Toen deze week uit onderzoek bleek dat agressie in de gevangenis beperkt kan worden door een milder regime, sprongen enkele politici meteen in de houding. Met frisse energie betoogden ze overal dat het niet gekker moet worden in dit land. Pamperen van boeven? Ga toch weg, zeg! Dit is een verhaal over hoe stoere politici ons land onveilig maken.
Ik verbaas mij er al heel lang niet meer over. De retoriek van politici staat vaak diametraal tegenover de bevindingen van criminologen. De laatste groep is samen met bijvoorbeeld rechters en hulpverleners helemaal niet zo dol op kaal afstraffen en een sober detentieregime. Zo adviseert de hulpverlening doorgaans aan daders van misdrijven vooral ook behandeling, begeleiding of toezicht op te leggen. Rechters in Nederland kiezen als het maar enigszins mogelijk is voor voorwaardelijke straffen om dit door middel van een proeftijd ook mogelijk te maken.
Dat is niet omdat deze specialisten menen dat we mensen moeten pamperen. Dat is omdat uit onderzoek telkens maar weer blijkt dat kaal afstraffen de kans op herhaling enorm vergroot. Het is zelfs een van de redenen dat we ooit de werkstraf in het leven hebben geroepen. Om er namelijk voor te zorgen dat mensen in hun eigen netwerk kunnen blijven en zo niet verder afglijden.
Zoals een strafrechter het ooit treffend omschreef: ‘In de gevangenis doe je minder frisse contacten op. Eenmaal daar, valt voor de delinquent iedere vorm van sociale cohesie weg. Wie daarentegen een taakstraf heeft, blijft onderdeel van de samenleving. Dat is een essentieel verschil. Vaststaat dat recidive onder mensen die een gevangenisstraf hebben uitgezeten, hoger ligt dan onder degenen die een werkstraf kregen’
Uit onderzoek gepubliceerd in het Tijdschrift voor Criminologie (Recidive na werkstraffen en na gevangenisstraffen: een gematchte vergelijking) blijkt dat daders met een werkstraf 47% minder vaak opnieuw de fout ingaan dan daders die een korte gevangenisstraf krijgen. De recidivecijfers onder celgestraften in Nederland zijn buitengewoon slecht te noemen.
Wat de ‘vriendelijkheid’ van de detentie betreft, zegt de overheid het zelf al: ‘De kerntaak van het gevangeniswezen is het veilig insluiten van gedetineerden, het herstellen van de rechtsorde, het voorkomen van recidive en het bieden van perspectief aan gedetineerden. De uitvoering van die taak is op maat, humaan en persoonsgericht’.
Of: De regering heeft bepaalde doelstellingen met de vrijheidsstraf: naast vergelding is het doel van de straf om re-integratie van gedetineerden tot stand te brengen waarbij de gedetineerde zelf invloed heeft op het detentieverloop’
Ophef
Goed, de ophef van de week dan. Uit een studie van Tilburg University en de Universiteit Leiden blijkt dat agressie door gedetineerden met maar liefst 60% afneemt als de boeven en boefjes meer vrijheden en verantwoordelijkheden krijgen. De onderzoekers volgden 1000 gedetineerden bijna twee jaar lang in de Penitentiaire Inrichting Nieuwegein. In het laatste jaar van de detentie kregen gedetineerden te maken met een soepeler regime. Zo mochten ze zelf boodschappen bestellen, kregen ze een telefoon in de cel en konden ze de deur van hun eigen cel met een eigen toegangspasje afsluiten.
De uitkomst van het onderzoek was volgens de onderzoekers duidelijk. Een streng regime lijkt misschien goed om gedetineerden ‘kort te houden’, maar leidt uiteindelijk tot meer in plaats van minder ongewenst gedrag. En dat is nog niet alles. De onderzoekers memoreren ook even aan het effect na de detentie. Zij stellen namelijk vast dat uit eerdere onderzoeken al is gebleken dat ‘de kans op terugval bij ex-criminelen veel groter is als ze veel agressie hebben ervaren in de gevangenis’.
Juist. Kort samengevat: door een milder gevangenisregime is er minder kans op agressie in de gevangenis en is de kans op recidive buiten de gevangenismuren kleiner. Dit is overigens bepaald geen baanbrekend inzicht. Onderzoek uit 1970 toont al aan dat detentie schadelijke gevolgen heeft en agressie en wantrouwen tot gevolg heeftt.
