Het zal u ongetwijfeld niet ontgaan zijn; activisten en complotwappies oreren maar al te graag over het falen van de wetenschap. Over wetenschappers die achteraf moeten concluderen dat het toch ietsje anders zit. Sterker: ze zien er een duidelijk teken in dat zij gelijk hebben en al die ‘nepdeskundigen’ niet. Dit stuk gaat over de gevaarlijke onzin van die dynamiek én over moordenaar Thijs H.
Op de een of andere manier heerst er bij sommige mensen de gedachte dat de wetenschap alles (meteen) weet. En dat wetenschappers dus falen als ze het niet weten of een verkeerde uitkomst hebben bedacht. Dat is een gevaarlijk naïef beeld en kan en zal leiden tot nog meer ellende.
Wetenschap is (of we dat nu leuk vinden of niet) trial and error. Vaak op basis van nieuwe situaties en nieuwe informatie. Het draait bij wetenschappelijk onderzoek om hypotheses (hoe zou het kunnen zitten?), onderzoek (hoe zit het precies?), resultaat (zit het zo?), interpretatie (wat zeggen deze uitkomsten eigenlijk?) en feedback (hoe zien andere wetenschappers het?). In dat proces zitten ontelbaar veel factoren die de uitkomst uiteindelijk weer anders kunnen maken. En dat is maar goed ook.
Als wetenschappers een fenomeen willen onderzoeken, dan is dat precies wat ze doen: ze beginnen een onderzoek. Op basis van de dan beschikbare informatie. Daarna publiceren ze de uitkomst van hun bevindingen om andere wetenschappers de gelegenheid te geven er gaten in te schieten. Een veel eerlijker systeem ga je niet krijgen; je werkt je een slag in de rondte om een resultaat te verkrijgen en legt je ‘kindje’ vervolgens op straat om anderen de gelegenheid te geven het resultaat te bevestigen.
Of te ontkrachten.
Uiteindelijk kom je dan bij een gedeelde en breed gedragen waarheid.
Patronen
Hoewel de coronacrisis alles onder een vergrootglas legt, zien we nu dezelfde patronen ontstaan die al ‘sinds mensenheugenis’ ontstaan. Als een grote groep mensen (om wat voor reden dan ook) heilig gaat geloven in een bepaalde theorie (of dat nu over de aanslag van 9/11 is, een ernstig virus of de vorm van de aarde), dan wordt de breed gedragen waarheid van de wetenschappers aangevallen. Waarom? Mede omdat uiteindelijk blijkt dat ‘de wetenschap’ bepaalde onderdelen/details van de crisis net niet goed had ingeschat of voorspeld.
Ironisch genoeg wordt hier de kracht van de wetenschap tegen de wetenschap gebruikt. Een verkeerde theorie over hoe wetenschap werkt, keert zich tegen de wetenschap. Kwaadwillenden zien in het zeer waardevolle ‘twijfelsysteem’ (is het wel zo? Laten we anderen de gelegenheid geven om het te checken!, als het anders is, dan moeten we onze stellingen aanpassen) een argument om niet-wetenschappelijke meningen voorrang te geven.
Ze zien niet dat wetenschap (met alle beperkingen) alsnog het beste systeem is. Dat uiteindelijk (ja, je moet soms geduld hebben in het leven) de breed gedragen waarheid waardevoller is.
Activisten en complotwappies (die doorgaans menen de volledige en echte waarheid te hebben ontdekt toen ze eenmaal wakker waren) zien in iedere twijfel of iedere herberekening een teken dat de deskundigen het helemaal niet goed weten en zelfs in opdracht van duistere krachten de resultaten naar hun hand zetten (wat best wel eens voorkomt, alleen zijn de duistere krachten dan de uitwassen van het kapitalisme).
Wat ze niet zien is de mist waarin de wetenschap en de deskundigen soms moeten werken.
Moordenaar
Ik moest daar zelf aan denken toen ik het vonnis las in de rechtszaak rond moordenaar Thijs H. (die drie willekeurige voorbijgangers neerstak in een psychotische periode). Het bekende Pieter Baan Centrum (observatiekliniek) kwam in die zaak tot een volledige ontoerekeningsvatbaarheid (het was de ernstige psychotische decompensatie van H. die mensen neerstak, dus niet strafbaar). Ze kwamen tot dit oordeel omdat H. in een soort van volledige psychose zat, hij had dus niet meer de beschikking over zijn vrije wil (het ligt allemaal wat genuanceerder, maar dat is een ander verhaal).
