Hoever mag de politie eigenlijk gaan om een bekentenis af te dwingen? Mogen undercover-agenten verdachten van moord misleiden en onder druk zetten? Tot op zekere hoogte wel, maar niet onbeperkt en niet zonder waarborgen en rechten. Precies de reden waarom twee verdachten van een gruwelijke moord deze week werden vrijgesproken.
Op 3 januari 2002 na 22.30 uur verdwijnt drugshandelaar Patrick van Dillenburg (zie foto) geheel en al van de aardbodem. Hij is waarschijnlijk slachtoffer geworden van een ripdeal, maar onderzoek door de politie levert jarenlang niets op. Zijn lichaam is tot op de dag van vandaag nooit gevonden.
Tip
In die maand komt wel een interessante tip binnen van een informant:
[slachtoffer] , een Surinaamse man, geboren te [geboortegegevens] 1963, is kort na een poging om hem te rippen, ontvoerd naar België. Dit voorval vond plaats op 31 december 2001. De ripdeal vond plaats op de weg van Schiphol naar Amsterdam. [slachtoffer] was in het bezit van 50 kg cocaïne. De taxi waarin [slachtoffer] zat werd door twee andere auto’s, van het merk Audi geramd. Door [slachtoffer] werd een smoes opgehangen tegen de politie dat hij ruzie had met zijn vrouw. In het bijzijn en met hulp van de ter plaatse gekomen politie is de bagage, waaronder de cocaïne, overgeladen in een auto van een vriend van [slachtoffer]. Op 21 januari 2002 is door een onbekende medegedeeld dat hij was vermoord en in België is gedumpt
De tip, die op onderdelen blijkt te kloppen, levert geen daders op. Pas in 2015 wordt het coldcase-onderzoek 13Beaufort gestart en in 2017 worden alsnog twee verdachten aangemerkt. Er wordt besloten een omstreden middel in te zetten, in het wereldje bekend onder de naam Mr. Big (een Canadese methode, de term slaat op een gesprek met ‘de grote baas’), maar in Nederland Werken Onder Dekmantel-traject (WOD-traject) geheten.
Artikel 126j:
In geval van verdenking van een misdrijf kan de officier van justitie in het belang van het onderzoek bevelen dat een opsporingsambtenaar als bedoeld in de artikelen 141, onderdelen, b, c en d, en 142, zonder dat kenbaar is dat hij optreedt als opsporingsambtenaar, stelselmatig informatie inwint over de verdachte
Undercoveragenten weten in zestien maanden tijd het vertrouwen (befriending) van de werkloze verdachte Ad K. en zijn vriendin te winnen. Ze doen dat onder meer door zich te voor te doen als mensen die een luxe leven leiden en bovendien op grote schaal vals geld smokkelen.
Okura
De geheim agenten nemen het stel voor in totaal 570 euro mee uit eten in het dure restaurant Okura in Amsterdam, kopen voor 4000 euro kunst van ze, betalen voorschotten voor toekomstige werkzaamheden, geven K. in totaal 1200 euro voor vier klusjes (onder meer het wegbrengen van een USB-stick) en leveren een fles whisky af als kerstpakket.
Op 11 januari 2019 neemt het undercoverteam K. zelfs mee om schulden te innen bij een man (die uiteraard ook in het undercoverteam zat), die eenmaal ter plekke wordt gedwongen zijn waardevolle spullen af te geven. K. krijgt voor zijn medewerking 200 euro.
De undercoveragenten beloven K. dat hij veel geld kan verdienen en ze geven aan mogelijk te willen investeren in zijn droom, een horecagelegenheid (kroketterie) van 125.000 euro in Cambodja. Een vette worst voor de met schulden en een verslaving worstelende K., die uit de drugswereld wil stappen en bovendien zijn dochter in Thailand graag weer wil zien.
Voor de zo gewenste investering moet K. wel openheid geven over zijn verleden, want de nieuwe vrienden hadden naar eigen zeggen de hand weten te leggen op geheime politie-informatie waarin K, in verband werd gebracht met de dood van Van Dillenburg. En dat zou de criminele organisatie weleens in gevaar kunnen brengen.
Horrorverhaal
De worst lijkt te werken. Uiteindelijk vertelt K. aan zijn nieuwe ‘vrienden’ een meer dan gruwelijk horrorverhaal. Hij heeft Van Dillenburg niet alleen doodgeschoten op een bedrijventerrein in de buurt van Halfweg (vlak bij de loods waar Freddy Heineken ooit werd vastgehouden) maar ook nog met een balk op zijn hoofd geslagen tot een medeverdachte zei dat het klaar was. Daarna zou het lichaam met chemische vloeistoffen besprenkeld zijn en met een Bobcat-graafmachine ter plekke begraven. Het graf werd vervolgens met beton overgoten.
Alsof dat nog niet genoeg was werd het lichaam twee maanden later opgegraven en door een gehuurde shredder gehaald. De overgebleven ‘blubberige’ lichaamsresten werden opgevangen in een dekzeil, in een Mercedes ML gegooid en later uitgestrooid op een bollenveld in de buurt van Noordwijkerhout.
Opgelost
Zaak opgelost, zou je kunnen denken. Maar niets is minder waar. Ad K. ontkent na zijn aanhouding namelijk in alle toonaarden, het was allemaal maar stoere praat van hem. Doorgesnoven dronkemanspraat, zoals zijn advocaat het noemt. Hij moest naar eigen zeggen wel een gevaarlijke man spelen om zijn geld voor de gedroomde kroketterie los te kunnen weken.
