Het lawaai op sociale media over grote en min of meer controversiële onderwerpen zoals bijvoorbeeld corona of vaccinaties is soms oorverdovend. Waar deskundigen proberen met nuance zaken te belichten, buitelen leken over elkaar heen met een zelfvertrouwen waar Ivo Niehe bij verbleekt. Interessant genoeg is daar onderzoek naar gedaan. En wat blijkt? De mensen met de minste kennis, denken dat ze het meest weten.
Vrijwel iedereen die actief is op sociale media kent het gegeven. Je neemt een stelling in, onderbouwt die met argumenten en je linkt naar betrouwbaar onderzoek. Al snel duiken dan mensen op die menen het ‘op gevoel’ beter te weten. Onderzoek? Doet er niet toe! Wetenschap? Ook maar een mening! Link naar een nieuwsartikel? ‘MSM zijn corrupt en spreekbuis van de overheid!’ Argumenten? ‘Ik heb gewoon een andere mening, zo voel ik dat’.
Onderzoek
Wetenschappers uit de Verenigde Staten gingen aan de slag met wat je ook wel het Dunning-Kruger effect kunt noemen. Het effect treedt op wanneer mensen weinig kennis hebben van een bepaald onderwerp en daardoor ook niet kritisch kunnen kijken naar hun wetenschap op dat gebied. Ze zijn als het ware te onwetend om te weten hoe onwetend ze zijn met betrekking tot een bepaald onderwerp. Er is wat discussie over de kracht van het effect en mede daarom is het Amerikaanse onderzoek ook interessant.
Vaak wordt dit effect gezien als een gebrek aan kennis. Het bijspijkeren van die kennis zou dan een oplossing kunnen zijn, maar de praktijk laat zien dat deze ‘bijscholing’ niet erg effectief is. Hierdoor zijn nieuwe theorieën ontstaan, waarbij naar voren komt dat het wereldbeeld van mensen een grote rol speelt. De manier waarop je in het leven staat, zegt dan iets over hoe je informatie verwerkt.
Of eigenlijk: welke informatie neem je op en wat verwerp je op voorhand omdat het niet in je wereldbeeld past? Denk bijvoorbeeld aan mensen die fel antivax zijn en daardoor artikelen over de meerwaarde en veiligheid van het vaccin niet accepteren en louter zoeken naar voorbeelden waar het fout is gegaan of lijkt te zijn gegaan.
Of denk aan mensen die nu voortdurend wijzen op sporters die een hartstilstand krijgen. Die meteen stellen dat het vaccinatieschade moet zijn. Het simpele gegeven dat sporters altijd al risico lopen om tijdens of na het sporten hartproblemen te krijgen, wil er niet in. Ondanks uitgebreid onderzoek en vele publicaties. Ondanks het gegeven dat juist een besmetting met corona een verhoogde kans geeft op hartschade.
Consensus
De Amerikaanse onderzoekers keken naar onderwerpen waar wetenschappelijke consensus over bestaat, onder meer klimaatverandering, de coronapandemie en vaccins. Proefpersonen werden onderworpen aan vragenlijsten om zo inzicht te krijgen in hun kennisniveau.
Het resultaat mag geen verbazing wekken. In de meeste gevallen was het zo dat mensen die zich het hardst verzetten tegen de wetenschappelijke consensus de minst objectieve kennis bleken te bezitten, maar ze waren zelf van mening dat ze erg veel wisten van het onderwerp (subjectieve kennis). Het zelfvertrouwen is in dergelijke gevallen dus heel erg groot, maar daar is feitelijk op het gebied van verworven kennis geen aanleiding toe.
Discussie
Als je kijkt naar discussies op sociale media dan komt dit fenomeen opvallend vaak terug. Mensen die bijvoorbeeld menen dat de rechtspraak in Nederland geen fluit voorstelt, komen vaak met argumenten en voorbeelden die verraden dat zelfs basiskennis van het recht ontbreekt.
Zo zie je bijvoorbeeld dat mensen die het tbs-systeem afwijzen ten eerste niet weten dat tbs-gestelden door een stoornis niet (of niet geheel) verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor hun daden (en tbs dus ook geen straf is voor de gepleegde misdaad, maar een maatregel ter bescherming en voor resocialisatie) en ten tweede denken dat tbs’ers heel vaak in de fout gaan tijdens een proefverlof. Dat laatste meestal op basis van incidenten die de media halen, terwijl men niet weet dat er ieder jaar 70.000 proefverloven zijn. Het gaat dus feitelijk statistisch helemaal niet zo vaak fout, maar daarvoor moet je wel de cijfers kennen.
Kindermisbruik
Ik zie het zelf ook terug als het gaat om bijvoorbeeld het gevoelige onderwerp kindermisbruik. Bij hoog en bij laag houden veel mensen vol dat een dader altijd pedofiel moet zijn om een kind te kunnen misbruiken. Ondanks de overweldigende bewijzen dat dit niet zo is, kindermisbruik helaas een waaier aan motieven kent (waarvan een fors aantal niet seksueel) en daders veelal bekenden die ‘gewoon’ heteroseksueel zijn.
Het overmatige zelfvertrouwen van leken is niet zelden de dood in de pot van het volwassen debat. Niet langer gaat het om het uitwisselen van argumenten om een ander te kunnen overtuigen, maar om het gevoel van gelijk hebben. Argumenten worden weggevaagd met de simpele mededeling ‘dat ik er nu eenmaal anders over denk’.
Eigen gelijk
En daar zit hem nu net de kneep, zoals ook uit het Amerikaanse onderzoek blijkt. Wie niet kritisch is op zijn eigen denken, loopt het risico in het eigen gelijk te stranden. Om louter te geloven dat de eigen gedachten de waarheid zijn. Die waarheid krijgt vervolgens voortdurend voeding omdat de eigen activistische zoektocht steeds weer voert naar hetzelfde gelijk.
Met uiteraard de algoritmes van sociale media als een van de drijvende krachten. Het bekende konijnenhol waar mensen tot in onpeilbare diepte worden gezogen.
De dynamiek van het zoeken naar het eigen gelijk is verraderlijk, omdat we er allemaal in meer of mindere mate last van hebben. Het vergt moed om een onderwerp van meerdere kanten te belichten en zeker om je ongelijk toe te geven. Dat kan alleen als je de bereidheid toont om argumenten tot je te nemen en er open en eerlijk naar te kijken.
Kloof
Door de toegenomen polarisatie en het denken in twee kampen neemt de kloof in de debatten alleen maar toe. De hardste schreeuwers domineren het gesprek en de genuanceerde middengroep houdt zich veelal wijselijk stil. Geen zin in dat eeuwige tennissen tegen een blinde muur.
Het Amerikaanse onderzoek leert mij in ieder geval dat mensen met felle anti-wetenschap en anti-overheid-retoriek nauwelijks te redden zijn. Juist omdat ze niet meer gevoelig zijn voor twijfel aan eigen kunnen en valide argumenten. Het eigen in beton gegoten wereldbeeld staat flexibiliteit in de weg. De eigen gedachten vervat in rotsvast activisme. Dat wat de overheid zegt is per definitie niet waar, de wetenschap braakt uit wat de hoogste bieder ‘dokt’ en de media zijn niet te vertrouwen omdat ze het ‘overheidsnarratief’ zouden volgen.
Als betrouwbare argumenten van de echte deskundigen niet meer overtuigen, blijft de eigen naar aard nu eenmaal beperkte werkelijkheid over. En als je die beperking zelf niet ziet als een beperking rest het volste vertrouwen in je eigen kennis en kunde.
Ook als daar geen enkele aanleiding voor is.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.