De discussie over het verplicht inenten van kinderen is volop bezig. De vaccinatiegraad daalt en her en der duiken gevallen van (dodelijke) kinkhoest en mazelen op. De VVD kwam zelfs even met een oud wetsvoorstel om ongevaccineerde kinderen te kunnen weigeren op de kinderopvang. Er is geen reden tot paniek, maar vaccinatiedwang komt dichterbij als steeds meer mensen het beter denken te weten dan de wetenschap en de eigen vrijheid boven het algemeen belang stellen.
We hechten in Nederland terecht veel waarde aan lichamelijke integriteit en het zelfbeschikkingsrecht, maar je kunt zo langzamerhand stellen dat we het aan onszelf te danken hebben als verplicht vaccineren tegen praktisch uitgestorven (kinder)ziektes als polio, mazelen, de bof en kinkhoest in de toekomst toch noodzakelijk is.
Vaccinatiegraad
Er is reden tot zorg. In Den Haag is de vaccinatiegraad nog nooit zo laag geweest, in geen enkele wijk komt de minimaal benodigde vaccinatiegraad van 90 procent meer voor. De gemiddelde vaccinatiegraad tegen mazelen in Amsterdam is 82,4% en tegen kinkhoest 83,7%. In Rotterdam hebben van alle 2-jarigen slechts 81,7% een eerste inenting tegen bof, mazelen en rodehond (BMR) gehad. Het tweede vaccin heeft maar 69,2% gehad. Tien jaar geleden lagen die percentages nog op 96,8% en 90,6%. De basisimmuniteit van zuigelingen is in Gelderland-Midden gezakt van 90 naar 83 procent en in Friesland van 96 naar 90 procent.
Een recente mazelenuitbraak in Eindhoven trof veertien ongevaccineerde kinderen. Niet zo gek, want maar liefst 18% van de ouders daar laat hun kinderen niet vaccineren. En nee, mazelen is niet onschuldig: 1 op de 1000 baby’s overleeft een besmetting niet.
Maar het kan erger: bij het RIVM zijn de afgelopen zes weken vier meldingen binnengekomen van baby’s die zijn overleden aan kinkhoest. Normaal gesproken doen ‘we’ daar vier jaar over. Mazelen gaat flink rond in Europa, al in 40 van de 53 Europese landen zijn dit jaar uitbraken. Vorig jaar kwamen daardoor 20.000 mensen, veelal kinderen, in het ziekenhuis terecht.
Paniek
Er is geen reden voor paniek. Uitbraken van kinderziektes komen her en der vaker voor en een nog steeds redelijke vaccinatiegraad voorkomt erger. Maar als de vaccinatiegraad nog verder zakt, zou het op termijn uit de hand kunnen lopen.
De trend is zorgelijk. Het percentage kinderen dat de basisvaccinatie tegen infectieziekte heeft is sinds 2015 gedaald. In 2022 lag de vaccinatiegraad zelfs 2 tot 5 procent lager dan het jaar ervoor. In 2023 daalde de landelijke vaccinatiegraad onder kinderen tot 2 jaar voor het eerst onder de 90 procent. Een heilige grens omdat onder dat percentage de groepsimmuniteit niet meer goed te handhaven is.
Er worden inmiddels landelijk wekelijks tussen de tweehonderd en driehonderd meldingen van kinderen met kinkhoest gedaan.
Oorzaken
Volgens deskundigen zijn er verschillende oorzaken voor de dalende vaccinatiegraad. Toegenomen wantrouwen in de overheid bijvoorbeeld door de coronaperiode (de daling dook nog scherper naar beneden door de pandemie, ondanks de effectiviteit van vaccins).
Een groep voelde zich – terecht of niet – buitengesloten door coronamaatregelen en voor die mensen is niet vaccineren een daad van verzet geworden. Zij menen dat de overheid loog tijdens de pandemie over het effect van vaccinaties en zijn het vertrouwen kwijt. Hoewel ‘ik moet het doen, dus ik doe het niet’ een vrij puberale gedachte is, hebben we er wel mee te maken.
Desinformatie
Daarnaast is er de stortvloed aan desinformatie en nepnieuws. Het stikt van de rancuneuze burgerjournalisten en activisten die rapporten verkeerd citeren, complotdenkers als de ware deskundigen zien, niet gehinderd door enige kennis ieder overlijden koppelen aan de coronavaccins en zeldzame bijwerkingen belangrijker vinden dan de levens die zijn gered.
Puppy-yoga’ende influencers met meer bereik dan kennis roeptoeteren daarnaast op TikTok, Instagram en Facebook dat natuurlijke smeerseltjes, koud douchen en jezelf gezond manifesteren de heilige graal is. En erkende dwaallichten als Thierry Baudet en Willem Engel misbruiken hun bereik en hun afkeer van de overheid om vaccinaties verdacht te maken en af te raden.
Hoogopgeleid
Waar het traditiegetrouw de armere wijken zijn waar de vaccinatiegraad het laagst is, zien huisartsen nu ook hoger opgeleide ouders die weigeren. Zo vertelde huisarts Güven Yildiz onlangs aan RTL Nieuws dat ze vaak ouders spreekt die hun kinderen niet willen vaccineren.
