Ik bevond mij deze week in een wat vreemde discussie op sociale media. Naar aanleiding van een debat over een relatie tussen een 17-jarige en een 30-jarige, wisten meerdere mensen mij te melden dat de wet (die een dergelijke relatie niet als strafbaar ziet) niets te maken heeft met moraal. Dat lijkt mij een wat wonderlijke en onjuiste constatering.
Eerst maar eens de aanleiding. Voormalig radio-dj Patrick Kicken nam zijn collega Giel Beelen de maat omdat de laatste ooit een relatie was aangegaan met een 17-jarige. En dat terwijl hij toch al 30 jaar was. Zelfs de term #Metoo viel, om er maar eens losjes de suggestie van seksueel misbruik in te gooien. Volgens Kicken is 17 jaar ‘volgens de letter der wet gewoon minderjarig’. ‘Hij kan van geluk spreken dat het twaalf jaar terug gebeurde, voor #metoo, Kevin Spacey en ‘de onderste steen zal bovenkomen’.
Op Twitter ontstond meteen een driftige polemiek, waarbij strijdbare jonge feministen (voor wie 30 jaar vast moet klinken als stokoud en bijna dood en begraven) Giel Beelen meteen maar een viespeuk vonden. De algehele tendens was dat een ‘kind’ van 17 niets te willen heeft en dat mannen van 30 maar sneue en wanhopige ‘predators’ zijn.
Uiteraard viel al snel het woord ‘pedo’, wat al helemaal een bizar verwijt is (die vallen niet op meisjes of jongens van 17 namelijk). Meer daarover kunt u desgewenst in dit stuk van mij lezen.
Of een relatie met een aanzienlijk leeftijdsverschil gewenst, wenselijk of ‘vies’ is, is bepaald niet aan mij (of aan anderen), maar ik bracht in ieder geval naar voren dat het in Nederland zo geregeld is dat een persoon van 16 jaar of ouder zelf mag beslissen met wie zij of hij een relatie aan wil gaan en zelfs met wie zij of hij seks wil hebben. Dat heet seksuele zelfbeschikking.
Sociaal-ethisch
In de reacties werd mij vervolgens opvallend genoeg meerdere keren te verstaan gegeven dat de wet niets te maken heeft met moraal (het geheel van handelingen en gedragingen die, in een maatschappelijke context, als correct en wenselijk worden gezien). En dat is toch wonderlijk. Pak er maar eens een wetboek bij, denk ik dan. En zoek eens op de trefwoorden ‘in strijd met de sociaal-ethische norm’. U komt dan onder meer terecht bij het wetsartikel 246 stafrecht (ontucht). In de uitleg kunt u lezen: onder ontuchtige handelingen moet worden verstaan alle handelingen die in strijd zijn met de sociaal-ethische norm.
Ik moet zeggen dat ik dit wel vaker tegenkom. Niet zelden denken mensen dat de wet een soort dode letter op papier is en geen rekening houdt met menselijk gedrag. Het tegendeel is echter waar (kijk bijvoorbeeld eens naar de psychologische bestanddelen in noodweerexces).
De wet wordt niet door juristen in achterkamertjes in elkaar gezet, maar komt democratisch tot stand door een politiek proces. Wetten worden gemaakt door de politiek, met behulp van het advies van deskundigen. Het sterft in Nederland van de ethische commissies die adviseren over wijzigingen in de wet. Die wet is dan ook met enige regelmaat aan verandering onderhevig, juist omdat gedachten, normen en waarden in een samenleving verschuiven.
Terug naar het onderwerp. De vraag of een minderjarige zelf mag bepalen met wie zij of hij een seksuele relatie aangaat en of dit een moreel oordeel in zich draagt. Die vraag kun je volmondig met ja beantwoorden. Het wetboek van Strafrecht gaat (op dit punt) over gedragingen tegen de seksuele moraal en (bij veel andere punten) over gedragingen die inbreuk maken op andere ethische normen. En of je het nu leuk vindt of niet, de leeftijd van seksuele meerderjarigheid ligt in Nederland op 16 jaar. Zo bezien is de opmerking van Patrick Kicken dat 17 ;voor de wet minderjarig is’ (in het kader van de wenselijkheid van een seksuele relatie), al niet bepaald juist.
