Afgelopen week moest een agent die betrokken was bij een schietincident tijdens een boerenprotest onderduiken. De bij het incident betrokken agenten zouden op verschillende manieren lastiggevallen zijn, volgens de politievakbond ACP. Het is helaas geen incident. Burgers nemen vaker het heft in eigen handen en dat is een gevaarlijke ontwikkeling.
De afgelopen jaren zijn er talloze incidenten geweest. Van politici en journalisten die thuis werden opgezocht tot massale avondklokrellen en de jacht op vermeende pedofielen. Nog niet zo lang geleden kreeg journalist Willem Groeneveld te maken met een brandbom in zijn woning omdat twee onverlaten boos waren op teksten die hij schreef.
Jaren geleden vloog er bij mij thuis een baksteen door een ruit omdat iemand het niet eens was met wat ik op Twitter zet. Het Mediapark in Hilversum is soms het toneel van niet al te fijnbesnaarde demonstranten die graag hun eigen waarheid willen horen.
De lijst is schier oneindig. Het afgelopen weekeinde togen boze boeren met hun zware landbouwmachines naar een bedrijf in vegetarische producten en eisten ze dat teksten van een website aangepast werden. De boeren wilden niet lezen wat de nadelen waren van de productie van vlees. Het bedrijf beloofde onder druk de teksten aan te zullen passen, de politie sprak van een gemoedelijke bijeenkomst.
Ik weet niet hoe het met u zit, maar ik heb andere beelden bij de term gemoedelijk. Een bedrijf moet onder druk de eigen vrijheid om te publiceren inleveren, maar laten we het vooral gemoedelijk noemen. So far voor de heilige vrijheid van meningsuiting, zullen we maar zeggen.
Kraken
Nederland is nog altijd een rechtsstaat, maar het begint wel gevaarlijk te piepen en kraken als boeren, burgers en buitenlui steeds vaker het heft in eigen hand nemen om hun eigen waarheid met geweld en intimidatie af te dwingen.
Het klinkt misschien heel theoretisch allemaal, maar we hebben in Nederland diverse organisaties in het leven geroepen om ervoor te zorgen dat conflicten en geschillen worden opgelost. Wie beschoten wordt door de politie kan aangifte doen, wie meent te maken te hebben met een dader van seksueel misbruik heeft dat recht net zo hard. En wie meent dat teksten op een website niet deugen, kan bij de rechtbank een kort geding aanspannen om er iets aan te doen.
Maar ik ben niet blind.
Natuurlijk is er een (deel)oorzaak voor het gegeven dat burgers steeds vaker zelf besluiten om in actie te komen. De instituties kraken, het Openbaar Ministerie (OM) moet zaken seponeren omdat de rechtbanken het werk niet meer aan kunnen, zedendelicten liggen jaren op de plank stof te verzamelen, de geestelijke gezondheidszorg kampt met enorme wachtlijsten, toegang tot het recht kost geld en uithoudingsvermogen en de politiek blijft halsstarrig grote problemen negeren of voor zich uit schuiven. En laten we niet vergeten dat de communicatie vanuit de overheid ook nog wel eens gebrekkig verloopt.
Het einde is ook nog lang niet in zicht. De ene crisis volgt de andere. Van het ontbreken van betaalbare woningen tot de energiecrisis, van personeelstekort tot een krakende zorg en van torenhoge inflatie tot onbetaalbare brandstofprijzen.
Eigenrichting
Die problemen zijn er, zorgen voor spanningen in de samenleving en die zullen ook niet op korte termijn gaan verdwijnen. Ik zou in ieder geval niet weten hoe. Wat ik wel weet is dat eigenrichting een zekere weg is naar chaos. Het grote probleem met voor eigen rechter spelen is dat het voor jezelf in eerste instantie best kan werken. Als je als boze boer opduikt bij een bedrijf en je eist dat teksten worden aangepast, dan heb je je doel bereikt.
Maar het wordt een ander verhaal als je ineens aan de ontvangende kant staat. Want wat als milieuactivisten niet wachten op een rechterlijk oordeel over de uitbreiding van een vergunning, maar stallen bezetten?
