Partnerdoding met vrouwen als slachtoffer is een actueel onderwerp. Waar dit voorheen vaak werd gezien als geweld in de ‘relationele sfeer’ gaan steeds meer stemmen op om het femicide te noemen. In het verlengde daarvan wordt femicide hier en daar onverkort gezien als vrouwenhaat. Maar dat is wel iets te kort door de bocht.
Al in 1976 kwam feminist en activist Diana Russel met de term femicide. Ze doelde op de moord op vrouwen door mannen met als motief haat, minachting, plezier of een gevoel van bezit over vrouwen. Ze sprak van ‘vrouwhatende moord op vrouwen door mannen‘.
Soms valt te lezen dat eens in de acht dagen een vrouw in Nederland sterft omdat een (ex)partner haar om het leven brengt. Dat klopt niet. Zo rond de 40 vrouwen sterven per jaar door moord en doodslag, maar over de jaren 2017 tot 2021 blijkt dat het in 56% van de gevallen om (ex)partnerdoding gaat.
Vooropgesteld, ik ben geen criminoloog en ik weet dat dit een gevoelig onderwerp is. Toch is het goed om wat breder te kijken naar oorzaken van partnerdoding. Niet als excuus, maar om het beter te begrijpen. Femicide lijkt soms wat te worden gekaapt door activisten die er louter een intrinsieke vrouwenhaat in zien. Tweede disclaimer: ik kijk er naar vanuit het strafrecht en realiseer mij dat mijn ervaringen per definitie beperkt zijn.
Vrouwenhaat bestaat en we zien daar in diverse landen afschuwelijke resultaten van. Er is ook geen enkel excuus voor. Maar het ligt wat complexer als we het koppelen aan partnerdoding in Nederland. Ik heb best wat van die zaken gedaan en ik kan met de beste wil van de wereld niet zeggen dat die daders werden gedreven door een intrinsieke haat naar vrouwen.
Verlating
Wat we in Nederland zien is dat partnerdoding vaak volgt op de wens van de vrouw om haar partner te verlaten. Soms is er sprake van een verleden van huiselijk geweld (naar schatting in 39% van de gevallen), maar in veel gevallen dus ook niet. Partnerdoding is ook lang niet altijd moord in juridische zin. Dan is er geen vooropgezet plan, het gebeurt in een hevige gemoedsopwelling.
Sommige mannen raken letterlijk in paniek, zien hun bestaan en status verloren gaan en soms ook hun identiteit. Soms zijn er kinderen in het spel, waarbij de angst is dat die worden afgenomen. Vaak is er ook nog eens sprake van (ernstige) persoonlijkheidsproblematiek.
Wat mij opvalt is dat het best vaak gaat om mannen die juist in de kern heel erg afhankelijk zijn van de vrouw die hem wil verlaten. Die niet om kunnen gaan met de afwijzing, de vernedering, de krenking. Het zijn vaak narcistische mannen die niet kunnen dealen met het ineens ontstane gebrek aan controle. Dat narcisme is buitengewoon gevaarlijk voor vrouwen in een dergelijke setting, maar is het ook vrouwenhaat?
Superioriteit
Sommige mannen die tot extreem geweld overgaan voelen zich superieur aan de vrouw. De man beslist, wikt en weegt. Onderdeel van een patriarchale samenleving. Ook dit is een groot risico voor vrouwen en buitengewoon ongewenst, maar heeft het te maken met onversneden vrouwenhaat? Of gaat het hier veel meer om traditionele rolpatronen, waardoor de vrouw door sommige mannen wordt gezien als minderwaardig? Als bezit?
Een interessant onderzoek is verricht door de Universiteit Leiden. Voor het onderzoek werden zestig strafdossiers over partnerdoding opgevraagd in de periode 2010 tot 2018. De onderzoekers onderscheiden vijf verschillende dadergroepen. Het gaat vooral om mannelijke daders.
De uitzichtloze dader
Deze dader wordt gedreven door externe omstandigheden, zoals grote financiele ellende. Hier is geen sprake van eerder huiselijk geweld. De relatie met het slachtoffer was volgens de onderzoekers zelfs goed tot zeer goed. De dader doet na de moord vaak een zelfmoordpoging. Hij wil niet verder leven zonder haar.
