We kijken er al lang niet meer van op: de aanwezigheid van camera’s in de openbare ruimte. Of je nu op straat loopt, in de bus zit of een winkel bezoekt; overal hangen spiedende digitale ogen. Dat heeft inmiddels ook een flinke invloed op hoe strafzaken in rechtszalen in ons land worden besproken. In de afgelopen jaren heb ik de brute dood in die zalen vaker bekeken dan mij lief is.
In het jaar 2019 hingen er in Nederland ruim 200.000 camera’s. Vier jaren later is dit aantal gestegen tot maar liefst 313.000 stuks. Het gaat dan om apparaten van particulieren, de overheid en bedrijven.
We staan er met zijn allen niet bij stil, maar we worden dagelijks gadegeslagen door spiedende ogen en meer dan eens voor kortere of langere tijd op beeld vastgelegd. Er is geen ontkomen aan. We zijn feitelijk dagelijks in beeld.
Leed
Je moet altijd oppassen met verhalen over je eigen gevoelens en zeker als rechtbankverslaggever. Wij zijn neutrale toehoorders en het leed dat wij horen en zien moet je je niet toe-eigenen. Het zijn de slachtoffers en nabestaanden die lijden onder vreselijke gebeurtenissen en zij hebben niet de luxe om de beelden neutraal te bekijken, laat staan om ze te kunnen vergeten.
En toch is ook een rechtbankverslaggever een mens. Een mens die beelden ziet die je eigenlijk liever niet wil zien. Die diepe indruk maken en moeilijk te vergeten zijn. Die iets doen met je gevoel van zorgeloosheid en veiligheid.
Toen ik als rechtbankverslaggever begon werd er nauwelijks gebruik gemaakt van camerabeelden. Strafzaken waren vooral op papier indrukwekkend. Dat veranderde langzaam en in den beginne deden we het met best wel korrelige beelden (zonder geluid) waar nauwelijks iets op was te zien. De techniek werd echter met de jaren beter en steeds meer burgers installeerden dashcams in hun auto en deurbelcamera’s (met geluid) aan hun voordeur.
Sinds die tijd duiken afschuwelijke beelden steeds vaker op in rechtszalen in Nederland.
Femicide
In een recente strafzaak rond femicide was het weer raak.
Op de door de rechtbank gestarte beelden is eerst een gewoon straattafereeltje te zien in Delft. Geparkeerde auto’s, een man die met zijn hond aan het wandelen is. Een dag als alle anderen. Na enige tijd verschijnt echter een man in beeld die loopt te drentelen rond een woning. Hij gaat in de voortuin staan, loopt weer terug naar de straat en lijkt op zoek naar iets.
Of iemand.
Hals
Niet veel later komen twee vrouwen uit de woning gelopen. Een moeder en haar dochter. Dan gaat het razendsnel. De man bedenkt zich niet, laat de moeder passeren en steekt vervolgens wild met een mes op haar dochter in. Het slachtoffer wordt onder meer geraakt in haar gezicht en probeert nog haar huis in te vluchten, maar valt na een paar stappen op de grond. De man met het mes komt tot vier keer toe terug naar zijn slachtoffer en steekt ondertussen ook de moeder met het mes in haar hals.
De beelden hebben, ondanks enige afstand tussen de camera en het gruwelijke tafereel, impact. Feitelijk zie je een vrouw in haar laatste momenten. Niet veel later wordt uit het dossier ook nog eens duidelijk dat haar 9-jarige dochtertje (niet op de beelden te zien) alles vanachter het raam van de woonkamer heeft gezien en in de deuropening nog tegen haar moeder zegt:
‘Mamma, je gaat toch niet dood?’
Helaas bleef het antwoord uit. De vrouw sterft ter plaatse.
Scherp
Camerabeelden zijn soms veel scherper dan goed is voor de kijker. In het jaar 2020 komen de videoschermen in de rechtbank in Amsterdam tot leven. We zien een 49-jarige man die zich ietwat wild voortbeweegt door het centrum. Het is warm die dag, mensen lopen in T-shirt voorbij. De wilde man kruist op beeld een jonge man, die op zijn fiets zit.
De twee lijken elkaar helemaal niet te raken, maar de jonge fietser remt en zet zijn fiets op de standaard. Kennelijk is er iets gezegd, want hij loopt naar de man die zich zo driest voortbewoog. Niemand heeft verder iets in de gaten. Passanten lopen kletsend en uitgelaten voorbij.
