Meer dan ooit speelt onwetendheid een cruciale factor in het debat. Het is helaas de nooit schaars wordende brandstof voor ophef en woede. Het is het gevoel dat groot onrecht wordt aangedaan, terwijl de feiten doorgaans toch echt even wat anders liggen.
Je kunt onwetendheid in de samenleving vergelijken met een vol voetbalstadion waar supporters woedend worden bij een afgekeurd doelpunt omdat ze helemaal niet weten wat buitenspel is. Die woede voelt immers terecht, want hoe kan het in vredesnaam bestaan dat een scheidsrechter een als zuiver gezien doelpunt niet meetelt? Die bal is toch zichtbaar voor iedereen over de doellijn geweest?
Onwetendheid speelt niet zelden een directe rol in ‘volkswoede’ en dus ook tijdens de coronacrisis. Deze week kwam naar buiten dat het echte dodental in Nederland door het coronavirus hoger ligt ‘dan het RIVM meldt‘. Uiteraard ging het op sociale media helemaal los.
‘Zie je nou wel dat de overheid ons bewust voorliegt! Stemp ze weg!’
Nou, nee. Wat er gebeurde was het volgende. Het Centraal Bureau Statistiek (CBS) houdt de sterftecijfers bij in Nederland. Daarbij wordt ook altijd gekeken naar ‘oversterfte’. Zeg maar de afwijking van de ‘normale’ sterfgevallen (normaal sterven er in Nederland gemiddeld genomen 400 mensen per dag). Als die oversterfte veel hoger is dan normaal, dan is er iets aan de hand. Bijvoorbeeld een griepgolf, weten we uit het verleden.
De kans dat de huidige oversterfte wordt veroorzaakt door het corona-virus is vrij groot. Maar je kunt het het RIVM niet verwijten dat ze in de officiële geregistreerde cijfers niet de doden tellen die mogelijk (op basis van statistiek) door het virus vallen. Simpel omdat je dat niet met zekerheid weet. Het gaat immers om overledenen die niet getest zijn.
Bejaarden
Een ander voorbeeld. Toen deze week bekend werd dat artsen bij een snel stijgende IC-opname willen werken met een leidraad om te kunnen beoordelen of mensen wel of niet op een IC moeten worden opgenomen, schreeuwden de roeptoeters overal ‘dat D66 al eerder bejaarden dood wilden hebben door ze behandeling te weigeren’.
Ook dat is een misverstand. Ten eerste omdat de roeptoeters eigenlijk verwijzen naar een standpunt van GroenLinks. Dat standpunt (volgens GeenStijl ‘kill de bejaarden’) draait helemaal niet om het weigeren van behandeling als iemand op leeftijd is, maar om goede voorlichting en het begeleiden van een patiënt om overbehandeling te voorkomen. Oftewel: moet iemand die ernstig ziek is wel door een moeizaam en pijnlijk proces van operaties terwijl de gezondheidswinst waarschijnlijk zeer minimaal is?
Ook hier wreekt zich weer de onwetendheid. Ten eerste over wat een standpunt van een partij precies is en ten tweede over de moeilijke medische keuzes die nu al gemaakt worden. We kijken al (en met goede argumenten) naar leeftijd in het medische circuit, bijvoorbeeld als iemand nog in aanmerking moet komen voor een nieuw hart. Of voor een IVF-behandeling.
Ik moest een tijd terug ook aan deze dynamiek denken toen mensen erg boos werden over een verdachte van een moord die was ontsnapt omdat hij zijn enkelband had doorgeknipt. Er was nota bene recent een levenslange celstraf tegen de man geëist! Zo’n man laat je toch niet thuis met een enkelband zitten?
Zo bekeken snap ik die woede best. Het klopt alleen niet. De enkelband van deze verdachte had namelijk helemaal niets te maken met de eis tot levenslang. De verdachte droeg de band omdat hij in een hele andere zaak zijn onvoorwaardelijk opgelegde celstraf al had uitgezeten. In het kader van zijn voorwaardelijke invrijheidstelling in die zaak was hem opgedragen de band te dragen. Om hem zo in de gaten te kunnen houden.
