Ik ben nu ruim twintig jaar rechtbankverslaggever en wil het weer eens hebben over het patroon dat ik in rechtszalen ontwaar. Het is bepaald niet nieuw en ik heb er al vaker over geschreven, maar ik denk dat veel mensen een onjuist beeld hebben van de daders die de Nederlandse misdaadstatistieken vullen. En het zegt iets over de toegenomen tweedeling in onze maatschappij.
Als we de georganiseerde misdaad en de geharde beroepsboeven (een stevige minderheid) even wegdenken, blijft er een buitengewoon treurig beeld over. De verdachten die dagelijks voor de rechter staan zijn meestal beslist geen geharde criminelen die iedere dag wakker worden met snode plannen om de hardwerkende burger pootje te lichten.
Het zijn de ‘sukkelaars’ die aan de kantlijn van de samenleving een marginaal bestaan leiden. De mensen die om de een of andere reden niet mee kunnen komen, een stoornis hebben of een leven vol mislukkingen en pech. Het is voor mensen met een succesvol bestaan en een ruim netwerk wellicht moeilijk te geloven, maar akelig veel mensen zijn slechts één stap verwijderd van de afgrond. Nog te vaak wordt er gedacht dat problemen vooral te wijten zijn aan de component eigen schuld. Maar inmiddels leven veel mensen op de rand van hun financiële mogelijkheden. Er hoeft maar iets te gebeuren, een scheiding bijvoorbeeld, en ze kukelen hard over die rand.
De dobbelsteen rolt bepaald niet altijd naar de zes.
Rechtvaardiging
Ik roep het zelf al jaren; begrip is geen rechtvaardiging. En ik zeg ook niet dat alle mensen met problemen in aanraking komen met de wet. Maar de mensen die in aanraking komen met de wet hebben wel bijna allemaal problemen. Grote problemen. Problemen waar de welgestelden (en daaronder schaar ik ook de mensen die verantwoordelijk zijn voor beleid) volgens mij nauwelijks weet van hebben. Het is niet voor niets dat tachtig procent van alle gedetineerden kampt met stoornissen (waaronder verslavingen).
Ik heb ze in duizenden rechtszaken voorbij zien komen, mensen met een oprecht beklagenswaardig leven. Al vroeg uit een onveilig gezin gestoten, nauwelijks tot geen opleiding genoten, zonder adequate hulpverlening of netwerk worstelend door het leven, van de ene slechte relatie naar de ander, stevig alcohol – of drugsmisbruik. Voor u hier weer ‘eigen keuze’ roept, een verslaving is doorgaans een manier om de pijn te doven.
Het zijn de mensen die niet meekomen in een maatschappij waar de druk hoog ligt om te presteren, waar falen nauwelijks een optie is en adequate hulpverlening slachtoffer is geworden van de ene bezuinigingsronde na de ander. Het kapitalisme is een mooi idee, maar het heeft uiterst scherpe kanten waar sommige mensen zich lelijk aan snijden. En niet iedereen is in staat om het bloeden te stelpen.
Zelfredzaamheid
We zijn inmiddels een samenleving geworden waar zelfredzaamheid het toverwoord is. Een mooi woord voor: zoek het lekker zelf maar uit, als je het mij vraagt. Zelfredzaamheid is mooi als je een gezond stel hersens hebt, geen stoornissen, geen verslavingen, een goede baan en mensen waar je op kunt bouwen. Maar het is een regelrechte vloek voor de mensen die niet mee kunnen komen. Omdat ze getekend zijn door het harde leven. Omdat ze niet de vaardigheden mee hebben gekregen om zichzelf staande te houden in een wereld waar geld je vrijheid geeft en een gebrek aan geld je ketent.
Natuurlijk is het allemaal complexer dan simpel te wijzen op de pech die je kunt treffen in het leven. Er zijn ook mensen die zichzelf ondanks problemen wel staande kunnen houden. Maar het is ook te makkelijk om zelfredzaamheid te eisen van mensen die door allerlei oorzaken buiten hun eigen bereik niet in staat zijn om zichzelf te kunnen redden. Als je iedere dag moet zien te overleven in je eentje, probeer dan nog maar eens een eerzaam bestaan vol te houden.
