Het ging weer eens als een lopend vuurtje over sociale media. Mark Rutte werd ooit veroordeeld voor rassendiscriminatie. Dit keer was de boosdoener NSC-voorman Pieter Omtzigt, die tijdens een debat verklaarde dat er maar één persoon in de Kamer was die veroordeeld was voor rassendiscriminatie en dat was Rutte. Maar dat klopt van geen kant.
Omtzigt kwam zijn beoogde coalitiepartner Geert Wilders deze week te hulp toen er stevige woorden werden geuit over ongrondwettelijke voorstellen van de PVV’er en zijn idee om mensen met een immigratieachtergrond extra te controleren. Omtzigt verzette handig de doelpalen door even te herinneren aan de veroordeling van Rutte voor rassendiscriminatie.
‘Ik had gewild dat we in 2007 net zo hard waren geweest richting staatssecretaris Rutte, want er is er maar één in deze Kamer die destijds veroordeeld is wegens rassendiscriminatie. Dat was de heer Rutte en niet de heer Wilders’
Handig, maar onjuist. Mark Rutte heeft zich nooit hoeven te melden bij een rechter voor rassendiscriminatie en is daar ook nooit voor veroordeeld. Niet als persoon en niet als bewindsman.
Frame
Dat het frame rond Rutte zo hardnekkig is, is niet gek. Vrijwel alle media publiceerden in 2007 het bericht dat toenmalig staatssecretaris Mark Rutte zich schuldig had gemaakt aan het aanzetten tot rassendiscriminatie. Van RTL Nieuws tot de Volkskrant.
Maar hoe komen die, toch gerenommeerde media, hier dan bij?
Om die vraag te beantwoorden moeten we terug naar een rechtszaak van de rechtbank Haarlem op 8 mei 2007. Geen strafrecht, maar een zaak van de bestuursrechter.
De rechter die oordeelt over geschillen tussen de burger en de overheid.
Haarlem
Het was niet Mark Rutte die op moest draven, maar de gemeente Haarlem. Een Somalische man had bezwaar gemaakt tegen het feit dat de gemeente zijn uitkering had ingetrokken. Hij weigerde volgens de gemeente duidelijkheid te geven over zijn woonsituatie aan de sectie Fraudebestrijding, waardoor zijn recht op een uitkering niet vastgesteld kon worden. De gemeente trok zijn uitkering in en de man stapte naar de rechter.
Het gaat dus om een rechtszaak tussen de gemeente Haarlem en een Somalische man.
Rutte
Hoe komt Rutte dan toch in beeld?
De gemeente Haarlem startte in 2004 een onderzoek naar het recht op bijstand van mensen van Somalische afkomst. Dit onderzoek vond plaats naar aanleiding van een brief van de Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (Rutte dus). In die brief stelde de staatssecretaris dat Somaliërs zich regelmatig bij vertrek naar Groot-Brittannië niet uitschreven bij instanties in Nederland.
Verder staat te lezen dat het fraudepatroon weliswaar een minderheid van de Somaliërs betreft, maar dat het toch gerechtvaardigd was om ‘beleidsmatige aandacht aan deze groep te schenken’.
Je zou dit etnisch profileren kunnen noemen. Een middel in de bestrijding van misdaad waar rond die tijd overigens maar liefst twee op de drie Nederlanders voorstander van was.
Non-discriminatie
De brief van de staatssecretaris is niet bindend, want gemeenten zijn zelf verantwoordelijk voor het fraudebeleid en treden eigenhandig op. Het gericht groepen controleren is op zich ook niet verboden.
Het mag wellicht gek in de oren klinken, maar een inbreuk op het zogenaamde non-discriminatiebeginsel is onder voorwaarden toegestaan. Er moeten dan echter wel objectieve, redelijke en zwaarwegende gronden voor zijn.
Onlangs oordeelde het Gerechtshof nog in een zaak rond etnisch profileren door de Marechaussee dat onderscheid alleen mag worden gemaakt als daar ‘bijzonder zwaarwegende redenen’ voor zijn.
Moord
Stel bijvoorbeeld dat er een moord is gepleegd in een woonwijk en het signalement van de dader wijst op een kleine, dikke Chinese man. Er valt dan het een en ander voor te zeggen om kleine, stevige mensen met een Chinees uiterlijk staande te houden en te controleren.
Terug naar de zaak in Haarlem. De rechtbank oordeelde dat de gemeente Haarlem niet aannemelijk heeft gemaakt dat voor een inbreuk op het non-discriminatiebeginsel (zoals voor een onderzoek onder specifiek Somalische bijstandsgerechtigden) in deze zaak objectieve gronden en redenen aanwezig waren.
Ook de door de gemeente ingebrachte brief van staatssecretaris Rutte maakt dat niet anders. Het afreizen van een groep Somaliërs naar Groot-Brittannië is wat de bestuursrechter betreft niet zwaarwegend genoeg om de hele groep in Haarlem te controleren.
Bevoegdheid
De bestuursrechter oordeelde dan ook dat de gemeente in dit specifieke geval niet de bevoegdheid had om op deze gronden de uitkering van de Somalische man in te trekken. De rechter verklaarde het bezwaar van de Somalische man dan ook als gegrond.
Dat is het.
De uitspraak van de rechter, die door Omtzigt en vele anderen wordt gezien als een persoonlijke veroordeling voor Rutte wegens rassendiscriminatie, is niets meer dan het gegrond verklaren van een bezwaar van een man met Somalische afkomst tegen de gemeente Haarlem.
Brief
Natuurlijk zit er iets meer achter de uitspraak. De brief van staatssecretaris Mark Rutte speelt een rol en de rechter zegt indirect dat de door Rutte voorgestelde controles op afkomst in dit geval de toets niet kunnen doorstaan.
Maar dat is beslist niet hetzelfde als stellen dat Rutte ‘in persoon’ zich schuldig heeft gemaakt aan rassendiscriminatie. Je kunt hoogstens stellen dat zijn specifieke geadviseerde beleid op dit gebied geen legale uitzondering kan en mag vormen op het non-discriminatiebeginsel. De redenen die werden aangevoerd om een specifieke groep te controleren zijn gewoon zwaar onvoldoende.
Wilders
De woorden van Omtzigt zijn ironisch en populistisch als je ook nog eens bedenktdat Geert Wilders het nou juist helemaal eens is met de strekking van de brief van de staatssecretaris. Wilders is altijd een groot voorstander geweest van etnisch profileren.
In een debat in 2021 (achttien jaar na de brief van Rutte) riep Wilders nog dat etnisch profileren een ‘uitstekende manier’ is om fraude op te sporen.
‘Als je bijvoorbeeld merkt dat Roemenen of Grieken bovenmatig veel uitkeringsfraude plegen, dan is het een goede risicobeheersing om specifiek op die groep aan fraudeopsporing te doen’, aldus Wilders.
Het staat Pieter Omtzigt natuurlijk volledig vrij om alvast voetje te wrijven met zijn toekomstige coalitiegenoot Geert Wilders. Maar ook in een opzichtige vrijage zou het fijn zijn als we wel bij de feiten kunnen blijven.
Frames zijn er al genoeg.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.