‘Als ik ze vraag waarom, zeggen ze dat ze ergens gelezen hebben dat het niet goed is. Dat ‘ergens’ blijkt dan sociale media te zijn. Ze zien wetenschap als een mening die ze aan de kant kunnen schuiven, maar hun kinderen zijn de dupe’
Volkswijken
Ook in een recent artikel van de Volkskrant speelt dit een rol, maar dan bij praktisch opgeleiden in volkswijken. Volgens gezondheidswetenschapper Charifa Zemouri gaat het om mensen die makkelijk in de ban raken van desinformatie van Facebook, TikTok en Instagram.
‘Er is zoveel onzin online, mensen raken helemaal in de waar. Als je geletterdheid toch al wat lager is en je bent gevoelig voor mooie praatjes, gaat het al snel mis. Influencers kunnen een verhaal een stuk beter overbrengen dan de grijze muizen bij de overheid’
Verwend
We zijn daarnaast ook verwend geworden. De gevolgen van kinderziektes zijn door het Rijksvaccinatieprogramma onzichtbaar. Zoals epidemioloog Roel Coutinho onlangs aan EenVandaag vertelde:
‘Toen het vaccinatieprogramma begon, nu 75 jaar geleden, kende iedereen ziektes als polio, mazelen en rodehond. Iedereen wist hoe gevaarlijk dat was. Maar inmiddels zijn die ziektes helemaal niet meer zichtbaar. En daarmee verdwijnt ook de angst en heeft men het gevoel dat het niet meer nodig is’
Het is alsof je een groot hek voor de rand van een gapende afgrond plaatst omdat mensen er te pletter vallen en vervolgens stelt dat het hek niet meer nodig is omdat mensen niet meer te pletter vallen.
Beschermen
Het is logisch dat ouders zelf willen beslissen over hun kinderen. Maar als de vaccinatiegraad verder omlaaggaat, komt het algemene belang steeds nadrukkelijker in beeld. Dan heeft je eigen individuele keuze namelijk in potentie schadelijke gevolgen voor anderen.
Coutinho:
‘Een vaccinatie is in het belang van jezelf, van je eigen kinderen, maar het is ook een publiek belang. En dat publieke belang begint steeds zwaarder te wegen’
De dynamiek van dwang ter bescherming van anderen is ook bepaald geen zeldzaamheid in onze samenleving. We hebben inmiddels roken verboden in de openbare ruimte en jongeren mogen geen alcohol en tabak kopen. We kijken er bovendien ook niet van op als we op vakantie gaan en het land van bestemming ons dwingt tot vaccineren.
Keuze(on)vrijheid
Ouders die – om wat voor reden dan ook – niet willen vaccineren geven vaak aan dat ze een eigen keuze moeten kunnen hebben. Dat is begrijpelijk en vrijwilligheid verdient ook de voorkeur, maar als (dodelijke) kinderziektes terugkeren omdat te veel mensen hun eigen individuele keuze maken, hebben andere mensen geen keuze meer.
Kinderen bijvoorbeeld die nog niet volledig zijn ingeënt (mazelen kan pas bij veertien maanden) of mensen met een stoornis aan het immuunsysteem. Bedenk daarbij ook dat de meeste vaccinaties niet 100% beschermen, zeker in de tijd niet. Met een stevige terugkeer van kinderziektes zullen er dus ieder jaar slachtoffers gaan vallen. Ook – afhankelijk van de dan geldende bescherming – onder gevaccineerde mensen. Dode kinderen, kinderen die ernstig ziek worden en kinderen die op latere leeftijd ernstig ziek worden.
Kinderdoden
Dit is ook bepaald geen slag in de ruimte, uit onderzoek is gebleken dat het vaccineren in Nederland minstens 6000 doden heeft gescheeld en het aantal besmettingen met bijvoorbeeld polio tot 90% heeft teruggebracht.
Een vaccinatieplicht op kinderopvangcentra (sommige centra weigeren al ongevaccineerde kinderen) kan in Nederland op termijn een eerste stap zijn. Als de maatschappij echter eigenwijs blijft, kan het heel wel mogelijk zijn dat er meer stappen volgen. Wat dat betreft is Nederland nu nog een soort vreemde eend in de bijt.
Europa
In Europa zijn er namelijk meer landen mét een vaccinatieplicht dan zonder. Duitsland heeft sinds 2020 een vaccinatieplicht voor mazelen, voor kinderen, pedagogisch medewerkers en leraren. Ouders in België zijn verplicht om hun kinderen te laten vaccineren tegen polio en in Frankrijk zijn vaccinaties verplicht tegen elf kinderziektes. Ook in Tsjechië, Italië, Polen en Hongarije is verplicht vaccineren een realiteit. Wereldwijd zijn er meer dan 100 landen met een vaccinatieplicht, waaronder Australië en de Verenigde Staten.
Juridisch
Dwang is best een draconisch maatregel, maar als een samenleving zelf niet in staat is om kinderen te beschermen, dan zal het alsnog nodig zijn. Juridisch is dat geen enkel probleem overigens, het Europese Hof voor de Mensenrechten heeft in 2021 al bepaald dat verplichte vaccinaties voor kinderen legaal zijn en ‘nodig in een democratische samenleving om de gezondheid te beschermen’.
Met de te verwachten rechtse regering in Nederland zal een vaccinatieplicht ongetwijfeld nog ver weg zijn.
Maar de grote vraag blijft waar de persoonlijke vrijheid eindigt en een collectieve verantwoordelijkheid voor de volksgezondheid begint.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.