Het zal niemand ontgaan zijn dat de politie in Nederland niet vol inzet op het beteugelen van de boerenprotesten. Sterker nog: een groepje geradicaliseerde boeren kan probleemloos met trekkers snelwegen blokkeren, afval dumpen of bbq’en op het wegdek. De politie staat er bij wijze van spreken bij en kijkt ernaar.
Politiechef Willem Woelders sprak een tijd terug veelzeggende woorden in NRC. ‘Repressie lijkt mij wel het allerlaatste waar je het over moet hebben. Veel politiemensen hebben begrip voor de boeren, ik ook’.
Zelfs binnen de politie vielen deze uitspraken verkeerd. Op Twitter reageerde een plaatsvervangend teamchef als volgt:
‘Spreek voor jezelf. Het handhaven van de rechtsorde, zonder aanziens des persoons, is onze corebusiness. In het geval van de boeren slagen we daar niet heel goed in tot nu toe’
Patroon
De uitspraken van Woelders passen in een patroon. Op 27 juli werd Nederland wakker met een paar brandende bermen, rook op snelwegen en geblokkeerde opritten. De politie greep niet in. Een woordvoerder sprak de veelzeggende woorden: ‘Er staat geen bordje bij wie het heeft gedaan’. Wat de politie Midden-Nederland betreft was er ‘geen noodzaak om ter plaatse te gaan’
Nu kan ik mij vergissen, maar mensen die de wet overtreden hebben doorgaans de neiging geen bordje met hun naam te plaatsen bij een plaats delict. Heel gek. Al eerder verklaarde hoogleraar en radicaliseringsexpert Kees van den Bos in Trouw dat de overheid eerder op had moeten treden tegen boeren.
‘Boeren zijn lang weggekomen met gedrag dat bij wet is verboden, deels uit sympathie en deels omdat tractoren moeilijk te handhaven zijn…Straf je negatief gedrag niet tijdig af, dan leidt het overtreden van de regels tot een belonend gevoel. En dat werkt radicalisering in de hand. Niet bij de meerderheid van de boeren, maar wel bij een kleine harde kern’
Begrip
Maar er is meer. Zo brachten politie en Rijkswaterstaat recent een bericht naar buiten waarin aan boeren het verzoek werd gedaan om op te houden met het creëren van gevaarlijke situaties op de weg. Ook in dat online geplaatste schrijven werd begrip uitgesproken voor de boerenprotesten.
Het kan natuurlijk zijn dat ik weer iets over het hoofd zie, maar ik heb de politie nog nooit aan bijvoorbeeld inbrekers horen vragen of ze zouden willen stoppen met het jatten van andermans spullen. En dat ze begrip hebben voor het gegeven dat mensen die ernstig verslaafd zijn er alles aan doen om hun slopende ziekte te kunnen verdoven. Om maar even een extreem voorbeeld te noemen.
Nu kan het heel goed zijn dat mensen begrip hebben voor de boeren, het is ook niet niets wat een deel van hen mogelijk te wachten staat. En het staat ook als een paal boven water dat de politie niet iedere actie kan voorkomen of meteen kan ingrijpen. Maar we komen wel op een gevaarlijk glijdende helling terecht als in de handhaving door de politie de sympathie van agenten leidend gaat zijn.
Artikel 3
Artikel 3 van de Politiewet komt hier in beeld en die gaat als volgt:
De politie heeft tot taak in ondergeschiktheid aan het bevoegd gezag en in overeenstemming met de geldende rechtsregels te zorgen voor de daadwerkelijke handhaving van de rechtsorde…
Nergens in het artikel staat iets over sympathie als leidraad en dat is ook logisch omdat je dan anarchie krijgt in de handhaving. Wetsovertreders zijn dan overgeleverd aan de persoonlijke voorkeur van iedere individuele agent.
Wie nog even verder speurt zal nog een interessant gegeven terugvinden in de eigen beroepscode van de politie. Er staat namelijk dat agenten beslissingen nemen ‘zonder aanzien des persoons’.
Discretionair
Natuurlijk heeft de politie een zogenaamde discretionaire bevoegdheid. Op basis van individuele feiten en omstandigheden kan afgezien worden van het opmaken van een proces-verbaal. Een arts die te hard rijdt op weg naar een spoedklus, kan mogelijk op enige coulance rekenen als het gaat om het krijgen of niet krijgen van een boete.
De woorden van Woelders gaan echter nog wel een stuk verder. Hier wordt namelijk de sympathie gekoppeld aan een beroepsgroep en niet aan een individuele situatie. Het lijkt meer op een beleidslijn. Alsof je de arts in het vorige voorbeeld weg laat komen met diefstal omdat ie een arts is.
