De strafzaak tegen de 25 verdachten die journaliste/columniste/activiste Clarice Gargard het leven online zuur hebben gemaakt is begonnen. Vandaag was de aftrap met de eerste vijf verdachten, die naar eigen zeggen ‘veel spijt’ hebben van wat ze hebben gedaan. Wat opvalt is de keuze van het Openbaar Ministerie: een halt toeroepen aan de gevaarlijke dynamiek van het opjutten van de massa.
Er is ontzettend veel te zeggen over deze strafzaak, onder meer over de keuze van het OM om een van de twee officieren van de zaak te halen (zeer slecht signaal) wegens de tamelijk gefabriceerde ophef rond haar beslissing om rapper Akwasi niet te vervolgen. Maar dat is een ander verhaal.
In een notendop draait de rechtszaak die nu is begonnen in de rechtbank in Amsterdam om mensen die reageerden op een livestream op Facebook (die door Clarice Gargard werd opgenomen) waarop demonstranten van Kick Out Zwarte Piet te zien waren die tijdens de Sinterklaasintocht in Amstelveen (in 2018) ageerden tegen Zwarte Piet. Tijdens de livestream reageerden duizenden mensen en het ging er niet zachtzinnig aan toe:
Bom er op!
Allemaal tong afsnijden!
Jammer dat ze de slavernij hebben afgeschaft. Ik zou de zweep erover halen. Stelletje NSB’ers. Kan daar geen vrachtwagen overheen rijden
Wat mij opviel was de keuze van het Openbaar Ministerie om (grofweg) te gaan voor twee strafbare feiten: opruiing en aanzetten tot discriminatie. De laatste kennen we van de zaak Wilders en dat strafbare feit komt pas later deze week aan bod.
Vandaag stond opruiing centraal. Feitelijk komt dat er op neer dat je als verdachte dingen hebt gezegd, waardoor anderen mogelijk bewogen worden om gewelddadig te worden. Zoals de officier van justitie ook keurig uitlegde: het gaat hier om gevaarzetting. Het massaal en vrij eensgezind een dynamiek creëren waardoor labiele mensen mogelijk overgaan tot geweld.
Het was goed te begrijpen dat de officier in deze zaken niet ging voor bedreiging, want feitelijk waren de reacties die vandaag werden besproken niet specifiek gericht tegen aangeefster Clarice Gargard zelf. Dat zal zij zelf mogelijk anders ervaren, maar juridisch is dat wel zo. Ook inhoudelijk kun je daar overigens best wat argumenten voor aandragen.
Huilende kinderen
De verdachten zagen namelijk in hun eigen beleving overwegend demonstranten in een groep staan en zagen – zo gaven zij zelf aan – een intocht verpest worden door activisten, waardoor kinderen moesten huilen. Hoewel deze beleving feitelijk niet echt klopt – de demonstratie verliep volgens de rechtbank gemoedelijk en huilende kinderen waren niet te zien of huilden om andere redenen- is dat wel het kader waarin de verdachten deden wat ze deden.
Op zich doet het er ook niet toe of het bedreigend is of niet, wat er wel toe doet is dat opruiing feitelijk een veel ernstiger probleem is. Hoe vervelend het ook is om persoonlijk bedreigd te worden (en daar weet ik helaas wel wat van), het opjutten van de massa tegen een individu (ook daar weet ik helaas wel wat van) of een groep is naar aard een breder en ernstiger probleem waar ook nog eens in potentie veel meer mensen de dupe van kunnen worden.
Stel je namelijk eens voor dat in een worst-case scenario inderdaad een gulzige kijker van de Facebookstream zichzelf zo boos maakt over wat hij ziet EN zich gesteund weet door de reacties – die immers massaal een gedeeld gevoel weergeven – dat hij of zij daadwerkelijk in de auto stapt en op de groep demonstranten inrijdt. Met alle gevolgen van dien voor veel betrokkenen. Inclusief de ouders met kinderen die graag naar een intocht komen om Sint en Piet (al dan niet zwart, in wat voor vorm dan ook) te zien.
Het is niet voor niets dat de online reactie ‘kan daar geen vrachtwagen overheen rijden’ door het Openbaar Ministerie werd gekoppeld aan aanslagen wereldwijd. Aan de angst voor dat wat ooit ondenkbaar leek.
Sfeer
Dat klinkt allemaal vergezocht en de realiteit zal het niet meteen zijn, maar dat is juridisch ook niet zo relevant, omdat het namelijk gaat over de gevaarzetting en niet over het daadwerkelijke gevaar. Het gaat er om dat er een sfeer wordt gemaakt, waarbinnen – hoe klein die kans ook lijkt – een wat labiel (of: labieler) persoon wel tot actie over gaat. Een sfeer bovendien die angst voortbrengt.
Vergelijk het met de onzinverhalen die rond gaan over satanisch misbruik door Hillary Clinton of mensen om haar heen. Het lijkt vergezocht om te denken dat een labiel persoon met een verzameling messen in haar auto stapt om op basis van dat verhaal een poging te doen om hooggeplaatste personen dood te steken, maar dat is wel precies wat er ooit is gebeurd. En dat is beslist niet het enige voorbeeld. Was het maar waar.
Elkaar opjutten op sociale media is een gegeven, we zien het vrijwel dagelijks gebeuren. Doorgaans is het onschuldig en soms gewoon hilarisch en grappig. Mensen kunnen elkaar ook voor positieve zaken opjagen. Om te doneren voor een familie met een ziek kind bijvoorbeeld.
Dodelijk
Maar de rechtszaak rond Clarice Gargard leert ook dat opjutten behoorlijk gevaarlijk en zelfs in een bizar scenario potentieel dodelijk kan worden. De kracht van collectieve woede en elkaar versterken in die woede en haat kan leiden tot ongelukken. Het Openbaar Ministerie ziet dat in en meent nu dat de tijd is gekomen om een signaal af te geven aan de haters en de maatschappij: tot hier en niet verder.
Of dit veel helpt is maar zeer de vraag en er is nog veel meer te zeggen over de keuzes van het Openbaar Ministerie en de gekke dingen die ook in dit proces zitten (wat te denken van de selectie van verdachten, gebaseerd op regio), maar dat er aandacht is voor de gevaarzetting van elkaar opjutten op sociale media is hele dikke winst.
De vrijheid van meningsuiting is een zeer groot goed en bijna alles moet gezegd kunnen worden. Maar in een democratische rechtstaat zit er ook een grens aan die vrijheid. En die begint in dit geval waar levens van meerdere personen daadwerkelijk in gevaar kunnen komen door teksten die helemaal niets, maar dan ook helemaal niets bijdragen aan een debat.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine eenmalige bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast per bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.