Politici mogen zich best bemoeien met de rechtspraak. Maar het begint gevaarlijk te worden als ze op de stoel van de rechter willen zitten. Rechterlijke vrijheid is een groot goed.
Politici buitelen in verkiezingstijd over elkaar heen om indruk te maken op de kiezer. En hoe kun je dat beter doen dan te beloven de misdaad nu voor eens en altijd aan te pakken? Geert Wilders, Jan Peter Balkenende en Femke Halsema. Ze lusten er allemaal op hun eigen manier wel pap van. Aanpakken dat tuig. Dat zal ze leren.
Het is prima als politici meedenken over de rechtspraak. Maar er is een grens. En die begint daar waar de kennis het af laat weten.
Rechtspraak is maatwerk. De ene moord is de andere niet en verdachten komen in alle soorten en maten. Van tevoren afspreken welke minimumstraf een verdachte dient te krijgen (Wilders), welke (taak)straf een verdachte niet mag hebben (Balkenende) of welke extra hoge straf een verdachte zou kunnen krijgen (Halsema) is niet alleen onwenselijk, maar in de praktijk vooral volstrekt onnodig.
Een voorbeeld.
De rechtbank in Groningen boog zich vandaag over snelrecht tijdens Koninginnedag. Justitie had van tevoren wereldkundig gemaakt extra zware straffen te eisen bij ongeregeldheden. Is het Koninginnedag? Dan een zwaardere straf!
Mooi bedacht, maar geen rekening gehouden met maatwerk. De rechtbank besloot dan ook niet geheel onverwacht tot een andere aanpak. Kort gezegd: je kunt als justitie wel een link bedenken tussen een strafbaar feit en een feestdag/evenement, maar dan moet je wel aantonen dat die link er toe doet.
Zo zag de rechter een mishandeling op Koninginnedag in een vrijwel lege bus op weg naar huis niet als reden voor een hogere straf, maar het negeren van een politie-bevel bij een afzetting in de binnenstad weer wel. De mishandeling in de bus heeft niets meer te maken met het massale feestgedruis of het verstoren van de feestvreugde, het verzet tegen de agent wel.
Maatwerk, dus. De vrijheid van de rechter om alle belangen af te wegen heeft het streven van justitie om in deze hard op te treden gecorrigeerd en teruggebracht tot redelijke proporties. De verdachten ontlopen simpel een extra zware straf omdat de rechter heel rechtvaardig en specifiek kijkt naar alle omstandigheden. Ook die van de dader.
Het gekke is dat juist die logische dynamiek door het politieke geweld wat naar de achtergrond dreigt te verdwijnen. Wie van tevoren vastlegt hoe het precies moet, beperkt de rechter in zijn keuzes. En wie de rechter beperkt, beperkt de rechtspraak.
Politici menen dat de rechtspraak rechtvaardiger moet. Dat rechters bijvoorbeeld zwaarder zouden moeten straffen als het gaat om een zwakke minderheid (Femke Halsema en homo’s/moslims) of juist om een sterk geachte minderheid (Wilders en Marokkaans straattuig).
Ze vergeten daarbij voor het gemak maar even dat de vrijheid van de rechter om per uniek geval in strafmaat te variëren – zowel naar boven als naar beneden – al jaar in jaar uit die rechtvaardigheid dient.
Het is strijden voor een rechtvaardige rechtspraak. Maar het recht van de verdachte en de praktijk van alledag even vergeten.