Met een verongelijkte blik wijzen op polarisatie is ineens op een verkeerde manier hip and happening. Het inhoudsloos tegen elkaar opzetten van groepen is zeker niet goed, maar er tekent zich nu een schijntegenstelling af. Als je aandacht vraagt voor onrecht, dan ben je niet aan het polariseren. Dan vraag je aandacht voor gedrag dat niet door de beugel kan.
Praktisch iedere activist krijgt er tegenwoordig mee te maken. ‘Je moet niet zo polariseren’. En dat is een valse tegenstelling. Activisten vragen aandacht voor bestaand onrecht, of dat nu vervuilende industrie is, (rechts)extremisme of racisme. Sommige zaken zijn ook niet onderhandelbaar. Je praat niet met verstokte racisten of neonazi´s, die moet je bestrijden. Je gaat niet soebatten met mensen die menen dat een bepaald ras superieur is aan de ander. Als je geen racist genoemd wil worden, dan moet je je niet racistisch gedragen.
Kaag
Toen minister Sigrid Kaag er deze week op wees dat we als samenleving extreemrechts en complotdenken kritisch tegemoet moeten komen en bestrijden, ging dezelfde dynamiek van start. Het zou ineens Kaag zijn die zou zorgen voor polarisatie en het vergroten van tegenstellingen. Alsof extreemrechts een gerechtvaardigde en te omarmen tactiek is. Alsof complotdenken immuun moet zijn voor kritiek.
Op deze manier wijzen op zogenaamde polarisatie is van een ongekend privilege. Het is de ‘doe niet zo bozig’ in een essentieel debat over wat wel en niet kan. Het legt de schuld ten onrechte bij de persoon of organisatie die bewezen onrecht aan wil pakken. Het benoemen van een duidelijk zichtbare en goed onderbouwde tegenstelling is niet automatisch gelijk aan polarisatie.
Extreemrechts
Toen onverlaten onversneden neonazi-teksten op de Erasmusbrug projecteerden, huilebalkten racisten ineens dat ze in de extreemrechtse hoek werden geplaatst. Dat ze zelfs van de weeromstuit racistisch werden van alle kritiek. Een bizarre gedachtegang.
‘Kijk nou eens, we worden racistisch genoemd. Nou, dan gaan we ons racistisch gedragen. Dan hebben ze er zelf om gevraagd’.
Misschien denk ik te simpel, maar als je niet racistisch genoemd wil worden, dan is het heel misschien wel een aardig idee om je niet te scharen achter regelrechte neonazi-retoriek. Het is maar een idee. Kritiek op dergelijk verwerpelijk gedachtegoed is legitiem.
De ironie wil dat radicaalrechts al jaren iedereen en zijn moeder demoniseert. Van moslims tot allochtonen, van vluchtelingen tot politiek links. Rif-aap, zandneger, kopvodden. Minder, minder, minder. Dat werd dan gezien als noodzakelijk ‘benoemen’. Terwijl het doorgaans vooral dreef op racistische gedachten over goed en fout. Over vermeende kenmerken van een gehele groep door gedrag van individuen. Dat is met recht polarisatie.
Wappies
Wappies, van eenzelfde laken een pak. Bijna twee jaar lang zeiken en sarren, op geen enkele manier mee willen werken aan de bestrijding van een pandemie. Voortdurend nepnieuws rondpompen om hardwerkende deskundigen in een slecht daglicht te plaatsen. Politici, wetenschappers en journalisten met de meest bizarre bagger lastigvallen en bedreigen. Het ontslag eisen van iedereen waar je het niet mee eens bent. Iedere ‘plotselinge’ dood aangrijpen om rouwende nabestaanden een schop na te geven. Bijkans een hartverzakking veinzen bij zoiets simpels als het dragen van een mondkapje in de trein. Priklocaties lastigvallen, een ongekende politie-inzet veroorzaken door bij voortduring kansloos te protesteren tegen een ‘dictatuhuur’, je met hand en tand verzetten tegen vaccinaties, waar verreweg de meeste Nederlanders probleemloos een paar prikken lieten zetten om erger te voorkomen. Politici moordenaars noemen. Er letterlijk de oorzaak van zijn dat gekozen volksvertegenwoordigers en virologen beveiliging nodig hebben.
