Afgelopen dinsdag stak de 56-jarige Jamel L. een medewerkster (36) van de Albert Heijn dood. De ophef over deze vreselijke daad is groot. Als blijkt dat L. al twee keer eerder tbs kreeg opgelegd, krijgt de ophef een andere lading. Waarom is deze levensgevaarlijke man ooit vrijgelaten? Het tbs-systeem deugt niet! Hij pleegde eerder een moord! De realiteit is een stuk gecompliceerder, maar er zijn zeker vraagtekens te plaatsen.
Geert Wilders en Gidi Markuszower (PVV) waren er als de kippen bij om de minister van Justitie ter verantwoording te roepen. Volgens Markuszower heeft het Ministerie van Justitie en Veiligheid ‘voor de zoveelste keer’ een levensgevaarlijke gek op de maatschappij ‘losgelaten’. Op sociale media spraken anderen over onschuldige slachtoffers die door ‘het falende tbs-systeem’. En dat nog wel met een man die eerder een moord pleegde.
Maar hoe zit het echt?
Jamel L. komt in 1989 van Curaçao naar Nederland. Als hij 27 jaar is, wordt hij tot tien jaar celstraf veroordeeld. Niet voor een moord, zoals eerst in de Telegraaf te lezen valt en overal wordt overgenomen, maar voor een poging moord en afpersing. Op een gegeven moment in de tijd komt hij een tbs-traject terecht wegens bedreiging, maar slaat op de vlucht en verkast naar Engeland.
Het was dus geen rechter of minister die hem heeft losgelaten uit de tbs.
Psychiatrisch
L. komt op 13 juli 2007 in Engeland aan. Op 15 september krijgt hij een waarschuwing omdat hij met een mes bezig is in de openbare ruimte (‘having an article with blade’). Lang kan hij niet van zijn vrije leven genieten, want in november wordt hij opgenomen in een psychiatrische inrichting na opnieuw een ‘incident met een mes’.
Op 22 mei 2009 gaat het mis in de kliniek als L. met een mes zwaait en daarna een medewerkster tot drie keer met een stoel slaat. Het slachtoffer loopt onder meer een gescheurd linkeroor op, waarvoor tien hechtingen nodig zijn. Voor die daad wordt hij op 28 oktober 2009 veroordeeld. Hoewel de rechtbank meent dat hij nooit meer op vrije voeten zou moeten komen, zit hij zijn tijdelijke celstraf gewoon uit. In 2013 neemt hij tijdens een onbegeleid verlof de benen, nadat hij te horen krijgt dat hij het land uit moet.
Onze naaste buren gooiden L. als ongewenste vreemdeling over de schutting. Iets waar Wilders en zijn kornuiten nu juist zo’n voorstander van zijn.
Kliniek
In Nederland liep L. snel tegen de lamp. Hij kreeg een psychose en bedreigde zijn broer. De man werd gedwongen opgenomen in een forensische kliniek in Amsterdam en zit daar anderhalf jaar vast. Het is zijn broer die akkoord gaat met een vertrek van L. naar Curacao. De kliniek koopt een ticket voor hem. Opnieuw wordt L. over de schutting gegooid.
Ook daar gaat het echter mis. De man terroriseerde zijn omgeving en dat liep zelfs zo uit de hand dat hij door een ver familielid werd neergeschoten. Opvallend genoeg wist men zich geen raad met de man. Hij werd veroordeeld tot tien maanden celstraf en gedwongen opname in een kliniek, maar dat laatste komt er niet van omdat de kliniek de veiligheid niet kan garanderen.
TBS
Opnieuw komt L. vrij en opnieuw gaat het mis. Hij krijgt in 2018 voor vernieling en bedreiging tbs opgelegd. Een geraadpleegde psychiater schetste toen het gevaar:
‘Betrokkene is een chronisch psychotische man met paranoïde wanen. Er is bij betrokkene sprake van ernstige realiteitsstoornissen. Zijn waangedachten hebben een absoluut waarheidsgehalte voor hem en zijn niet te corrigeren. Ieder ziektebesef ontbreekt. Betrokkene wordt in ernstige mate gevaarlijk geacht’
Complicerende factor is dat er helemaal geen gespecialiseerde tbs-klinieken zijn op de Antillen. L. kwam dus terecht op een afdeling voor gedetineerden met psychische klachten. Hij kreeg medicatie en had regelmatig contact met een psychiater, maar verbleef het grootste gedeelte van de dag in zijn cel. Er waren geen mogelijkheden voor arbeid en ook niet voor resocialisatie. Volgens L. zelf zat hij in feite gewoon een kale celstraf uit.
Recidive minder
In april 2020 vraagt het OM op Curaçao om zijn tbs te verlengen. In de stukken bij die verlenging staat dat het recidiverisico was afgenomen en dat er een verbetering was te zien in zijn psychische toestand. Hoewel de rechtbank de tbs verlengde, werd de maatregel op 1 augustus onder voorwaarden alsnog gestopt. L. moest wel de aanwijzingen van zijn behandelaars opvolgen en om de vier weken injecties met medicijnen accepteren (het zogenaamde depot).
Albert Heijn
De man keerde vermoedelijk ergens in 2022 weer terug naar Nederland. Hij werd in ieder geval sinds september 2022 in meerdere regio’s opgepakt, maar kennelijk leidde dat niet tot vervolgingen. Op 8 december 2022 bedreigde L. medewerkers van de gemeente Zwijndrecht met de dood. Op 14 april 2023 zou hij een pak melk hebben gestolen bij een Albert Heijn in Zwijndrecht. Toen hij werd betrapt bedreigde hij een medewerker. Hij werd toen wel gearresteerd en vastgezet.