Er kunnen altijd situaties voordoen waardoor een agent niet handhavend op zal treden. Maar dan gaat het wel om strafbare feiten waar het individuele belang voor het algemeen belang gaat. Waar een specifieke afweging wordt gemaakt tussen de norm bepalen (je mag niet te hard rijden) en de reden waarom iemand de norm wenst te overschrijden.
In het voorbeeld van de te hard rijdende arts is die reden duidelijk. De maximumsnelheid is op dat moment even ondergeschikt aan een mensenleven in directe nood. Dat is dan een afweging tussen noodzakelijke en directe hulpverlening en tijdelijk de wet overtreden. En dat is echt wat anders dan een beroepsgroep die het niet eens is met democratisch tot stand gekomen beleid.
Zeker als nog helemaal niet duidelijk is wat de gevolgen gaan zijn.
Glijdend
Maar wat belangrijker is: je kunt gerust stellen dat er sprake is van een glijdende schaal als je voor de handhaving afhankelijk bent van de sympathie van de politie. Willekeur komt dan namelijk ongemeen hard de hoek om zeilen. Waar demonstranten van Extinction Rebellion of mensen die aandacht vragen voor de woningnood wel worden aangepakt, mogen boeren voor een groot deel vrijelijk hun gang gaan.
De politie is er niet om structureel te bepalen wie wel en wie niet de wet mogen overtreden. Agenten staan in dienst van de wet en moeten zeker optreden als ze zien dat de wet op grote schaal wordt overtreden. Het zou ook raar zijn als een Ajax-liefhebbende agent relschoppers uit de Ajax-hoek laat gaan omdat hij wel sympathie heeft voor zijn clubbroeders.
Zo werkt het niet in een rechtsstaat.
Ik vermoed zo maar eens dat Nederland te klein zou zijn als een islamitische agent zou zeggen dat hij het boerkaverbod niet wil handhaven omdat hij sympathiseert met vrouwen die een boerka dragen. Een agent heeft gewoon de democratisch tot stand gekomen wetten te respecteren en ernaar te handelen. Ongeacht persoonlijke voorkeur.
Uiteraard is geen enkel mens neutraal. Dat hoeft ook helemaal niet. Maar wie in dienst van de overheid staat en de openbare orde moet handhaven, zou zich in zijn of haar werk niet moeten laten leiden door persoonlijke voorkeuren. Dan is het hek van de dam.
Daklozen
Het is ook niet dat de politie in andere gevallen niet wenst te optreden. Kijk bijvoorbeeld eens naar zittingen bij de politierechter, waar mensen die geen cent hebben om hun kont te kunnen krabben zich moeten verantwoorden omdat ze twee pakjes boterhamworst en een blikje bier hebben gestolen in de plaatselijke supermarkt. Kijk naar daklozen die soms een ware boeteregen over zich heen krijgen omdat ze van de wet niet buiten mogen slapen.
Begrip is iets anders dan rechtvaardiging. En het is niet rechtvaardig als de ene demonstrant in de boeien wordt geslagen en de ander vrij spel heeft. Het geeft bovendien een volkomen verkeerd signaal af. Als je weet dat de politie min of meer aan je kant staat en niet wenst in te grijpen, dan ga je nog makkelijker over grenzen heen. We kunnen allemaal zien hoe radicale boeren het ‘voorstel’ van de politie om te stoppen met het blokkeren van snelwegen met afval naast zich neerleggen. Het verbaast mij geenszins dat aan een oproep, doorspekt met begrip, geen gevolg wordt gegeven.
Toon
Inmiddels begint de politie bij echte excessen schoorvoetend mensen te arresteren. Ook politiechef Woelders heeft zich onlangs ferm uitgesproken tegen de gevaarlijke blokkades op snelwegen.
Maar ik vrees dat de toon al is gezet en radicale boeren zich gesterkt voelen om hun strijd onverminderd voort te zetten met illegale en gevaarlijke acties. Hoogleraar Jan Brouwer merkte dat al eerder op tegenover NU.nl:
‘Als overheid moet je consequent zijn en laten zien dat we in een rechtstaat leven en dat ook boeren zich aan het recht moeten houden. Anders gaan mensen het recht in eigen hand nemen’
Je kunt je afvragen of er eerst doden of zwaargewonden moeten vallen voor er een keer echt effectief wordt opgetreden tegen radicale trekkerterreur.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.