Grens
Die grens van zestien jaar is ook niet zomaar getrokken. Waar het hier in essentie om gaat is dat de wetgever de minderjarige wil en moet beschermen tegen misbruik, omdat minderjarigen zich bevinden in een kwetsbare ontwikkelingsfase en niet of onvoldoende in staat worden geacht zelf hun seksuele integriteit te bewaken of de gevolgen te overzien. Zij moeten dus door de wet tegen zichzelf en tegen anderen worden beschermd. Er is sprake van een normstelling.
Een dergelijke op zich ingrijpende maatregel (omdat het feitelijk om een verbod gaat iets te mogen doen) kan natuurlijk niet te lichtvaardig worden genomen. Want tot welke leeftijd moet je mensen gedwongen tegen zichzelf in bescherming nemen? Oftewel: vanaf welke leeftijd heeft een mens seksueel zelfbeschikkingsrecht?
In de kern raken twee zaken hier elkaar. Het beschermen van mensen die bescherming nodig hebben (kinderen) en de seksuele vrijheid. Oftewel: hoe ver mag een samenleving gaan bij het strafrechtelijk normeren van de seksualiteit?
In dit kader is het van belang om verschil te maken tussen de termen kind en minderjarig. Het is voor een ieder duidelijk dat een kind van zes jaar oud (of van twaalf jaar oud) veel en veel te jong is om van alles zelf maar te mogen beslissen. Maar naarmate een kind ouder wordt, wordt het minder een kind en meer een minderjarige. Er komen simpel meer rechten bij omdat de persoon in kwestie qua ontwikkeling verder is en steeds beter in staat is om gevolgen te overzien en zelf een inschatting te maken.
Deze dynamiek is op veel gebieden van kracht. Zo mag een ‘kind’ van zestien jaar al autorijden en zelf beslissen over medische behandelingen of bijvoorbeeld een tatoeage of piercing. Die toegenomen verantwoordelijkheid geldt dus als het ware voor de ruimte die gelaten moet worden aan mensen om zijn of haar persoonlijkheid op alle vlakken te vormen.
De Hoge Raad heeft dat eens als volgt uitgelegd: ‘De vraag is hoe lang men jeugdigen moet beschermen, met andere woorden op welke leeftijd zij kunnen worden geacht in staat te zijn hun seksuele zelfbeschikkingsrecht uit te oefenen. In het Wetboek van Strafrecht is gekozen voor de leeftijdsgrens van zestien jaar voor jeugdigen. Het doel van de zedelijkheidswetgeving is het beschermen van de seksuele integriteit van personen, die daartoe zelf, op een bepaald moment dan wel in het algemeen, niet toe in staat zijn’.
Het gaat er in dit geval om dat volgens de Hoge Raad minderjarigen met het klimmen der jaren niet in alle gevallen meer weerloos zijn.
Vrijwilligheid
Wil dat zeggen dat vanaf de leeftijd van 16 jaar alles maar kan? Nou, nee. Ook hier voorziet de wet in. Uiteraard draait alles natuurlijk in de basis om vrijwilligheid, dwang is sowieso strafbaar en daar staat geen leeftijdsgrens voor. Maar het gaat verder. Het is bijvoorbeeld niet sociaal geaccepteerd om als hulpverlener of coach misbruik te maken van de afhankelijkheidsrelatie die je met een minderjarige hebt. Die afhankelijkheidsrelatie kan de seks met een 16-jarige (ook al is het op oog ‘vrijwillig’) dus wel weer strafbaar maken. Zo is het ook niet sociaal geaccepteerd om als 16-jarige als prostituee te gaan werken bijvoorbeeld. En het is ook al tegen de norm om foto’s te maken van seksuele handelingen met een 16-jarige, dat noemen we kinderporno.
Wat mij betreft mag een ieder van alles vinden van een relatie tussen een 17-jarige en een 30-jarige. Het lijkt mij nogal oordelend en aanmatigend om vanaf de bank en zonder de personen in kwestie te kennen dat meteen te betitelen als ‘vies’, maar die vrijheid heeft een ieder.
Dat de wet niet zou gaan over moraal en over sociaal-ethische normen is echter nogal ridicuul. Zeker als het om ontucht gaat is het de rechter die letterlijk toetst aan de sociaal-ethische norm, zoals vastgelegd in wetgeving en inmiddels meters dikke jurisprudentie.
Disclaimer: voor de mensen die denken dat ik mijn eigen straatje schoon wens te vegen; hoewel mijn vriendin tien jaar jonger is dan ik ben, heeft zij de grens van seksueel zelfbeschikkingsrecht inmiddels al een jaar of 22 bereikt (en nee, zo lang ken ik haar zeker niet).
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt me ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.