Eis en schuld
Maar hoe kan het dan bestaan dat iemand vrij rondloopt terwijl er net een eis tot levenslang is gedaan? Ten eerste: de eis van de aanklager heeft nog niets te maken met daadwerkelijke schuld. Ten tweede gaat de aanklager (even los van de eerste korte periode na de arrestatie) niet over het voorarrest, dat is het domein van de rechtbank. Ten derde is deze strafzaak ruim tien jaar oud. In het begin van de zaak lag er niet genoeg bewijs tegen deze verdachte, waardoor op een gegeven moment de noodzaak tot het voorarrest steeds kleiner werd.
Met andere woorden: we houden verdachten in de regel niet in voorarrest als het onderzoek jaar na jaar voortsleept. Dat is ook een logische gedachte, we moeten immers voorkomen dat iemand ten onrechte tien jaar in detentie zit. Stel dat zo iemand na die tien jaar vrijgesproken wordt, dan heb je een onschuldig mens immers toch tien jaar van zijn vrijheid beroofd.
Wat veel mensen niet weten is dat voorarrest op papier een kwestie is van: nee, tenzij. En dus niet van: ja, tenzij. Er kunnen natuurlijk altijd goede redenen zijn om iemand langer vast te houden. Omdat bijvoorbeeld het onderzoek nog loopt en we niet willen dat de verdachte dat onderzoek zal besmetten door getuigen te beïnvloeden of sporen kwijt te maken. Of omdat de samenleving geschokt zal zijn als de verdachte vrijkomt.
Als die gronden allemaal wegvallen kun je echter iemand niet vasthouden omdat je alleen maar denkt dat iemand schuldig is. Ook in dit geval bleek de logica en de rechtvaardigheid van deze gang van zaken. De man in dit voorbeeld werd namelijk door de rechter vrijgesproken.
Trouwstoetmepper
En zo zijn er veel voorbeelden. Onlangs ontstond ophef omdat de zogenaamde ’trouwstoetmepper’ werd vrijgelaten in afwachting van zijn strafzaak. Hoe dat kan? De man had al grofweg zes maanden in detentie gezeten en dreigde langer in voorarrest te zitten dan zijn uiteindelijke straf mogelijk zou zijn.
Na zijn vrijlating werd hij overigens al snel weer opgepakt op verdenking van een strafbaar feit, maar ook rechters kunnen niet in een glazen bol kijken. Zij gaan af op hoe deskundigen de kans op recidive inschatten. En ook de experts hebben helaas geen glazen bol.
Nog weer verder terug in de tijd kwam ik nog een ander voorbeeld tegen. Een hulpverleenster was op een tamelijk gruwelijke wijze aangevallen door een patiënt in de psychiatrische zorg. De vrouw was naar de rechtszaak gekomen en vertelde de rechtbank dat ze graag wilde dat de verdachte zijn verdiende straf zou krijgen.
Dat gaat niet gebeuren.
Volgens een psychiater en een psycholoog was de psychotische man namelijk ontoerekeningsvatbaar. Hij was te verward om verantwoordelijk te worden gehouden voor zijn daden. En ook dat is voor sommige mensen een lastig concept. Hoe kun je nu wegkomen met een gruwelijk misdrijf?
Dat heeft alles te maken met de vrije wil. Een verdachte die vrij is om zijn keuzes te maken is verantwoordelijk voor de gevolgen van zijn keuze. Maar als iemand in een psychose verkeert, dan is die keuze er niet meer of slechts heel erg beperkt. Dan zit de stoornis aan het stuur en is er geen (of nauwelijks) vrije wil meer. Hoe kun je zo iemand dan nog afstraffen? (maar je kunt wel prima een maatregel opleggen waardoor de verdachte alsnog van de straat kan worden gehaald).
Bij ophef is het altijd raadzaam om zelf eens te kijken naar wat er nu precies aan de hand is. Door bijvoorbeeld zelf een vonnis eens op te zoeken, te kijken naar de geschiedenis van een zaak of hoe een standpunt van een politieke partij nu eigenlijk in elkaar zit. Ik geef u op een briefje dat de primair opborrelende woede al een stuk zakt als u begrijpt waarom iets is zoals het is. Dat er vaak een goede reden is voor beslissingen die worden genomen.
Vaak wordt er bij een meningsverschil over dit soort voorbeelden gezegd dat iemand ‘gewoon een andere mening heeft’. Dat is allemaal prima, maar als je je mening baseert op valse informatie en onwetendheid, wat is die mening dan precies waard?
Het is alsof je boos blijft op een afgekeurd doelpunt, terwijl iemand je duidelijk uitlegt hoe het zit met buitenspel.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt me ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.