Ogen open
Je zou zeggen dat dit onderzoek de ogen van politici wat opent. Maar dat bleek niet het geval. VVD-backbencher Jeroen van Wijngaarden bijvoorbeeld haastte zich naar de gewillige microfoon van de publieke omroep, waar ze altijd wel ruimte hebben voor lekkere tegendraadse opvattingen van mensen die er niet voor doorgeleerd hebben. Van Wijngaarden mocht uitgebreid vertellen dat het pamperen van gevangenen toch allemaal maar onacceptabel was. Hij miste naar eigen zeggen alleen nog maar de minibar en de föhn en begon er meteen over dat een straf toch de bedoeling had om namens de nabestaanden vergelding te krijgen. Hij zei het letterlijk: de tuchtmaatregel is de vergelding.
Zucht.
Van Wijngaarden is jurist. Hij moet beter weten. Hij moet onthouden hebben dat in het basisboek recht al te vinden is dat vergelding maar 1 van de 4 hoofddoelen van het strafrecht is. Een ander belangrijk doel, resocialisatie, lijkt op wonderbaarlijk wijze geheel en al aan de waarneming van de politicus voorbij te zijn gegaan.
Ik denk niet dat Van Wijngaarden een domme man is. Hij weet heus wel dat hij een karikatuur schetst van de werkelijkheid. Het komt hem simpel niet uit om de onderzoekers te bedanken voor hun waardevolle informatie en er beleid op te maken. Het komt hem uit om de verontwaardigde luisteraar naar de mond te praten. Van Wijngaarden is niet wezenlijk geïnteresseerd in een beter gevangenisregime en minder recidive. Hij wil dat de VVD straks bij de volgende verkiezingen weer de grootste partij is. Dat moet welhaast ook de reden zijn dat hij met geen woord rept over het gegeven dat de extra vrijheden pas in de laatste fase van detentie worden toegepast.
Wat Van Wijngaarden (onbedoeld wellicht) wel goed wist te verwoorden is dat de straf bij een celstraf de vrijheidsbeneming is. De politicus is daarom tegen extra vrijheden. Opvallend is dat hij hier enkele begrippen door elkaar haalt. De vrijheidsbeneming ziet namelijk op de uitsluiting van de maatschappij, niet op het afpakken van vrijheden en rechten in detentie.
Voor de duidelijkheid: ‘lijden’ in een gevangenis behoort niet tot de straf. Met andere woorden: de omstandigheden in detentie zijn niet de straf. Maar moeten we dan bijvoorbeeld moordenaars en verkrachters maar meer vrijheden geven in de gevangenis?
Gevangeniseiland
Het antwoord zou u misschien verbazen, maar op het Noorse gevangeniseiland Bastøy is dat inderdaad wat ze doen. De gevangenen (ja, ook moordenaars en verkrachters) zitten niet in kale cellen achter tralies, maar in huisjes. Met een eigen televisie, douche en een zonnedek. Ze mogen paardrijden, aan fietsen sleutelen, zwemmen en zich vrijelijk bewegen over het eiland. De gedetineerden (die een aanvraag kunnen doen voor het eiland als ze nog vijf jaar detentie over hebben) krijgen een opleiding en kunnen cursussen volgen.
Onzin, hoor ik u denken? Gaat nooit werken?
Bastøy heeft het laagste recidive-cijfer in heel Europa, het schommelt zo rond de 16% (in Nederland gaat 70% van de celgestraften na zes jaar opnieuw in de fout).
En dan kom ik terug op de stelling van Van Wijngaarden over vrijheden. Een gedetineerde op Bastøy sprak namelijk ooit de volgende woorden:
‘Compared to closed prison this is heaven, compared to freedom, this still is hell’.
Luisteren
Ik geef toe dat het een wat rare theorie is, maar in feite zou een land bestuurd moeten worden door politici die goed luisteren naar wat mensen die er voor doorgeleerd hebben allemaal te vertellen hebben. Wetenschappers bijvoorbeeld, die dagelijks bezig zijn met hun vakgebied. Als niet gespecialiseerde politicus leg je je oor te luister. Zoals je voor een medisch probleem niet naar de fietsenmaker gaat, maar naar de huisarts.
In de politiek werkt dat meer dan eens net even wat anders. Je legt je oor niet te luister bij de deskundigen, maar bij je kiezer. Hoe zouden de mensen in het land toch denken over een probleem of onderzoek? Vervolgens geef je die mensen wat ze willen horen. Boeven beter behandelen zodat er minder agressie is? Daders niet zwaarder, maar slimmer straffen zodat ze niet meteen weer opnieuw de fout in gaan? Welnee, dat willen de mensen niet horen. Vertel vooral dat het allemaal veel strenger moet.
De burger zou immers eens denken dat je ergens over nadenkt en kiest voor oplossingen die wel werken.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt me ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.