Bovendien hadden eerdere behandelaars (binnen de reguliere geestelijke gezondheidszorg) nooit vastgesteld dat H. psychotisch was, ze schreven zelfs medicijnen voor die de psychose erger konden maken. En dat is nou ook weer niet meteen H. zelf aan te rekenen.
De rechtbank zag dat echter anders en was van mening dat H. weliswaar inderdaad in een psychotische periode zat, maar dat hij niet volledig in de ban was van de psychose. Zijn eigen wil was niet volledig weg, zeg maar. Thijs H. stelde volgens de rechters de omvang van de psychose zelf omvangrijker voor dan die psychose was en bovendien kon hij zelf ook wel degelijk iets doen aan de escalatie van zijn psychotische beeld. Hij gebruikte namelijk eigenhandig verdovende middelen en rommelde met het (juiste) gebruik van (al dan niet voorgeschreven) medicijnen (die een psychose nog erger kunnen maken).
Nu denkt u wellicht: wat heeft dat nou met het begin van je verhaal te maken? Nou, in dit geval komt de rechtbank in het vonnis ook met de stelling dat het Pieter Baan Centrum ‘ten tijde van het onderzoek nog niet over de informatie beschikt waar de rechtbank later wel over kon beschikken’. In dit geval dus de informatie over het gebruik van verdovende middelen en het (juiste) gebruik van medicijnen door Thijs H. zelf. Op basis van de ten tijde van het onderzoek in het PBC beschikbare informatie was dat niet allemaal bekend en ze konden er tijdens de rechtszaak zelf ook geen duiding over geven, volgens de rechtbank (vonnis met alle mitsen en maren is hier te lezen).
Deels werken in de mist dus. Een uitkomst geven op basis van wat je op dat moment weet en kunt weten. Dat het later anders blijkt te zitten is niet direct te wijten aan de deskundigheid op dat moment.
Compliment
De dynamiek waarin complotwappies en andere activisten zich begeven als ze de wetenschap de maat nemen is ironisch genoeg een soort van onterecht compliment aan de wetenschap. Omdat de groep criticasters eigenlijk onbewust de beginstelling poneert dat de wetenschap zelfs in de mist alles meteen weet en vervolgens geen fouten maakt. Feitelijk getuigt die beginstelling van een heel naïef wereldbeeld.
Uiteraard weet ik ook wel dat complotwappies en andere activisten die beginstelling zo helemaal niet bedoelen. Wat ze eigenlijk bedoelen en doen is het volgende:
Ze vallen de wetenschap aan omdat ze zelf bang zijn, de waarheid in pacht denken te hebben en aandacht nodig hebben. Om die aanval te laten slagen, moeten ze de ‘tegenstander’ wel heel groot, belangrijk en onfeilbaar maken. Op die manier is de tegenstander namelijk simpel van het voetstuk te trekken als er fouten worden gemaakt.
Dan is het immers veel gemakkelijker (maar oneindig lui) om het frame neer te zetten dat wetenschappelijk onderzoek eigenlijk per definitie helemaal niet deugt. Dat het onderzoek niets voorstelt en dat mensen dus vooral naar jou moeten luisteren.
Ironisch genoeg stoelt dat beeld weer op een volstrekt verkeerde voorstelling van zaken over de wetenschap. De wappies hebben zelf hun onderzoek niet op orde en geven echte deskundigen ook nog niet eens de gelegenheid om in een gecontroleerde setting te reageren op hun bevindingen. Dubbel verkeerd, zeg maar.
Gevaar
Deze dynamiek kun je met een gerust hart gevaarlijk noemen. Het bij voortduring en onterecht ondermijnen van uitgekristalliseerde wetenschappelijk bevindingen (dus ook nadat ze gecorrigeerd zijn door andere wetenschappers) zorgt er voor dat groepen mensen niet doen wat ze eigenlijk zouden moeten doen: een vaccinatie nemen tegen een ernstig virus bijvoorbeeld. Afstand nemen van andere mensen of een mondkapje dragen waar dat gewenst en geboden is.
Het zorgt er ook voor dat mensen wel doen wat ze niet moeten doen: zendmasten in de brand steken bijvoorbeeld. Op een clown stemmen die president wil worden om zijn macht als zakenman nog verder uit te breiden. Of journalisten bedreigen, intimideren, belagen en aanvallen.
Ik ga hier niet beweren dat je de wetenschap blindelings moet vertrouwen. Er spelen altijd en overal belangen. Maar ik durf de stelling wel aan dat de zelfbenoemde activisten en complotwappies die ineens vanuit het niets op een crisis duiken en louter werken met niet-valide emotionele argumenten zeker niet te vertrouwen zijn.
Follow the money, mensen.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt me ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.