Misschien verwachten wij wel te veel van onszelf.
Dacht ik laatst na weer een maand rechtbank. Ik had weer een lange reeks verdachten langs zien komen. Mensen met werk. Zonder werk. Mensen met stoornissen, verslavingen, financiële problemen. Intelligente mensen, zwakbegaafde exemplaren. Autisten en studenten.
Ze stonden voor de rechter omdat ze iemand hadden geslagen. Beledigd. Bedreigd. Omdat ze hadden gestolen of door waren gereden na een ongeluk. Al dan niet dronken tegen een boom gereden.
Ze stonden er voor moord. Brandstichting. Stalking. Doodslag. Verkrachting.
En ze deden allemaal in meer of mindere mate hetzelfde. Geconfronteerd met hun fouten en tekortkomingen begonnen ze om de hete brij heen te draaien. Het eigen aandeel kleiner te maken. De schuld al snel te schuiven op een derde. Op de omstandigheden. De eigen stoornis. Of de unieke situatie die hen dwong keuzes te maken.
Wij – de onschuldige hardwerkende burgers – zijn altijd geneigd daar iets van te vinden. Het liefst anoniem achter het toetsenbord. Leugenachtige, manipulerende en slechte mensen zijn immers het kwaad. Zij overtreden onze regels en wetten en berokkenen ons daarmee schade.
Ik vind dat ook.
Maar ik heb na twaalf jaren geleerd mezelf niet langer boven de ander te plaatsen. Uiteindelijk denk ik dat we allemaal keuzes maken omdat we allemaal in de kern met vergelijkbare imperfecties kampen.
Ik vind dat ik dat kan zeggen. IK heb duizenden verdachten langs zien komen. Van de eerlijke student die slechts een afvalzakje naast de overvolle afvalcontainer had gezet tot de seriemoordenaar die de levens van tientallen mensen kapot had gemaakt.
En ik moet voor mezelf concluderen dat ik ze bijna allemaal wel begrijp. En ik mezelf er tot op en over de pijngrens in herken.
Uiteraard. Het is makkelijk om het daar niet mee eens te zijn. Zeker als je werk hebt, een veilig netwerk om je op te vangen en een gezond en stabiel hoofd. Dan is de wereld van de criminaliteit ver weg. Dan zijn je keuzes van jezelf en is je wil vrij om te kiezen voor het goede. Dan is het makkelijk om vergenoegd in de handen te wrijven en vanuit je luie stoel commentaar te leveren op de boze boeven die toch allemaal maar onmenselijk gedrag vertonen.
Makkelijk en verleidelijk. Maar ik zie dat inmiddels geheel anders. Ik zie steeds maar weer op het oog normale mensen veranderen in op het oog beesten als de omstandigheden zich daar voor lenen.
De voorbeelden dienen zich iedere dag maar weer aan. Ik zou er honderden blogs van kunnen maken.
Van onze eigen kinderen die probleemloos en met oprechte haat in de ogen stenen naar de politie smijten als ze op een avond in een klein dorpje kunnen rellen. Van duizenden mensen die onder druk van de armoede of in de roes van de verslaving grenzen razendsnel verplaatsen.
Zo zijn wij als de omstandigheden veranderen. We stelen als het moet. Slaan als het nodig is. Draaien door als de externe prikkels heftiger zijn dan we kunnen of willen hebben.
En we hebben de ingebakken mogelijkheid om daar achteraf keihard over te liegen om onszelf te beschermen tegen de status van het kwaad.
En misschien vragen we wel teveel van onszelf. Door onszelf tegen beter weten in neer te zetten als goed en deugdzaam. Die status verdienen we niet. Maar belangrijker nog:
Het is die zelfbedachte status die ervoor zorgt dat we de ander continue de maat nemen. Nieuwe wetten, regels en straffen bedenken die ons maar weer eens de schijn van veiligheid moeten geven.
Ik vind het vervelend om te zeggen, maar die veiligheid bestaat niet. We zijn niet omringd door het goede. We sluiten dagelijks boeven op die zo dom zijn om gepakt te worden.
Maar leven ondertussen allemaal met en naast de mensen die ons het leven zuur zullen blijven maken: onszelf.