Je kunt er de klok op gelijk zetten: als een tbs’er in de fout gaat, dan zijn er altijd politici die roeptoeteren dat het hele systeem maar moet worden afgeschaft. Al snel komen critici met de kritiek dat het systeem gevaarlijk is voor onschuldige burgers. Het tegendeel is echter waar. Zonder de tbs zouden burgers aanzienlijk meer gevaar lopen.
Eind vorige maand wist een 31-jarige tbs’er tijdens een begeleid verlof aan de aandacht van zijn begeleider te ontsnappen. Hij stak later een 27-jarige vrouw neer in Soest. Een vreselijk incident en nader onderzoek moet uitwijzen hoe dit kon gebeuren.
Tweede Kamerlid Gidi Markuszower van de tweede partij van Nederland (PVV) was er echter weer als de kippen bij om maar weer eens vanuit de onderbuik het hele tbs-systeem aan te vallen.
‘Schaf TBS af. Hoeveel onschuldige mensen moeten nog slachtoffer worden van het naïeve Nederlandse TBS beleid. Gevaarlijke, krankzinnige criminelen moeten (levenslang) in de cel. Niet vrij op straat. Of met proefverlof. Bescherm de maatschappij en schaf TBS af’
Onzinnig
Ik zou bijna niet weten waar ik moet beginnen om deze onzinnige tekst te fileren. Het is een aaneenschakeling van populistische kreten die de werkelijkheid geweld aandoen.
Ten eerste is het zo dat mensen die tbs opgelegd krijgen deels of geheel ontoerekeningsvatbaar zijn. Bijvoorbeeld omdat ze in een psychose gehandeld hebben. Kortsluiting in de hersenen dus waar ze doorgaans (tenzij zelf verwijtbaar ‘opgeroepen’ door bijvoorbeeld drugsgebruik) niets aan kunnen doen. Hun wil was niet vrij of vrij genoeg om weerstand te bieden aan hun eigen gedrag.
Maatregel
Tbs is dan ook geen straf, maar een maatregel. Deskundigen bepalen dat zo iemand behandeling nodig heeft om de kans op recidive te beperken. De meeste tbs’ers komen door wat ze hebben gedaan niet in aanmerking voor een enorm lange of zelfs levenslange straf. Het is een misverstand om te denken dat tbs’ers altijd een moord hebben gepleegd of een gewelddadige verkrachting. Er zitten ook stalkers tussen bijvoorbeeld of mensen die voor aanranding of bedreiging met een wapen zijn veroordeeld. Komt bij dat we ook voor moord of verkrachting doorgaans geen levenslange celstraf opleggen.
Je kunt van alles zeggen over het tbs-systeem, maar als je het afschaft dan komen deze in potentie gevaarlijke mensen op den duur weer vrij. Zonder behandeling. Dat is pas gevaarlijk voor onschuldige burgers.
Onvermogen
Een pleidooi voor het afschaffen van het verlof is helemaal een brevet van onvermogen. Tbs’ers komen na hun veroordeling in een zeer strikt regime terecht in een kliniek. Een leven van regelmaat, controle en inkadering. In die gecontroleerde omgeving wordt er gewerkt aan een behandeling, zonder de externe prikkels die leven in een maatschappij nu eenmaal met zich meebrengt. Het is dan ook in die klinische setting voor behandelaars nooit in te schatten hoe een tbs’er gaat reageren buiten die ‘veilige’ en gestructureerde omgeving. Daar is het verlof voor. Eerst onder strikte begeleiding en uiteindelijk (en dan zijn we jaren verder) als de kliniek denkt dat het veilig kan, alleen.
Dat klinkt als een potentieel gevaar en het is ook niet helemaal zonder risico’s, maar als je het niet doet rest jaren en jaren in een gestructureerde setting en dan plotsklaps het vrije leven. Met alle prikkels en verleidingen waar de tbs’er dan zeker niet aan gewend is.
Perspectief
Ieder incident met een tbs’er is een incident teveel, maar je moet het wel in het juiste perspectief zien. Ieder jaar zijn er op ongeveer 1500 tbs’ers rond de 70.000 verlofbewegingen. In 2021 waren er maar 21 zogenaamde onttrekkingen aan het verlof, waarvan het merendeel simpel bestond uit het te laat terugkeren in de kliniek. Dan hebben we het over minder dan 0,1 procent.
