Er zijn mensen die menen dat een gevangenis in Nederland een hotel is.
Ik ben niet één van die mensen.
Op een recente woensdag werd een select groepje journalisten door een boevenwagen opgehaald. Op weg naar de gevangenis in Scheveningen. Bij vertrek ontstond er al enige onrust onder het journaille. Werd er echt verwacht dat wij in de krappe celletjes in de boevenwagen vervoerd werden?
Ja dus. Enkele journalisten kozen eieren voor hun geld en namen naast de chauffeur plaats. De dappere rest liet zich opsluiten. Al na dertig seconden hoorde ik in het celletje achter mij iemand wild op de muren bonken. Hij wilde er uit. Trok het niet meer.
Ik bleef gedurende de reis zitten, maar niet van harte. Het is tamelijk ongemakkelijk om een deur achter je dicht te horen slaan die je zelf niet meer kunt openen. De cel in de boevenwagen is klein, je hebt niet het idee dat zuurstof in overvloedige mate aanwezig is. Je moet jezelf dwingen om rustig te blijven. Overgeleverd aan anderen. Door een dunne streep in de zijkant zie je mensen in vrijheid fietsen. De ramen zijn geblindeerd. Je kijkt naar de maatschappij, maar niemand kijkt terug.
Natuurlijk. Een ritje in de boevenwagen stelt niets voor. Maar je hebt binnen enkele seconden al wel door hoezeer je eigenlijk gehecht bent aan je vrijheid. En aan het maken van eigen keuzes.
In de gevangenis in Scheveningen werd het niet echt beter. De gevangenis dient onder meer als ziekenhuis voor gedetineerden die fysiek niet in orde zijn. Of vrouwen die zwanger zijn en moeten bevallen. En dat is een raar beeld. Ziekenhuiskamers waar de deur gesloten is en blijft. Mensen met pijn die niet van hun kamer kunnen.
Bij iedere deur hetzelfde patroon. Sleutels. Wachten. Een harde sirene. Sleutels. En weer door. Waar je ook gaat, nergens heb je het zelf in de hand.
Op een afdeling voor gedetineerden die psychisch in de war zijn, zit ik een cel. Mijn buurman zet hard Andre Hazes op. En zingt mee. Niet geremd door enige schaamte of gevoel voor decorum. Van de celwacht mag het op deze middag. Als hij in de avonduren maar stil is. Overal in de gevangenis heerst dag en nacht hetzelfde klimaat. Er kan geen raam open. Uur na uur een benauwende temperatuur.
Op naambordjes op de deuren van de cellen zie ik namen die we kennen uit de krant. Moordenaars. Meervoudig. Op de houtafdeling lakt een moordenaar van drie mensen houten kinderspeelgoed.
Een isoleercel op de afdeling heeft een Frans toilet. Niet om het allemaal goedkoper te maken. Maar omdat gestoorde gedetineerden een normaal toilet kunnen gebruiken om hun nek te breken. Er zijn gedetineerden die regelmatig de isoleer verkiezen boven hun eigen cel. Omdat ze zichzelf niet vertrouwen. En er in een isoleer weinig is om jezelf blijvend mee te beschadigen. In de isoleer ligt scheurkleding. Vergelijk het met een judopak. Hard katoen waar niets aan te scheuren valt. Geen gelegenheid om voor jezelf een strop te maken.
De ramen in alle cellen zitten zo hoog dat je alleen maar naar de lucht kunt kijken. De maatschappij is buitengesloten. Geen skyline. Geen mensen. Niets. De minieme luchtplaats heeft vier muren en gaas waar je een plafond verwacht. Twintig uur per dag op cel is in Nederland normaal.
Gedetineerden krijgen hun eten in aluminium bakjes. Zoals in het vliegtuig. Het hoofd van de afdeling waar ik op bezoek was, wond er geen doekjes om: ‘het is echt niet te eten’
Natuurlijk. Het kan altijd erger. In het beschaafde Amerika zit je met acht mensen in een cel. Op sommige afdelingen heerst het recht van de sterkste en is afpersing en fysiek geweld dagelijkse kost. De bewaarders kunnen je veiligheid niet garanderen. Dat is zeker. En laat ik dan maar zwijgen over de hondenkennels die door moeten gaan voor gevangenis in landen ver van hier.
Is een gevangenis in Nederland net een hotel? Ik dacht het niet. Wat ik heel even heb mogen ervaren is het verlies van dat wat we in Nederland zo heilig verklaren. De vrijheid. Om zelf keuzes te maken. Deuren te openen en te sluiten. Je eigen leven in te delen.
Uiteraard. Zo zit ons strafrecht in elkaar. En soms is dat goed te verdedigen. Maar voor mensen die menen dat een gevangenis in Nederland een hotel is:
Ik kan u van harte een bezoekje aanraden.