Repressie
Het is tegenwoordig vloeken in de kerk met al die roeptoeterende politici die om het hardst schreeuwen om strengere straffen en meer repressie, maar de meeste boeven en boefjes stop je helemaal niet met keihard optreden. Het gaat hier om de mensen die doorgaans helemaal niet kiezen voor een bestaan in de criminaliteit. Ze komen erin terecht door omstandigheden waar ze vaker niet dan wel om hebben gevraagd.
Als samenleving falen we om die mensen een menswaardig bestaan te geven.
Ik moest daar weer aan denken toen ik laatst een dakloze man trof. Hij was al uren op zoek naar geld om een nachtje in de opvang te kunnen slapen. Mocht u dat nog niet weten: de nachtopvang voor mensen die niets meer hebben kost geld. Afhankelijk van de plek waar je leeft zo tussen de vier en acht euro. Dat klinkt als een laag bedrag, maar is het niet. Er zijn uitkeringen voor daklozen, maar volgens deze man moest hij het doen met een weekbudget van 25 euro en was hij al ruim acht euro kwijt aan de opvang. En leven op straat is duur. Je kunt niet even naar je eigen koelkast lopen om een goedkope maaltijd te maken.
In twee uur tijd had de man van mensen op straat tachtig eurocent gekregen. Hij was moe, had de hele nacht op straat gelopen omdat slapen buiten nu eenmaal niet zo’n gemakkelijke opgave is en verging van de kiespijn. Bedelen om geld is volgens de dakloze man steeds lastiger geworden. Omdat mensen door de oprukkende digitale werkelijkheid vaak geen contant geld meer op zak hebben.
Trek jezelf onder die omstandigheden maar eens uit de ellende, zou ik zeggen.
Hulpverlening
Als het gaat om strafbare feiten, doen rechters hun best om de persoonlijke omstandigheden mee te laten wegen en te zorgen voor hulpverlening bij bijvoorbeeld een voorwaardelijke straf, maar op een gegeven moment rest alleen een celstraf. Met weer alle gevolgen van dien. Een strafblad doet het nooit lekker als je een poging waagt ergens op de arbeidsmarkt aan de slag te gaan. Gedwongen weken of maanden in een cel verblijven al helemaal niet. En zo ontstaat er een vicieuze cirkel van het ene strafbare feit na het andere.
Een mallemolen van ellende waarin mensen duizelig rondtollen.
U hoeft het van mij persoonlijk ook allemaal niet aan te nemen, maar ga eens tijdens een vrije dag een paar uurtjes naar de politierechter in de plaatselijke rechtbank. Waar een alleensprekende rechter zich buigt over winkeldieven bijvoorbeeld. Verdachten die voor een pakje kaas, drie biertjes en een gevulde koek naar de rechtbank moeten komen. Er zijn mensen die beweren dat misdaad een keuze is, maar voor veel verdachten is het bittere noodzaak om de grenzen van de wet te passeren om in leven te blijven.
Moedeloos
Na twintig jaar rechtbankwerk moet ik zeggen dat ik er moedeloos van kan worden. De wereld buiten lijkt – zeker met mooi weer – een prachtige plek waar veel mensen vertier zoeken. De rijen op Schiphol en voor de skilift worden langer en langer, maar er is ook een andere wereld. Een wereld waar vakantie niet eens meer een verre droom is en iedere dag een worsteling om door te komen.
Onlangs schreef ik een verhaal over de toegenomen tweedeling in de maatschappij. De kloof tussen de mensen die de gestegen kosten van het levensonderhoud nog prima kunnen dragen en de groep die tussen wal en schip valt. Voor mijn gevoel is er geen brug meer tussen die twee groepen.
Dat wat je zelf niet raakt, noopt niet tot actie. Zoals de urgentie om maatregelen tegen klimaatverandering ook niet al te hoog is. Waarom niet? Omdat het mensen nog niet raakt. Wegkijken is nog een optie.
De balans in onze samenleving is weg. En als we de brug tussen de groepen niet snel bouwen, dan zal het vrees ik alleen maar slechter worden.
Zowel binnen als buiten de rechtszaal.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.