Op 9 juni moest hij voorkomen bij de Meervoudige Kamer van de rechtbank in Rotterdam voor de strafbare feiten. Het Openbaar Ministerie vroeg bij die gelegenheid aan de rechtbank om hem ter observatie op te laten nemen in het Pieter Baan Centrum. De door de PVV geuite kritiek dat de Minister van Justitie hem ‘los had gelaten’, blijkt ook nu weer onjuist. Het OM zag het gevaar en wilde hem juist graag vasthouden.
Een geraadpleegde specialist van het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie achtte die observatie in een rapport (gedateerd 28 februari 2023) echter niet nodig in deze specifieke zaak en de rechtbank nam dat advies over.
Vrijspraak
L. werd uiteindelijk vrijgesproken van de diefstal met geweld en voor de bedreiging veroordeeld tot 107 dagen cel (een forse straf voor alleen bedreiging). Omdat hij die 107 dagen al in voorarrest had doorgebracht kwam hij op begin juni weer vrij. L. vraagt na detentie een uitkering aan en wil een slaapplek en hulp. Omdat hij zich echter agressief opstelt, gaat een slaapplek aan zijn neus voorbij.
Op Facebook uit hij zijn boosheid over zijn aanhouding in de supermarkt. Hij stelt dat de beveiliging racistisch is.
Op 20 juni steekt hij de 36-jarige medewerkster van de Albert Heijn dood.
Het is lastig om te bepalen waarom de rechtbank in Rotterdam niet mee is gegaan in de wens van het Openbaar Ministerie om L. ter observatie op te laten nemen. In het vonnis is er weinig over terug te vinden. Het lijkt erop dat de rechtbank, naast het advies van een psycholoog, mee heeft genomen dat L. in de afgelopen vijf jaren niet is veroordeeld voor soortgelijke strafbare feiten. Er is, in relatie tot de specifieke strafzaak, wettelijk dus geen relevante documentatie om rekening mee te houden.
Vandaag liet de rechtbank weten dat ze niet op de hoogte waren van de veroordelingen voor ernstige geweldsdelicten in Engeland en Curacao. Die uitspraken zaten niet in het strafdossier. Opvallend genoeg staat het tbs-vonnis in Curacao gewoon online.
Inschatting
Of de rechtbank hier een verkeerde inschatting heeft gemaakt, is de vraag. Rechters hebben geen witte jas aan, maar een zwarte en zullen moeten varen op het oordeel van – in dit geval – een psycholoog. Op papier gedroeg L. zich de afgelopen vijf jaren.
De vraag is dan in hoeverre het belastende verleden een rol moet spelen en hoe proportioneel het is om iemand wekenlang ter observatie op te laten nemen voor een op zich eenvoudige bedreiging. Feitelijk werd alleen aan de rechtbank gevraagd om een oordeel te geven over relatief lichte strafbare feiten, waar de stoornissen van L. kennelijk geen rol in hebben gespeeld.
Gewelddadig
We weten nu natuurlijk inmiddels dat hij fysiek zeer gewelddadig was in de Albert Heijn. Probleem is echter dat de rechtbank in Rotterdam die kennis niet had. Met de kennis van nu zou het natuurlijk een goed idee zijn geweest om L. ter observatie op te nemen, maar dat is te makkelijk gedacht. Een rechter kan nu eenmaal niet in de toekomst kijken.
Op basis van wat we nu weten had L. natuurlijk nooit als vrij man rond moeten lopen. En er zijn wel meer prangende vragen te stellen. Wat gebeurde er nadat L. dertig jaar geleden uit zijn tbs-traject in Nederland was gevlucht bijvoorbeeld? Ook vandaag werd duidelijk dat toenmalig minister Sander Dekker een verzoek van de Antillen om de maatregel over te nemen weigerde. Dit zou ‘mede’ te maken hebben met de kosten. Uit oude mediaberichten op de Antillen blijkt dat er geen zogenaamde NIFP-indicatie ligt, waardoor een tbs in Nederland niet financieel gedekt is.
Zeeland
Vandaag werd ook bekend dat in Zeeland meerdere keren aangifte gedaan is tegen L. wegens ernstige bedreigingen, onder meer met brandstichting. Volgens een van de slachtoffers uit Middelburg wilde het Openbaar Ministerie niet vervolgen. Onduidelijk is waarom niet, onderzoek zal uit moeten wijzen waarom hierop niet adequaat ingegrepen is. Het is een feit dat het OM door capaciteitsproblemen niet alle aangiftes op laat volgen door daadwerkelijke vervolging. Komt bij dat de politie dagelijks meldingen krijgt van bedreigingen. Maar het verleden van L. zou – mits bekend – hier toch een rode vlag moeten zijn geweest.
TBS-systeem
Hoe je het verder ook ziet, we hebben hier te maken met een man die bijna dertig jaar geleden tbs kreeg opgelegd in Nederland, in Engeland na het uitzitten van een celstraf over de grens werd gezet en in Curaçao niet terechtkon bij gespecialiseerde behandeling door het ontbreken van een tbs-kliniek. Een psychiatrische kliniek op het eiland weigerde hem omdat de veiligheid van het personeel niet gegarandeerd kon worden.
Als we nou al iets kunnen en moeten leren van deze zaak, dan is het wel dat een effectieve tbs mogelijk erger had kunnen voorkomen. In plaats van roeptoeteren dat het tbs-systeem moet worden afgeschaft, zou het een stuk effectiever zijn om het systeem te verbeteren en van de juiste middelen, ruimte en personeel te voorzien.
Levensgevaarlijke gekken zullen er helaas altijd blijven. De vraag is hoe we de samenleving het beste beschermen tegen hun daden. Het heen en weer schuiven tussen landen en het om wat voor reden dan ook ontbreken van adequate tbs-behandeling helpt in ieder geval zeker niet.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.