Het vreselijke incident in Arnhem waarbij een vader en zijn zoontje om zijn gekomen, vermoedelijk na een mede door vuurwerk veroorzaakte brand, heeft voor de nodige ophef gezorgd. In het kielzog van die ophef is daar weer die roep om strenger te straffen. Dat is niet alleen een zinloze, maar ook nog een gevaarlijke exercitie.
Je kunt er de klok op gelijk zetten. Na ieder incident duiken de usual suspects op om hun gezouten mening te geven over hoe we in Nederland om moeten gaan met verdachten van heftige incidenten. De zeer jonge verdachten van de flatbrand in Arnhem zijn door de goegemeente al veroordeeld, een VVD-wethouder vroeg zich al af of we de kinderen niet volgens het volwassenenrecht moeten berechten.
In een van de reacties op de wethouder viel te lezen dat het grootste probleem in Nederland is dat we ‘daders als slachtoffers behandelen’.
Als ik dergelijke reacties lees, vraag ik mij altijd af waarom mensen dit soort dingen zeggen. Is het totale onwetendheid? Onkunde? Onmacht? Voelt het gewoon lekker om de eigen onderbuik even flink te legen? Geloven die mensen misschien dat er zoiets bestaat als ‘inherent goede mensen versus inherent slechte mensen’? Denkt men dat je met het uitbannen van ‘het definitieve kwaad’ de ander veilig kan houden?
Ik heb het al veel vaker gezegd, de mens verwacht veel te veel van de rechtspraak. De rechtspraak is een wat bot instrument om achteraf te proberen iets dat inherent krom is, nog enigszins recht te buigen. En dat gaat niet. Je kunt de dood van een ander niet meer recht krijgen, wat je ook probeert. Je kunt met de rechtspraak ook geen misdrijven wezenlijk tegenhouden. Als dat goed zou werken, dan zou er immers geen rechtspraak meer nodig zijn.
Bij ieder heftig incident klinkt de roep om strenger te straffen. Om mensen langer vast te zetten. Het is de wraakgedachte die bij ons allen opborrelt, maar die bij nadere beschouwing de samenleving juist onveiliger maakt.
Misdaad
Misdaad (even los van de georganiseerde misdaad) heeft te maken met twee belangrijke factoren: uitsluiting en stoornissen.
Mensen die hun school niet hebben afgemaakt, geen goed sociaal netwerk hebben of nooit een baan hebben kunnen vinden of behouden, gaan vaker in de fout dan mensen die iets van hun leven hebben gemaakt. Dat is geen hogere wiskunde, als je kunt kopen wat je wil en er iedere maand een dikke loonstrook in de bus rolt, dan is het niet zo heel moeilijk om je te gedragen.
De mensen die geen toekomst hebben, gaan het vaakst in de fout. Ze vallen bijvoorbeeld voor de verleiding van een hennepkwekerij of voor diefstal. En wat doen wij als samenleving? We sluiten de uitgeslotene nog verder uit. Eisen kale opsluiting voor een aantal jaren en veinzen verbazing als een dergelijke gedetineerde na een x aantal jaren vrijwel meteen weer in de fout gaat na zijn of haar vrijlating.
No Shit, Sherlock.
Dan de stoornissen. De cijfers variëren wat, maar grofweg 80% van alle gedetineerden heeft een stoornis of een verslaving. Dergelijke ernstige problematiek los je niet op door gedetineerden 20 uur per dag tussen de vier muren van hun eigen cel te houden. De stoornis blijft op zeker, de onderliggende problematiek van een verslaving ook. Denken we nu echt dat deze mensen na een aantal jaren van opsluiting weer eerzaam aansluiten in de rij van het leven? Vergeet het maar.
Zet een kleine boef in een gevangenis en er komt een grotere boef weer uit. Je leert er de kneepjes van het vak en je bouwt weliswaar eindelijk een netwerkje op, maar dat is dan wel een netwerk van mensen die het klappen van de zweep kennen in de criminele wereld.
Afschrikking
Maar Chris, zou detentie dan geen afschrikwekkende werking hebben?
Die werking wordt in de regel zwaar overdreven. Veel misdaad (zeker als het gaat om geweldszaken en zedenzaken) is impulswerk. Door emotie, drank en drugs gedreven. De meeste vermogensdelicten hebben te maken met een niet te bedwingen zucht naar een roes.
De meeste mensen denken helemaal niet na als ze een misdaad plegen. En ik kan het weten. Ik heb honderden clips gezien van bewakingscamera’s in grote steden in Nederland. En ik heb naar honderden verdachten geluisterd die heus wel wisten dat die camera’s daar hingen. Maar goed, ze waren dronken of boos. Ik heb zelfs plaatselijke ondernemers zien zwaaien met grote messen. Zo onder het zicht van de camera’s.
Strenger straffen klinkt mooi, maar werkt niet. Zo staat al sinds deze eeuwwisseling een verhoging van de straffen voor geweld tegen hulpverleners stevig op de agenda. Het OM vraagt straffen die tot wel drie keer zo zwaar zijn, de rechter legt ook zwaardere straffen op. En toch zien we nog steeds het geweld tegen hulpverleners niet afnemen.
Hoe zou dat nou komen?
Even terug naar het begin. De verdachten van de brandstichting in Arnhem zijn 12 en 13 jaar oud. Hoe denkt de VVD-wethouder in kwestie dat het volwassenenrecht hier een oplossing gaat zijn? Wat wil deze VVD-wethouder er mee bereiken? (even los van het wettelijke gegeven dat alleen kinderen van 16 jaar en ouder berecht kunnen worden volgens het volwassenenrecht)
Wil hij deze jongens dan echt een celstraf geven van een jaar of tien? Dat zou betekenen dat ze zo rond hun 20ste weer uit de gevangenis komen. Zonder opleiding. En dus waarschijnlijk zonder werk. Zonder netwerk. Met een strafblad. En met de ervaring van jaar in jaar uit tussen andere boeven en boefjes gezeten te hebben. Denkt de wethouder nu werkelijk dat deze jongens vervolgens als eerzame burgers aan de slag gaan?
Of zouden deze gefrustreerde, boze, rancuneuze en inmiddels voor de samenleving ongeschikte mannen overgaan op een crimineel bestaan? En zo nog meer slachtoffers maken?
Ik denk het laatste.
Pleiten voor repressie is allemaal leuk en aardig als je zit te wachten op het loos klaterende applaus van populisten. En waarschijnlijk levert het je als politieke partij ook nog wel een zeteltje op. Maar een veiligere samenleving ga je er niet van krijgen. Dat hoeft u verder niet van mij aan te nemen, lees bijvoorbeeld gerust eens het boek ‘Het Staatshotel’ van criminoloog Simone van der Zee. Hier staan een paar conclusies.
Daders behandelen als slachtoffer (van zichzelf, van de omstandigheden, van de samenleving) biedt zeker geen garantie, maar geeft in ieder geval een kans om het tij te keren.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt me ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.