En dan nu zaniken over zogenaamde polarisatie. Over tegenstellingen die worden aangewakkerd.
Cry me a river.
Verdedigingstactiek
Automatisch en op verkeerde gronden meteen maar wijzen naar polarisatie is een buitengewoon irritante verdedigingstactiek geworden om het maar niet te hebben over de inhoud. Het is een poging om de ander op onredelijke wijze en op onredelijke gronden subiet de mond te snoeren.
Alsof je tegen een slachtoffer van de toeslagenaffaire zegt even te kappen met het vergroten van de tegenstelling tussen de Belastingdienst en de burger.
Tegenstellingen scherp neerzetten kan nadelig uitpakken en een samenleving verdelen, dat klopt. Maar het kan ook een positief effect hebben als het steun weet te vinden in onderbouwde en terechte kritiek. Echte misstanden komen scherper aan het licht, krijgen eindelijk aandacht. En dat mag best schuren. Anders gaat er nooit iets veranderen. Bij polarisatie staan twee kampen tegenover elkaar; maar het zijn vaak wel de twee kampen aan de uiterste flanken van het denken. De zichtbaar geworden strijd tussen die kampen kan ervoor zorgen dat de grote en doorgaans zwijgende middengroep gedwongen wordt om na te denken en een positie in te nemen.
Zwarte Piet
Zo ging dat ook met bijvoorbeeld Zwarte Piet. Het inherent racistische aan deze karikatuur was jarenlang het domein van een kleine, maar strijdbare tegengroep. Zwarte Piet was voor de rest altijd welkom in Nederland, omdat de samenleving nooit nagedacht had over het racistische karakter van het kinderfeest. Kijk voor de grap eens terug wat model Doutzen Kroes in 2011 aan de tafel van Pauw en Witteman vertelde over Zwarte Piet. De hele studio viel zowat lacherig van de stoel toen ze aangaf dat het echt niet zo langer kon.
Beelden die nu ondenkbaar zijn, behalve in Staphorst en Urk.
Langzaam maar zeker kreeg de roep van protestgroepen, die vaak werden gezien als polariserend en verstoorders van een kinderfeest, meer grond in de samenleving. Inmiddels is de maatschappij, op wat kleine gebieden na, overstag en zijn we zonder problemen overgestapt op roetveegpieten. Zonder de strijd van actiegroepen was het nooit zover gekomen.
Tegenstellingen neerzetten is soms nodig om verandering te realiseren. Niet met als doel te polariseren en tweespalt te zaaien, maar om de grote, zwijgende meerderheid in te laten zien dat het anders moet. Het is je afzetten tegen onrecht om duidelijk te maken dat het zo niet langer kan. En dan ontkom je er niet aan om tegenstellingen neer te zetten. Maar wel de tegenstelling tussen recht en onrecht.
Tussen de Groninger die in een huis woont dat op instorten staat en de aardgasreus NAM die tientallen jaren weigerde verantwoordelijkheid te nemen.
Verschil
Er zit een essentieel verschil tussen ‘polariseren’ omdat je denkt dat blank beter is dan zwart (of andersom) en onrechtmatige tegenstellingen benoemen die er ook daadwerkelijk zijn. Wie aandacht vraagt voor het gegeven dat mensen van kleur minder rechten en kansen hebben in de maatschappij polariseert niet, die vraagt aandacht voor onrecht.
Polarisatie louter om op basis van valse argumenten verdeeldheid te zaaien, bij uitstek het domein van radicaalrechts, is niet hetzelfde als aandacht vragen voor zaken die inherent onrecht met zich meebrengen. De tegenstelling tussen bijvoorbeeld racisten en niet-racisten is een terechte tegenstelling en dat mag – nee, moet – ook zo benoemd worden.
Anders kun je net zo goed het verzet in de Tweede Wereldoorlog wegzetten als een stelletje losgeslagen activisten die alleen maar zorgden voor een schrijnende tegenstelling tussen gewone burgers en nazi’s.
We moeten niet vallen voor de door Trump ingezette ‘very-fine-people-on-both-sides-tactiek’. Soms moet je gewoon – mits met valide onderbouwing – stelling nemen. Ook als dat zal leiden tot tegenstellingen.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.