Er is veel onvrede over het feit dat er in de zogenaamde Mallorca-zaak geen dader aangewezen kan worden voor de zinloze dood van Carlo Heuvelman. Die onvrede is goed voorstelbaar. De uitkomst van de strafzaak in hoger beroep is onbevredigend en raakt ons gevoel voor rechtvaardigheid. Toch is het voor iedereen van belang dat het Hof deze afweging juist heel zuiver heeft gemaakt. Een andere keuze kan voor iedereen verstrekkende gevolgen hebben.
Voor de duidelijkheid: ik heb de strafzaak tegen de verdachten van het gruwelijke geweld niet gevolgd, dus ik zal het vooral hebben over hoe de wet in elkaar steekt en waarom dat zo belangrijk is voor ons allemaal. Het gaat hier ook niet over medelijden of begrip voor de verdachten, maar over de noodzakelijke en rechtvaardige werking van het strafrecht.
Het recht dient namelijk niet alleen ter vergelding, maar ook ter bescherming.
Zaak
Eerst maar eens de zaak zelf. Carlo Heuvelman (27) werd in de zomer van 2021 tijdens een vakantie op Mallorca mishandeld door een groep jonge mannen uit Hilversum. Hij werd geslagen en meerde malen op zijn hoofd geschopt. Het slachtoffer liep schedelbreuken op, raakte in coma en overleed enkele later. Een nachtmerrie voor iedere ouder werd werkelijkheid.
Het Openbaar Ministerie bracht uiteindelijk negen verdachten voor de rechter voor hun aandeel in het geweld. Er was die nacht sprake van meerdere vechtpartijen, met meerdere slachtoffers. Het geweld werd in totaal gepleegd tegen tien jonge mannen.
Vrijspraak
Drie van de verdachten werden direct in verband gebracht met de dood van Heuvelman. Het geweld dat zij hadden toegepast was volgens het OM de oorzaak van de dood van het slachtoffer. De rechtbank sprak twee van hen echter vrij wegens het ontbreken van bewijs en een derde verdachte werd gisteren door het Hof ook vrijgesproken.
Kort gezegd is er geen direct bewijs gevonden om een koppeling te kunnen maken tussen het specifiek gepleegde geweld en de dood van het slachtoffer. Op de schoen van een van de verdachten zat weliswaar een DNA-spoor van Carlo Heuvelman, maar het is niet bekend wat voor spoor dat is geweest. Er kan niet gezegd worden of het bloed was of speeksel of huidschilfers. Bovendien was het spoor erg klein en was het een zogenaamd mengprofiel, er werd DNA aangetroffen van minimaal drie personen (waaronder het slachtoffer zelf).
Ook uit getuigenverklaringen kan niet met zekerheid worden gezegd wie verantwoordelijk is geweest voor het fatale letsel van Heuvelman.
Zwijgen
Een deel van de onvrede over de uitspraak van het Gerechtshof zit hem in het zogenaamde ‘geheim van Mallorca’. Verdachten zouden massaal gezwegen hebben over het toegepaste geweld en nu daarvoor door het Hof worden beloond. Dit is echter niet helemaal waar. Meerdere verdachten hebben bij de politie en tegenover de onderzoeksrechter wel degelijk een bekentenis afgelegd over door hen toegepast geweld, ook geweld tegen Carlo Heuvelman. Zo erkent een van de verdachten een trappende beweging naar het slachtoffer te hebben gemaakt.
Het Hof staat ook stil bij dit vermeende geheim.
‘Het Openbaar Ministerie verwijt alle verdachten dat zij geen antwoord geven op de vraag wat er met Carlo is gebeurd. In de media en ook ter zitting is gesproken over ‘het geheim van Mallorca’. Betrokkenen, verdachten en veroordeelden zouden meer weten over de dood van Carlo dan zij vertellen. Dát dit het geval is, kan niet voor de verdachten worden vastgesteld’
Vergeet hierbij ook niet dat een van de kernwaarden van onze rechtspraak is dat verdachten het recht hebben om te zwijgen. Het kan moreel onjuist zijn, maar we hebben wel in de wet afgesproken dat een verdachte niet mee hoeft te werken aan zijn eigen veroordeling. De bewijslast ligt bij het Openbaar Ministerie en nergens anders.
Juridisch
Goed, dan de meer juridische kant. Een essentieel onderdeel van onze rechtspraak is dat je een verdachte alleen iets kunt verwijten wat hij of zij zelf heeft gedaan. Dat is ook logisch, bij een diefstal moet je wel kunnen bewijzen dat een verdachte zelf iets heeft gestolen en bij een mishandeling dat een verdachte zelf een klap of schop uit heeft gedeeld.