En hoewel het Openbaar Ministerie uitgebreid en stellig op de landelijke televisie uit de doeken doet dat alles volgens de regels is gegaan en 17 jaar celstraf eist, denkt de rechtbank in Amsterdam er anders over.
Sterker nog: de twee verdachten in deze zaak werden dinsdag 3 februari volledig vrijgesproken.
Wat ging er hier nou fout?
De inzet van geheim agenten, ook met hulp van ‘noodzakelijke misleiding’, is in Nederland toegelaten. Maar dan wel onder bepaalde voorwaarden en regels. Zo mag de verdachte onder enige druk worden gezet, maar moet hij alsnog zijn verklaring in vrijheid af hebben gelegd. Daarnaast moeten de geheim agenten wel achteraf kunnen verantwoorden hoe ze hebben gehandeld en via welk traject precies de bekentenis is afgelegd.
Dat klinkt best wat droog allemaal, maar het komt erop neer dat een verdachte zijn eigen eerlijke verhaal moet hebben gedaan, in vrijheid afgelegd en naar eer en geweten. En dus niet om een geheim agent maar iets op de mouw te spelden omdat er andere motieven spelen. Je kunt immers ook geen bekentenis voor waar aannemen als iemand onder dreiging van een vuurwapen zich gedwongen voelt om maar ter plekke een onzinnig verhaal te bedenken.
Die noodzakelijke vrijwilligheid en dus in het verlengde daarvan de betrouwbaarheid van de verklaring moet bovendien achteraf door een rechter te toetsen zijn. Want in welke context verklaart iemand? Waarom voelt hij zich geroepen iets te verklaren? Welk motief heeft hij? Waar bestond de druk uit?
Inbreuk
De rechtbank in Amsterdam stelt in deze zaak dat het WOD-traject een opsporingsmethode is die een grote inbreuk maakt op de persoonlijke levenssfeer en waarbij vaak gebruikt wordt gemaakt van misleiding. Om die reden moet een WOD-traject grondig en zorgvuldig worden getoetst
In de moordzaak Van Dillenburg mist de rechtbank die zorgvuldige toetsing. De bekentenis van verdachte K. is namelijk uitgebreid vastgelegd, in geluidsbestanden en woordelijke verslagen. Maar de beloftes die aan K. werden gedaan (de vette worst) zijn slechts in ‘summiere en algemene bewoordingen’ opgenomen in het dossier.
Met andere woorden: de rechtbank kan niet goed beoordelen hoe de beloftes precies zijn gedaan. Wat is er precies allemaal gezegd? Op welke toon? Hoe kan de rechtbank beoordelen of de verklaring van K. vrijwillig en naar eer en geweten is gedaan?
Het ontbreken van deze informatie leidt de rechtbank uiteindelijk tot de conclusie dat zij niet volledig kan beoordelen of uitsluiten dat de verdachte door misleiding en/of beloftes van de undercoveragenten, dan wel als gevolg van zijn afhankelijkheidsrelatie tot de undercoveragenten, is beperkt in zijn verklaringsvrijheid. Om deze reden moeten alle bezwarende elementen uit het gehele WOD-traject van het bewijs worden uitgesloten
Druk
Inderdaad: redenen. Want er is meer. Wat de rechtbank betreft is er ongeoorloofde druk uitgeoefend op de verdachte. Door hem indringend en sturend te vertellen dat zijn naam voorkwam in een proces-verbaal van de Criminele Inlichtingeneenheid met betrekking tot de dood van Van Dillenburg en dat hij daarom een risico vormde voor de organisatie. Hierdoor kon een voor K. lucratieve zakenreis niet doorgaan. Feitelijk kwam de verdachte daardoor in een verhoorsituatie terecht zonder dat hij dit zelf wist, zodat hij ook geen beroep kon doen op de regels en rechten die normaal gelden bij een verhoor, zoals de plicht om te wijzen op het zwijgrecht en bijstand van een advocaat.
De rechtbank is van oordeel dat hiermee de grens van het toelaatbare werd overschreden en dat niet kan worden vastgesteld dat de verdachte vervolgens in vrijheid heeft verklaard
Bewijs
Daarmee gooit de rechtbank feitelijk de bekentenis van de verdachte weg. Is er dan niet meer bewijs? Jawel. De rechtbank stelt zelfs dat er sterke aanwijzingen zijn dat K. betrokken is geweest bij de dood van Van Dillenburg.
In het dossier zit onder meer een getuigenverklaring van een drugsverslaafde vrouw die zegt dat K. zich tegenover haar heeft uitgelaten over een door hem gepleegde moord. Bovendien blijkt uit een intake-verslag van de geestelijke gezondheidszorg dat K. naar eigen zeggen flashbacks heeft; herbelevingen en nachtmerries van dingen die hij heeft gedaan, waaronder een moord.
Spoor
Maar is dat genoeg om iemand te veroordelen voor een concrete moord? Volgens de rechtbank niet.
Zij vormen, ook in onderlinge samenhang bezien, onvoldoende wettig bewijs voor deze feiten. Daarbij is ook relevant…dat enig forensisch spoor ontbreekt. Niet is buiten redelijke twijfel komen vast te staan dat verdachte [slachtoffer] om het leven heeft gebracht en dat hij het stoffelijk overschot heeft weggemaakt
Het wachten is nu op de beslissing van het Openbaar Ministerie om al dan niet in hoger beroep te gaan. Dan kan een Gerechtshof eventueel opnieuw beoordelen waar de grens ligt.
Voor nu kan niet vastgesteld worden dat de omstreden Mr. Big-methode in deze zaak een betrouwbare verklaring heeft opgeleverd die in vrijheid is afgelegd.
Verdachte K. zat sinds februari 2019 in voorarrest.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.