Ontoerekeningsvatbaar
Vooral daders die worden gedreven door een psychose. Een stoornis dus. Hier is soms sprake van huiselijk geweld, maar zelden van een strafblad op dat gebied. De oorzaak van de partnerdoding ligt hier in kortsluiting in de hersenen.
Krenking
Het derde type is de gekrenkte dader. Hier ligt het motief in krenking en scheiding. Er is geen sprake van huiselijk geweld en ook bij deze dadergroep is er sprake van een persoonlijkheidsstoornis.
Zelfverdediging
Het vierde type dader is de zelfverdedigende dader. Er is sprake van geïnitieerd geweld door het slachtoffer. De relatie bestond uit wederzijds geweld. Ook hier speelt persoonlijkheidsproblematiek een rol, evenals middelengebruik. Vooral vrouwelijke daders handelen uit zelfverdediging.
Controle
Het vijfde type dader is de blaffende en bijtende dader. Een dader die zijn partner (veelvuldig) heeft mishandeld en door krenking en controledrang zijn (ex-)partner uiteindelijk doodt.
Zoals ik het zie en ervaar in rechtszalen bestaat partnerdoding uit een gevaarlijk samenspel van giftige factoren. Van het verlies aan controle en status, misplaatste superioriteit, onmacht, vernedering, giftige relatiedynamiek, bezitsdrang, psychoses, jaloezie, woede, wanhoop, machteloosheid, frustratie, krenking, het niet om kunnen gaan met afwijzing, narcisme en traditionele rolpatronen.
Je zou goed kunnen zeggen dat die ingrediënten ook grotendeels iets zeggen over de maatschappelijke positie van mannen en vrouwen. Dat vrouwen in een relatie eerder gezien worden als minderwaardig, een beetje (of een boel) als bezit en dat ze moeten luisteren naar de man. Als de vrouw dan besluit om de man te verlaten en haar eigen weg te gaan, worden die rollen (in de ogen van de man) omgedraaid en ontstaat onmacht, woede en frustratie. Een (misplaatst) gevoel van groot onrecht. Zoals een verdachte van partnerdoding ooit zei toen hij zijn vrouw wurgde:
‘Ik niet leven, jij niet leven’
Rol
Vrouwenhaat is absoluut een bestaand probleem, maar in de koppeling met individuele partnerdoding gaat het niet aan om sec een soort universeel gender-gedreven haat als (hoofd)oorzaak aan te wijzen. Er spelen veel meer zaken mee, die je op zich wel deels terug zou kunnen brengen naar traditionele rolpatronen. Op hoe bepaalde mannen hun rol zien in een relatie en in de maatschappij. Noem het toxische mannelijkheid.
De meeste mannen doden hun partner niet na een scheiding (rond de 40 doden op een totaal van 26.000 scheidingen per jaar), maar als dit wel aan de hand is dan spelen er allerlei factoren mee die iets zeggen over hoe we naar mannen en vrouwen kijken in de maatschappij. Maar het zegt ook iets over hoe individuele mannen handelen, al dan niet onder invloed van een persoonlijkheidsstoornis of heftige externe omstandigheden.
Monsters
Het zou wel aardig zijn als het debat daar over zou gaan. Dus niet alleen wijzen naar die moorddadige ‘monsters’ die een vrouw vermoorden ‘omdat ze vrouwen haten’, maar over oorzaken die veel dieper ingebakken zitten in een persoon, in relaties en in de samenleving. Hoe voeden we onze zonen op? Welke boodschap geven we ze mee? Denk ook aan de populariteit van mensen als Andrew Tate en Jordan Peterson. Mannen die geen gelegenheid onbenut laten om te wijzen op het zogenaamde belang van de ‘viriele’ mannelijke man die de vrouw moet domineren. Moet veroveren.
Als je iets wil voorkomen, dan moet je weten waar het vandaan komt. Louter wijzen op zoiets ondefinieerbaars en generalistisch als vrouwenhaat gaat als het specifiek om partnerdoding aankomt, weinig brengen. Het zit dieper en is complexer. Zowel in de samenleving als in de psyche van de moordenaar.
Er is nooit een excuus voor geweld, maar je moet wel goed voor ogen hebben waar het vandaan komt om er iets aan te kunnen doen.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.