We weten het antwoord, want dat gebeurde al eens en boeren uit de omgeving namen vervolgens weer het heft in eigen handen door uit boosheid meerdere auto’s van activisten omver te gooien. Zo kom je al snel in een escalatie-spiraal terecht en eindig je met alleen maar verliezers.
Eigenlijk gebeurde hetzelfde met de rellen rond de avondklok. Die avondklok verdween niet door de rellen, maar hardwerkende ondernemers zaten wel met een enorme schadepost. Alleen maar verliezers. We zien het ook bij mensen die politici bedreigen of in Friesland een snelweg blokkeren om een demonstratie te voorkomen, daarvoor opgepakt worden en eindigen met een strafblad.
Waarborgen
Dat voor eigen rechter spelen gevaarlijk is, heeft te maken met een volledig gebrek aan waarborgen en rechten. Organisaties zoals het Openbaar Ministerie en de politie zijn gebonden aan allerlei spelregels, waardoor ze bijvoorbeeld niet zomaar uw huis binnen mogen lopen en alleen gepast geweld mogen gebruiken. Verdachten mogen zonder geldige reden niet in voorarrest worden geplaatst en hebben recht op een advocaat. Rechters in zaken tussen burgers onderling of tussen burgers en bedrijven dienen een afgewogen en gemotiveerd besluit te nemen met inachtneming van de belangen van beide partijen.
In een beschaafde wereld worden conflicten en ruzies op een nette manier afgehandeld door onafhankelijke instanties, die oog hebben voor alle factoren die mee dienen te worden gewogen. Gaat dat altijd goed? Nee, zeker niet. Er gaat genoeg fout op dossiers zoals de Jeugdzorg, we hebben de Toeslagenaffaire nog vers in het geheugen en met de compensatie voor de ellende met de gasbevingen in Groningen gaat tot op de dag van vandaag veel fout.
We kunnen nou ook weer niet bepaald zeggen dat de overheid altijd een betrouwbare partner is.
Sterkste
Hoe zorgwekkend en alarmerend dat ook allemaal is, voor eigen rechter spelen kan en mag niet de oplossing zijn voor frustraties en onrecht. Het is begrijpelijk, maar het is ook het begin van het einde van onze democratische rechtsstaat. We krijgen dan namelijk het recht van de sterkste, het gelijk van de groep met de grootste landbouwvoertuigen of de persoon met de sterkste schouders en de diepste portemonnee.
Burgers voelen feilloos aan dat de overheid steeds minder goed in staat is om de functie van onafhankelijke scheidsrechter te vervullen. Op het platteland trekt de overheid zich al jaren terug. Voor politiebureaus, ziekenhuizen en rechtbanken dienen sommige burgers steeds verder te reizen. Met de almaar toenemende tweedeling in Nederland zullen meer mensen in de verdrukking komen en zal de wens om voor eigen rechter te spelen alleen maar toenemen.
Tijd dus voor onder meer de rechtspraak om de toegang tot het recht makkelijker en goedkoper te maken. Burgers moeten het idee hebben dat ze de hulp van de overheid in kunnen roepen bij conflicten, dat er een echt luisterend oor is en dat er gekeken wordt naar oplossingen die ook nog eens snel op tafel kunnen komen. Ook die dynamiek kraakt.
Tijd voor de regering om nu eens helder en duidelijk uit te leggen waarom bepaald beleid echt nodig is, wat er wel en niet mogelijk is en hoe belangen worden afgewogen. Sta voor je zaak, maar leg het beter uit. Stoppen met de oneliners, de soundbites en elkaar vliegen afvangen in verhitte debatten die te vaak over de vorm gaan en niet over de inhoud.
Tijd voor Den Haag om onder de kaasstolp van de Randstad vandaan te komen en iets te doen aan de leegloop op het platteland, waar voorzieningen sneller verdwijnen dan koeien in een slachthuis.
Als we dat niet doen, dan voorspel ik een toename van burgers die voor eigen rechter gaan spelen en dat kan alleen maar verkeerd aflopen.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan onder dit artikel! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.