De twee kemphanen ‘dansen’ om elkaar heen, de drieste man lijkt de jonge man te slaan. Die gooit in een poging zich te verweren zijn rugzak in de richting van zijn belager. Bij een derde klap valt hij tegen een slordig geparkeerde scooter.
Lappenpop
Hij staat weer op en kijkt duidelijk zichtbaar naar zijn T-shirt, alsof hij wil checken of het echt waar is. Dan trekt er een golf van ontzetting door de mensen die in de rechtszaal toekijken. De jonge man zakt ineens in een onnatuurlijke houding in elkaar. Alsof al het leven in zijn nog jonge lijf in een paar seconden uit zijn lichaam stroomt. Als een lappenpop zakt hij op de straatstenen in elkaar. Om nooit meer op te staan.
De nog jonge man sterft ter plaatse. Het scherpe mes van de belager is acht centimeter in zijn borstkas gedrongen en dwars door zijn hart gegaan.
Vrachtwagen
Maar het hoeft niet altijd om moord en doodslag te gaan. Ook in het verkeer zien we steeds vaker gruwelijke beelden opduiken. Beelden die je maar moeilijk kunt vergeten.
Wat te denken van beelden van de camera’s van de gemeente Amsterdam die in de Ferdinand Bolstraat staan. Als de rechtbank ze opstart, zien we eerst minutenlang weinig. Een straat met winkelend publiek, auto’s die voorbijrijden. Fietsende mensen onderweg naar school of werk. Een vrouw gooit een afvalzak in een container. Twee vrouwen maken een praatje op het trottoir.
Ineens komt een 7-jarig meisje in beeld. Met veel moeite en geslinger fietst ze op de weg. Een stukje achter haar volgt haar vader op een bakfiets. De beelden laten akelig scherp zien dat het meisje plotseling valt. De aanwezigen in de rechtszaal houden hun adem in, maar er gebeurt nog niets. De vader pakt de fiets van zijn dochter op en ze fietst slingerend verder.
Trap voor trap fietst ze steeds verder weg van de man die haar met vallen en opstaan kennis laat maken met een wereld die niet altijd veilig is.
Aan de linkerkant van het beeld staat dan al een tijdje een vrachtwagen stil. De chauffeur heeft zijn zware combinatie strak tegen de stoep geparkeerd. Hij geeft zonder zijn richtingaanwijzer aan te doen gas.
Fietsje
We zien de vrachtwagen het fietsende meisje gevaarlijk dicht naderen. Ineens stuurt ze met een ruk naar rechts, waarschijnlijk om niet opnieuw te vallen over de tramrails. Dan gaat het snel. Het meisje botst met haar kleine fietsje tegen de grote truck. Ze valt. Het fietsje springt onder haar vandaan en klettert op het wegdek, zelf valt ze ongecontroleerd verder. Haar lijfje verdwijnt onder de voorbanden en duikt dan plotseling weer op. Om als een machteloze lappenpop door de twee assen van de achterbanden van de zware vrachtwagen te worden overreden.
We zien hoe haar vader zijn bakfiets aan de kant zet en naar haar toe rent. Mensen schreeuwen. De rechtszaal slikt. Dan gaat het akelige beeld op zwart. In de rechtszaal kun je een speld horen vallen. Niet alleen de dood van een zeer jong leven blijft hangen, maar ook de wanhoop van een vader. Een man die zijn leven voor zijn ogen in elkaar ziet storten.
Kwetsbaarheid
Mannen die een weerloos op de grond liggend slachtoffer keihard tegen het hoofd schoppen, steekpartijen en heftige ongelukken. Niet zelden worden de beelden vandaag de dag in rechtszalen in Nederland getoond. Op grote schermen en zelfs op schermen die in de perstafels zijn verwerkt.
We zitten er met onze neus bovenop.
Ik ga hier niet klagen over dit aspect van mijn werk. Het hoort erbij. Maar ik ga ook niet zeggen dat het mij niets doet. Naast de gruwel van de videobeelden zelf, zijn het namelijk ook beelden die laten zien hoe kwetsbaar het leven is. Hoe snel het uit ons kan vloeien. Hoe het noodlot ons kan treffen.
De impact van heftige beelden is in eerste instantie tijdelijk. Maar het besef dat het leven plotseling op een buitengewoon gruwelijke manier voor iedereen kan eindigen, is dat niet. Er zijn zaken waar je het liefst de ogen voor zou willen sluiten om een zekere mate van zorgeloosheid te kunnen behouden.
Een zorgeloosheid die met ieder beeld van een gruwelijke dood weer ietsje verder afneemt.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.