De voorgestelde aanpassingen aan het werk van schrijver Roald Dahl houden de gemoederen flink bezig. Zogenaamde sensitivity readers willen woorden als ‘dik’ vervangen door ‘enorm’ en teksten worden toegevoegd om ze minder aanstootgevend te maken. De vraag is of we in zijn algemeenheid te gevoelig zijn geworden als maatschappij voor taal of dat we te gevoelig zijn geworden voor verandering.
De uitgeverij Puffin en de Roald Dahl Story Company hebben delen van de kinderboeken van Dahl herschreven. Het gaat vooral over de beschrijvingen van personages uit de kinderboeken. Woorden als dik en lelijk zijn weggelaten en de bekende Oempa Loempa’s uit Sjakie en de Chocoladefabriek gaan voortaan door het leven als ‘kleine mensen’ in plaats van ‘kleine mannetjes’.
In het boek ‘De Heksen’ werd eerder gesteld dat heksen pruiken dragen omdat ze eigenlijk kaal zijn en daar is nu aan toegevoegd dat er ‘een heleboel andere redenen zijn waarom vrouwen pruiken dragen en daar is zeker niets mis mee’.
De kritiek is niet van de lucht. Het werk van Dahl zou worden verminkt en daar valt wat voor te zeggen. Het is ook maar zeer de vraag voor wie die veranderingen eigenlijk zijn. Willen we de zogenaamd tere kinderzieltjes beschermen of zijn we als volwassenen zelf te gevoelig geworden voor typeringen en omschrijvingen die kunnen kwetsen?
Oempa Loempa
Tegelijkertijd zou je ook goed kunnen betogen dat een veranderende tijd juist en vooral in taal en beeld tot uitdrukking zou moeten komen. Wat velen vergeten (of niet weten) is dat de specifiek oranje/groene Oempa Loempa’s zoals we die kennen uit de verfilming van Charlie and the Chocolate Factory helemaal niet in eerste instantie voort zijn gekomen uit de fantasie van Dahl.
In de eerste editie van zijn boek uit 1964 waren de kleine mannetjes namelijk donkere pygmeeën die door Willy Wonka waren gevonden in het diepste en donkerste deel van de Afrikaanse jungle. Wonka haalde de Oempa Loempa’s als ware slaven naar zijn fabriek in kratten met luchtgaten.
Toen de eerste berichten kwamen van de verfilming van het boek kwam ook de kritiek. De Amerikaanse burgerrechtenorganisatie NAACP protesteerde tegen de racistische stereotypering en dat had effect. In de film verschenen de kleine mensjes ineens als oranje wezens met groen haar en witte wenkbrauwen en kwamen ze niet langer uit Afrika.
Nazi
Dahl zelf reageerde eerst nog ontdaan op de kritiek en verweet de NAACP zelfs ‘real nazi stuff’, maar uiteindelijk veranderde hij van mening en liet hij weten nooit de bedoeling te hebben gehad om een racistische stereotypering neer te zetten.
‘Nadat ik luisterde naar de kritiek, begon ik met hen te sympathiseren en heb ik mijn boek aangepast’
Nu is het natuurlijk zo dat een auteur die zijn werk aanpast niet hetzelfde is als werk dat na het overlijden van de schrijver aangepast gaat worden. Maar het is wel zo dat het aanpassen van (kinder)verhalen zelf niets nieuws is. Ook niet na het verscheiden van een auteur.
Sjimmie
Zo veranderde bijvoorbeeld de strip Sjors en Sjimmie zeer ingrijpend. In eerdere edities was Sjimmie een soort Zwarte Piet met hele dikke lippen en grote oorbellen. Bovendien sprak hij gebrekkig Nederlands en was het de blanke Sjors die altijd vooropliep en als een soort witte leider het initiatief nam.
Sjors: ‘Sjimmie! Help! Ik val door de schoorsteen!’
Sjimmie: ‘Ooo! Arme Sjors gevangen zit in kachelpijp! Arme Sjors nu net zo roetzwart is als Sjimmie!’
Toen tekenaar Jan Kruijs het tekenstokje overnam van Frans Piët veranderde hij Sjimmie.
‘We hebben een soort brainstorm belegd met een aantal tekenaars over hoe de strip aan te passen aan de tijd. Het was de tijdgeest waar ik in zat. Ik heb van wildeman Sjimmie een gewoon Surinaams jongetje gemaakt, zoals je dat op straat tegenkwam’.
In latere versies werd Sjimmie nog verder aangepast en hipper gemaakt door tekenaar Robert van der Kroft.
Ook Suske en Wiske zien er tegenwoordig compleet anders uit. De strip werd bedacht door Willy Vandersteen, het eerste boek verscheen in 1945. Inmiddels heeft Wiske een strak gesneden jurkje, hippe laarzen en zelfs borsten.
Rattenvanger
Het aanpassen van verhalen aan de tijd is zeker niet nieuw. In het originele verhaal van de Rattenvanger van Hamelen worden de kinderen uit het dorp door de rattenvanger gelokt naar een rivier, waar ze (op een kreupel kind na) allemaal werden verdronken. In de nieuwe versie worden de kinderen naar een grot gebracht en weer veilig teruggebracht nadat er losgeld is betaald.
Doornroosje is ook niet altijd een mierzoet verhaal geweest. In de originele versie van Giambattista Basile was het niet de knappe prins die haar zoet wakker kuste, maar een gehuwde koning die haar verkrachtte in haar slaap. Negen maanden later baarde de nog immer slapende Doornroosjes twee kinderen. Ze werd pas wakker toen een van de kinderen aan haar vinger zoog.
In Roodkapje wordt het meisje gered uit de buik van de wolf door een jager. In de oorspronkelijke versie sterft ze echter na te zijn opgegeten. Vrijwel alle sprookjes van de gebroeders Grimm werden te gruwelijk bevonden voor kinderen.
Feitelijk zijn vrijwel alle Disney-verfilmingen van sprookjes aangepaste versies. In de verfilming van Assepoester (Cinderella) ontbreken bijvoorbeeld de afgehakte tenen uit het originele sprookje. De van oudsher afhankelijke en wat dommige rol van vrouwen in sprookjes is omgezet in Girl Power (kijk bijvoorbeeld naar Frozen).
Ali Baba
De vraag is natuurlijk wel waar dit allemaal eindigt. Gaan we straks Dikkie Dik veranderen in ‘Enorme Enormie’? Moeten we van ‘Ali Baba en de veertig Rovers’ overstappen op ‘Ali Baba en de veertig mensen met een justitieel verleden en een achterstand op de arbeidsmarkt’? Moet de prins in Doornroosje de schone slaapster eerst voorzichtig met de hand wakker schudden om zodoende consent te vragen voor de kus op haar lippen?
Gaan we van de ‘Rattenvanger van Hamelen’ naar de ‘Ecologisch verantwoorde Dierenverhuizer van Hamelen’? ‘Verticaal uitgedaagd Duimpje’?
Je kunt van alles vinden van de aanpassingen aan de boeken van Roald Dahl. Je kunt prima betogen dat het veel te ver gaat, net zoals je best kunt verdedigen dat (kleine) aanpassingen aan de tijd normaal zijn en altijd al werden toegepast in verhalen, zeker in verhalen voor kinderen.
Wat ik zelf een interessantere vraag vind: zijn we te gevoelig geworden voor (vermeend kwetsend) taalgebruik of leven we in een maatschappij waar een steeds groter wordende groep niet meer om kan of wil gaan met verandering?
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.