Zo gemiddeld drie tot vier keer per jaar gaat het tijdens een dergelijk verlof echt fout. Als je nu weet dat je met een groep te maken hebt met vaak complexe problematiek, dan is dat een behoorlijk goede score. Zeker als je bedenkt dat zonder proefverloven de kans op recidive aanzienlijk zal stijgen.
Hoewel tbs geen zaligmakend systeem is, is het beter dan kaal opsluiten en maar zien wat ervan komt. Ik doe als rechtbankverslaggever geregeld zogenaamde tbs-verlengingen en dan zie je hoe secuur er door rechtbanken wordt gekeken of een tbs’er nog langer in een kliniek moet verblijven of gefaseerd weer terug kan keren in de maatschappij. Er wordt gekeken naar zaken als recidivekans, naar de effectiviteit van de behandelingen, zelfinzicht, medicatietrouw en een vangnet buiten de poort. Het is dus aan de rechter om te beoordelen of een tbs’er de vrijheid weer aan kan. Totaal anders dan bij een opgelegde celstraf, die uiteindelijk gewoon stopt zonder tussenkomst van een rechter.
Recidive
Op zich is de zorgvuldigheid ook te zien aan de recidive-cijfers na tbs. Hoewel die cijfers altijd afhangen van wat je precies meet en wanneer (na hoeveel jaar bijvoorbeeld) zie je dat de recidive van tbs’ers zo tussen de 20 en 30% ligt.
Dat is behoorlijk lager dan de grofweg 50% van de groep detentiegestraften.
Natuurlijk kun je menen dat zelfs 1% recidive te veel is, maar het is nu eenmaal een gegeven dat we geen waterdichte systemen hebben. Er is nooit een 100% garantie dat het goed zal gaan. Je zit met een complexe groep patiënten die een behoorlijke kwetsbaarheid heeft voor delictgedrag. Dan kun je voor de optie kiezen om de sleutel weg te gooien en mensen met een stoornis hun hele leven op te sluiten, maar dat gaat wel voorbij aan de mensen die niet recidiveren en die met behandeling, medicatie, toezicht en begeleiding de draad van hun leven wel degelijk weer op kunnen pakken.
Je kunt een systeem niet bij het grofvuil zetten omdat het niet alles op kan lossen. Dat is hetzelfde als autogordels afschaffen omdat er ook mensen verdrinken omdat ze eenmaal te water hun gordel niet meer af kunnen krijgen.
Straffen
Afschaffen van de tbs en levenslange straffen opleggen zou een enorme verandering van het strafrecht met zich meebrengen. Dat is op geen enkele manier realistisch. Bovendien zou dit feitelijk neerkomen op het bij voorbaat afstraffen van een hele groep, omdat een deel van de groep weer in de fout gaat.
Kritiek op het tbs-systeem is prima. Maar die kritiek zou zich niet moeten richten op het systeem zelf, maar op de uitvoering. Door personeelstekorten en het aannemen van bijvoorbeeld sociotherapeuten zonder ervaring kan een situatie ontstaan waarbij recidivekans niet goed ingeschat wordt. En dan gaat de waarde van het systeem omlaag. Ook het geweld binnen de klinieken is een bron van zorg.
Overigens zijn de problemen deels te wijten aan de politiek zelf. Zo werden in 2013 drie tbs-klinieken gesloten, terwijl iedereen met een beetje verstand toen al zei dat dit niet zo handig was. Door de sluiting werden tbs’ers overgeplaatst, waardoor ze verworven verlofrechten verloren. De goed te begrijpen frustratie die dat opleverde, zorgde weer voor gewelddadige incidenten binnen de kliniek.
Politici die zich oprecht zorgen maken over het tbs-systeem en de veiligheid van burgers zouden zich eens wat harder moeten maken voor een systeem dat ook in staat is om optimaal te kunnen draaien, in plaats van vanuit de onderbuik te pleiten voor het afschaffen van een systeem dat uiteindelijk levens weet te redden.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.