Stel je eens voor dat je het haar afknipt van iedereen die ooit door geweld om het leven is gebracht.
En denk je dan eens in dat je al die duizenden kilo’s haar in een kamer stopt. Keurig achter een glazen plaat. Niemand kan er bij, maar iedereen kan het zien en vooral ruiken.
Het beeld dat u nu in uw hoofd heeft lijkt misschien luguber en wellicht wat ongepast.
Maar het is wel een bestaand beeld.
Voor een ieder te bekijken en vooral te ruiken in een troosteloze omgeving, op een busrit afstand van de sfeervolle oude binnenstad van Krakau.
Auschwitz-Birkenau.
Ik ben er geweest. Zoals ik meerdere ‘oorlogsmonumenten’ heb bekeken in Duitsland en Polen. Mittelbau-Dora bijvoorbeeld en het Pruisische hoofdkwartier van Hitler. Indrukwekkend.
Je moet er geweest zijn om het te kunnen voelen. Daar kan geen geschiedenisboek tegen op.
Maar er is ook iets raars aan de hand met Auschwitz. Het beroemde concentratiekamp zit eigenlijk verkeerd in ons collectieve geheugen. Iedereen kent wel de beruchte poort van concentratiekamp Auschwitz. Die poort met dat bakstenen torentje, waar de treinen vol joden onderdoor gingen, op weg naar hun einde.
De poort bestaat, maar staat niet in Auschwitz. Het is de poort naar Birkenau. Een satellietkamp enkele kilometers verderop. In vergelijking met Birkenau zou je Auschwitz bijna een hotel kunnen noemen. De kampbewoners zaten in half open paardenbarakken bij een vreselijke vrieskou letterlijk als beesten te creperen.
Het is een bijzondere collectieve herinnering. Filmmakers van over de hele wereld snijden het filmische beeld van de besneeuwde poort gewoon samen met het beroemde bord ‘Arbeit macht frei’ tot een indrukwekkend, maar vals geheel. Alsof de werkelijkheid niet erg genoeg is.
Maar het is de filmmakers vergeven. Ik weet uit ervaring dat overal in de wereld collectieve herinneringen niet blijken te kloppen. Zo staat Uluru (Ayers Rock) helemaal niet in het zand. Ik heb ooit een Japanse TV-crew uren zien zoeken naar een camera-standpunt waar het vele groen niet op te zien is. Om maar te zwijgen van de slagbomen.
De muur van menselijk haar in Auschwitz heeft geen trucage nodig om indruk te maken. Het is een bizar en vreselijk idee om naar het haar te kijken van mensen die ruim 65 jaar geleden op een afschuwelijke wijze om het leven zijn gekomen.
Er is overigens vlak na de Tweede Wereldoorlog uitgebreid onderzoek gedaan naar het personeel van de kampen. De kampbeulen, de bewaarders, de slavendrijers. Hoewel ik weet dat het een onmogelijke vergelijking is, was de uitkomst van het onderzoek vergelijkbaar met wat ik in zittingszaal 14 zie. Mensen die vreselijk dingen doen, kunnen hele normale mensen zijn. Ik heb daar al eerder over geschreven.
Vandaag is het exact 65 jaar geleden dat het kamp Auschwitz-Birkenau werd bevrijd. Op de televisie zien en horen we de bekende gruwelbeelden -en verhalen weer voorbij komen.
Indrukwekkende verhalen die pas echt tot leven komen als je zelf een keer gaat kijken.
Doen.