Ik heb er al eens eerder over geschreven, maar vandaag is het wetsvoorstel rond geweld tegen hulpverleners gepresenteerd. Kort en goed: geen kale taakstraf meer voor geweld tegen hulpverleners. Dus nog maar eens een poging om duidelijk te maken waarom dit voorstel onzinnige symboolwetgeving is.
Eerst maar eens een misverstand uit de weg ruimen. Op de site van het Ministerie voor Justitie en Veiligheid (voorheen Veiligheid en Justitie geheten) wordt een poging gedaan om het wetsvoorstel uit te leggen. Het artikel begint met deze zin: Er kan straks geen taakstraf meer worden opgelegd bij geweld tegen personen met een publieke taak.
Dat klopt dus niet. Het wetsvoorstel is een uitbreiding van het zogenaamde artikel 22b. In de volksmond ook wel taakstrafverbod geheten. Dat artikel zorgt er echter niet voor dat er geen taakstraf kan worden opgelegd, maar dat een rechter naast een taakstraf ook een andere (vrijheidsbenemende) straf op moet leggen. In de praktijk komt dit op dit moment meestal neer op voorarrest (vaak 1 of 2 dagen cel) plus een taakstraf.
De meeste mensen die iets weten van strafrecht vinden dit een vrij onzinnige wet. Je zorgt er namelijk voor dat een rechter nog voor hij alle omstandigheden weet al met twee handen op de rug moet oordelen. Hij is immers niet meer vrij om een straf uit te delen die past bij de omstandigheden.
Misverstand
In dit kader wreekt zich het misverstand dat een straf louter moet passen bij het misdrijf. Dat is namelijk maar een deel van het verhaal. Een straf moet passen bij alle omstandigheden, ook de rol van de aangever moet er in gewogen worden. Ook de bijzondere persoonlijke omstandigheden dienen mee te wegen. Een straf moet passen bij het gehele dossier, niet alleen bij de verwijten die in een dagvaarding zijn opgenomen.
Laat ik een fictief voorbeeld nemen. Gebaseerd op de rechtszaken die ik in de afgelopen twintig jaar heb gevolgd.
Henk is een trouw supporter van de lokale voetbalclub. Op een vervelende zondagmiddag zijn er rellen rond het voetbalstadion. Henk heeft zich een flink stuk in de kraag gezopen als hij ongewild tussen de rellende menigte verzeild raakt. Onderweg naar zijn fiets komt hij een agent tegen die hem meteen een wapenstok in de nek legt. Henk is boos en duwt de agent weg, die daardoor ten val komt.
De uitkomst laat zich raden. Henk krijgt een dagvaarding in de bus en moet zich melden bij de rechter. Maar Henk is niet zomaar een man die graag geweld pleegt tegen de politie. Hij realiseert zich na het voorval dat hij een probleem heeft met alcohol. Dat hij zichzelf niet is als de drank in de man is en dus zoekt hij hulp. Na een goed gesprek met zijn vrouw weet Henk de weg naar de verslavingskliniek te vinden. Hij doet goed zijn best en weet zichzelf te verbeteren. De deskundigen die hem begeleiden zijn trots op hem en zij vertellen de rechtbank dat Henk goed op weg is. Dat hij inzicht heeft in zijn gedrag en bij de volgende schermutselingen liever een blokje om loopt.
De deskundigen vertellen de rechter ook dat Henk een hardwerkende man is die een gezin heeft te onderhouden. En dat een celstraf zowel zijn behandeling als zijn werk in de weg zal gaan lopen. Leg een werkgever maar eens uit dat je de komende weken niet inzetbaar bent omdat je in de gevangenis zit. Of je klanten als je een eigen bedrijf hebt.
