de Mobiele Eenheid wordt ingezet.
Deze mensen onttrekken zich bepaald niet aan de rellen, vormen getalsmatig een (vocale) versterking en dragen bij aan een grimmige sfeer. Theoretisch gezien kunnen zij vervolgd worden voor openlijke geweld in vereniging.
Opruiing
Naast relschoppers die fysiek op komen dagen, stromen sociale media vol met ophitsende berichten van mensen die anderen oproepen om te komen rellen.
Oftewel: Artikel 132 sr.
Hij die een geschrift of afbeelding waarin tot enig strafbaar feit of tot gewelddadig optreden tegen het openbaar gezag wordt opgeruid, verspreidt, openlijk tentoonstelt of aanslaat of, om verspreid, openlijk tentoongesteld of aangeslagen te worden, in voorraad heeft, wordt, indien hij weet of ernstige reden heeft te vermoeden dat in het geschrift of de afbeelding zodanige opruiing voorkomt, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste drie jaren of geldboete van de vierde categorie. Met dezelfde straf wordt gestraft hij die, met gelijke wetenschap of een gelijke reden tot vermoeden, de inhoud van een zodanig geschrift openlijk ten gehore brengt
Vrij nieuw is het fenomeen dat de politie op verschillende plekken in het land deze mensen actief opspoort en dat het OM ze ook heel snel voor de rechter brengt.
Zo werd een 35-jarige verstandelijk beperkte man uit Bavel deze week veroordeeld tot een celstraf van twee maanden. Hij plaatste op Facebook een bericht waarin hij mensen opriep om te gaan demonstreren tegen de avondklok.
‘Wie tegen de avondklok is, verzamelen op Tuinzigt kort voor 21.00 uur. Weg met de avondklok, weg met Rutte’
Ernst
Hier blijkt wel heel duidelijk dat het de rechtspraak ernst is in deze tijden van een ongekende pandemie. De boodschap op zich zou je namelijk ook gewoon kunnen zien als een democratisch recht om te kunnen demonstreren. Volgens het Openbaar Ministerie is er dan ook meer aan de hand. De man had op WhatsApp gezegd dat hij graag mee wilde doen met de rellen in Eindhoven. Bovendien reageerde hij online positief onder videobeelden van de rellen.
Dat in samenhang bezien was voor de aanklager genoeg om te stellen dat de verdachte geen onschuldige demonstrant is. Hij nam de kans op de koop toe dat hij anderen aanzette tot rellen.
Rechter
De rechtbank in Breda ging mee met die stelling. Volgens de politierechter kan het plaatsen van een dergelijke oproep ‘tegen de achtergrond van de rellen’ niet anders gezien worden dan een oproep tot geweld. Daar komt nog bij dat de rechter nadrukkelijk de heersende pandemie meeneemt.
‘Strafverzwarend vind ik dat we in een tijd leven van een coronapandemie en dat de samenleving daarom onder druk staat. De avondklok is bedoeld om de coronapandemie te beperken. Als je dan in zo’n ernstige situatie oproept tot geweld is dat verwerpelijk. De samenleving verdient bescherming hiertegen. Daar komt bij dat we een signaal willen afgeven’
Of een dergelijk vonnis overeind blijft in hoger beroep, valt te bezien. Het is echter wel duidelijk dat politie, het Openbaar Ministerie en de rechtspraak bezig zijn met een zeer nadrukkelijk signaal naar de samenleving. Rellen, meedoen met rellen en het ophitsen tot rellen wordt serieus genomen en relatief zwaar bestraft.
Dansmarieke
Wat mij wel opvalt en om eerlijk te zijn best stoort, is dat de politie op dit terrein scherpe pijlen richt op mensen die online domme dingen zeggen. En daar zit wel een rare discrepantie. De draadharige dansmarieke Willem Engel bijvoorbeeld tart al maanden het gezag met treiterende teksten die bepaald niet onderdoen voor de opruiende berichten op sociale media. En bovendien een groter bereik hebben.
De drammende dansgoeroe stelt dat een oproep tot haat onder zijn vrije meningsuiting valt (is niet zo), roept letterlijk in een videoclip van een praatzanger op tot opstand, geeft zijn volgers bizarre doe-opdrachten, was het brein achter de saboterende #ikdoenietmeermee actie en roept mensen bij voortduring op coronaregels aan hun laars te lappen.
Afgelopen zomer noemde hij in een reactie op een uitgesproken moordfantasie van Lange Frans en Janet Ossebaard een moordaanslag op Rutte een ’theoretische optie’.
De zalvende paniekzaaier Engel (mondkapjes doden kinderen) maakt gebruik van lasterlijke en smadelijke teksten door de rellen volledig ten onrechte in de schoenen te schuiven van inlichtingendiensten en undercover-agenten, stuurde een oproep tot geweld door, stelde dat het prima was om Jodensterren te dragen als teken van enorm slachtofferschap, riep zijn volgzame schapen al eens op om een verpleeghuis te belagen en voetbalsupporters om massaal op de Coolsingel te gaan juichen en zingen. In een recente Facebook-post stelt hij letterlijk dat mensen tegengas moeten geven tegen het ‘politiegeweld’.
Engel predikt zogenaamd liefde, maar spreekt haat. In juni vorig jaar sprak hij bijvoorbeeld duidelijke woorden over de NOS en het RIVM.
‘Die moeten gewoon helemaal kapot’
Het is buitengewoon verstandig om online ophitsers aan te pakken en passend te bestraffen. Maar als je als politie verstandelijk beperkte solistische burgers uit Bavel keihard aanpakt en wegkijkt van een ordinaire oproerkraaier met een messiascomplex, dan meet je wel met twee maten.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.