Daar zijn wel wat kanttekeningen bij te plaatsen, want we kennen natuurlijk ook nog de term medeplegen (en medeplichtigheid). Maar voor medeplegen is een bewuste en nauwe samenwerking vereist, met de opzet gericht op het specifieke feit. Denk bijvoorbeeld aan een inbraak waarbij een medeverdachte op de uitkijk gaat staan.
Die handeling is opzettelijk gericht op de inbraak zelf. Het maakt het strafbare feit ook direct mogelijk.
In vereniging
Het dichtst bij een collectieve aansprakelijkheid komen we bij ‘openlijk en in vereniging plegen van geweld’. Maar in dat geval is de opzet gericht op specifieke geweldshandelingen (of het mogelijk maken van geweldshandelingen) en is er ook – op wat voor manier dan ook – bijgedragen aan dat specifieke geweld. Je aandeel moet ook van voldoende gewicht zijn, louter aanwezig zijn is op zich niet genoeg.
In de casus van Carlo Heuvelman zijn de verdachten dan ook ook ‘in vereniging’ veroordeeld voor het plegen van dat specifieke geweld tegen Heuvelman.
Doodslag
Bij doodslag, een van de ergste strafbare feiten uit ons wetboek, liggen die kaders echter een stuk scherper en dat is als je er even over nadenkt ook logisch. Voor een bewezenverklaring moet je immers vaststellen dat niet alleen de specifieke gedragingen van een verdachte de dood veroorzaakt hebben, maar ook dat de opzet daar op was gericht.
Vergelijk het met een ruzie waarbij je als verdachte het slachtoffer een klap in zijn gezicht geeft waarna een vriend van je een pistool trekt en het slachtoffer doodschiet. Hier is duidelijk dat je onderdeel bent van het plegen van geweld, maar dat de klap in het gezicht niet de dood heeft veroorzaakt.
Je bent uiteraard verantwoordelijk voor de mishandeling, maar niet voor de moord/doodslag. Het is niet dat je met een enkele klap in het gezicht de opzet had op het doden van een ander.
Onbevredigend
In de zaak van Carlo Heuvelman is het duidelijk dat iemand verantwoordelijk moet zijn geweest voor het fatale letsel bij het slachtoffer. En het is ook zeker onrechtvaardig en onbevredigend dat niet duidelijk is geworden wie daarvoor verantwoordelijk is. Dat tast ons rechtvaardigheidsgevoel aan.
De vraag is echter hoe het Hof het anders had moeten doen. Wettelijk is het namelijk zonder bewijs niet mogelijk om een specifiek persoon te koppelen aan het fatale letsel. Als je ervoor zou kiezen om dan maar de gehele groep verantwoordelijk te houden, dan loop je dus het risico dat mensen die ‘slechts’ een klap hebben uitgedeeld of zich schuldig hebben gemaakt aan trap tegen het lichaam (of een gemiste trap zelfs), veroordeeld worden voor iets wat ze niet hebben gedaan. Namelijk: het veroorzaken van de dood.
Wetswijziging
Hier en daar opperen mensen inmiddels dat we dan de wet maar aan moeten passen. Op zich is dat een mogelijkheid. Het is immers de politiek die gaat over het formuleren van wetten. Maar een dergelijke wetswijzing kan betekenen dat bij iedere vorm van (uitgaans)geweld alle leden van een groep verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor het specifieke gedrag van een individu, waar zij doorgaans in alle hectiek helemaal geen invloed op hebben.
Dat kan dus betekenen dat ook uw dochter of zoon tegen een lange celstraf op gaat lopen omdat een vriend, bekende of vage kennis tijdens een uit de hand gelopen ruzie ver over de grens gaat.
Ik hoor het u zeggen: maar dat zullen mijn kinderen nooit doen.
Dat weet ik. Veel ouders die de rechtszaak van hun zoon of dochter bezoeken dachten dat ook.
Rechter
Ik wil dit verhaal graag eindigen met de wijze woorden van rechter Jacco Janssen. Woorden die hij vandaag op zijn LinkedIn-pagina zette:
‘Als de wet zou luiden: ‘je was erbij, dus je bent erbij’ zou dat tot veel ongelukken kunnen leiden. Als individu word je dan vogelvrij voor de handelingen van iedereen in een groep waarvan je deel uitmaakt. Ook voor handelingen waaraan je geen enkele bijdrage hebt geleverd’
En zo is het.
Het kan niet zo zijn dat een onbevredigende uitspraak in een specifieke zaak een onrechtvaardige wet oplevert.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.