Spijt
Tijdens de zitting betuigt Henk spijt. Hij heeft zijn excuses aangeboden aan de agent en uit eigen beweging de schadevergoeding overgemaakt. Hij vertelt ook dat hij heus wel weet dat straffen tegen hulpverleners al jaren hoger zijn dan geweld tegen andere burgers. Maar dat hij daar op dat moment, op die vervelende zondagmiddag bij het stadion, helemaal niet mee bezig was. Hij was dronken en boos omdat hij ineens een pijnscheut voelde door een wapenstok. Hij reageerde uit woede. Had hij niet moeten doen, dat weet Henk heus wel. Maar emotie en drank, dat verenigt zich slechts met rationele gedachten over de gevolgen.
De rechter toont begrip voor de situatie van Henk, legt hem uit dat zijn gedrag desondanks niet door de beugel kan en vertelt hem ook dat de Tweede Kamer in 2019 heeft besloten om zijn handen te boeien. Hij mag immers geen kale taakstraf meer opleggen. Omdat politici nu eenmaal hebben besloten een signaal af te geven.
De rechter van dienst geeft Henk ook mee dat hij eigenlijk helemaal niet zat te denken aan een celstraf. Omdat een dergelijke straf een ultimum remedium is. Een noodingreep als niets anders meer past of geboden is. En dat hij ook wel ziet dat zowel Henk als de samenleving gebaat zijn bij een Henk die zijn zaakjes op orde heeft, niet meer stevig drinkt en gewoon kan blijven werken. Omdat hij ook wel doorheeft dat als Henk zijn werk en mogelijk zijn woning verliest, Henk veel verder van huis is. En dus de samenleving ook. Dat de recidive na een celstraf torenhoog is en na een werkstraf niet.
Maar de rechter kan niet anders. Hij moet van de politici in Den Haag naast een taakstraf een celstraf opleggen. Omdat dat nu eenmaal zo bedacht is. Omdat de politiek een stevig signaal af wilde geven.En dus verdwijnt Henk voor enige tijd achter de tralies. Niet omdat een rechter na bestudering van het gehele dossier een passende straf in gedachten had, maar omdat hij al voor de rechtszaak begon gebonden was aan een signaal uit Den Haag.
Student Suzanne
Henk is niet alleen. Suzanne is op een avond uit als haar vriend na een opstootje tegen de grond wordt gewerkt door agenten. Ze ziet hoe hij klappen krijgt en bijna stikt onder de bult agenten die op hem liggen. Ze is niet helemaal nuchter als ze in paniek verhaal gaat halen en een poging doet om de agenten van haar vriend af te krijgen.
Ook Suzanne krijgt een dagvaarding in de bus. Ze vertelt de rechter dat ze een studie volgt en geen weken weg kan zijn om een celstraf uit te zitten. Ze geeft huilend aan dat ze normaal gesproken helemaal niet gewelddadig is, maar in blinde paniek probeerde het leven van haar vriend te redden. Zo heeft ze dat die avond ervaren. Achteraf heeft ze spijt dat het zo moest lopen. Ze weet heus wel dat ze agenten niet moet gaan duwen. Dat ze pas achteraf mag klagen als de politie te ver gaat. Maar die rationele gedachten waren op die avond even ver naar de achtergrond verdreven.
De rechter toont begrip voor de situatie. Zelfs de officier van justitie meent dat de agenten te ver waren gaan en dat het niet zo gek was dat Suzanne dacht dat haar vriend in grote problemen verkeerde. Maar de rechter kan niet anders. Omdat politici in Den Haag ooit van mening waren dat er een signaal moest worden afgegeven.
Natuurlijk, niet iedere verdachte is als Henk. Of als Suzanne. Er zijn zat droeftoeters die wel degelijk een celstraf verdienen na bruut geweld tegen hulpverleners. En die mogelijkheid is er ook. Rechters in Nederland zijn volkomen vrij om een flinke celstraf op te leggen als zij die straf passend en geboden vinden.
Maar als het nieuwe wetsvoorstel straks door de politiek in werking wordt gezet, dan is de vrijheid om individueel, met inachtneming van alle omstandigheden, af te straffen weer een stukje verder ingeperkt. Dan mag en kan een rechter geen rekening meer houden met alle omstandigheden die normaal gesproken tot een passende straf leiden.
Soms zou je willen dat rechters en criminologen trekkers hebben.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt me ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.