De afgelopen week was vrijwel geheel België en Nederland in rep en roer over de veroordeling van een YouTuber die eigenhandig betrokkenen bij een dodelijke ontgroening online aan de schandpaal had genageld. Aan alle kanten kreeg hij bijval. Hoewel de emotie heel goed te begrijpen is, zitten we in de kern wel met de vraag of we hier niet te maken hebben met een ongewenst volksgericht. Ik denk van wel.
De dood van Sanda Dia in 2018 heeft België en omstreken terecht geschokt. De jonge student kreeg tijdens zijn ontgroening te maken met grote hoeveelheden alcohol, allerlei ontberingen (waaronder blootstelling aan kou) en moest een halve liter visolie drinken. Dat laatste werd hem uiteindelijk fataal.
Het is dan ook meer dan terecht dat de verantwoordelijken strafrechtelijk werden vervolgd voor hun aandeel.
Naast het diep tragische gegeven dat een jong mens volkomen zinloos de dood vond, had en heeft de zaak nog veel meer elementen die de woede begrijpelijkerwijs opwekken. De verantwoordelijken voor de ontgroening kwamen uit gegoede milieus, probeerden in samenwerking met ouders bewijsmateriaal te vernietigen en hadden de beschikking over dure advocaten om zo te pogen hun hachje te redden.
Alle ingrediënten dus voor een stevige ophefcocktail.
Werkstraf
Het werd er ook niet beter op toen de rechtbank besloot om de daders een werkstraf op te leggen, waardoor ze geen strafblad opliepen. Hoewel het vonnis in de zaak best logisch is (zoals ik eerder hier beschreef) als je kijkt naar het hele dossier (de rechters kwamen tot het oordeel dat de daders de dood van de jongen nooit gewild hadden, geen opzet dus, maar schuld), bleef hangen dat er hier wel sprake moet zijn geweest van groot onrecht en klassenjustitie.
Dat werd nog eens versterkt toen vorige week de YouTuber Acid, die de volledige namen en werkgevers van meerdere betrokken Reuzegommers in de openbaarheid had gebracht, wegens ‘elektronische belaging’ werd veroordeeld tot een voorwaardelijke celstraf van drie maanden, een boete en de betaling van een voorlopige schadevergoeding van 20.000 euro.
Door de vorm van deze straf loopt Acid wel een strafblad op en ook dat zette kwaad bloed in de samenleving.
Maar wat deed Acid nu precies?
Filmpje
Na de veroordeling van de Reuzegommers publiceerde hij een filmpje waarin hij enkele voormalige leden van de studentenclub besprak. Wie ze zijn, waar ze werken en waarom ze exposed moesten worden.
Hij noemde onder meer de namen van twee Reuzegommer die niet fysiek bij de ontgroening waren geweest en ook niet werden vervolgd. Een van hen was in de jaren ervoor wel verantwoordelijk voor het draaiboek van de ontgroeningen. We kregen in het filmpje onder meer te zien bij welke tandartspraktijk hij werkte.
Acid publiceerde bovendien over de ouders van een van hen en hun restaurant. Het gevolg was dat het restaurant werd bedolven onder slechte recensies (‘kost meer dan een persoon vermoorden’) en nepreserveringen. De eigenaren kregen bovendien telefoontjes waarin scheldende en dreigende mensen hun zoon een moordenaar noemden.
YouTube verwijderde het filmpje vanwege de ‘intimiderende en kwetsende content’ (zo stelde Acid dat hij de tanden uit de monden van twee Reuzegommers wilde slaan) en schortte het account tijdelijk op.
Strafmaat
De recente ophef gaat vooral over het verschil in strafmaat tussen de mensen die verantwoordelijk waren voor de dood van Sanda Dia en de YouTuber die de verantwoordelijken ontmaskerde. Qua rechtvaardigheid wringt dat natuurlijk, al moeten we wel aantekenen dat Acid zelf geen werkstraf accepteerde, waardoor ook hij aan een strafblad zou zijn ontkomen.
Persoonlijk denk ik dat het nooit een goed idee is om strafmaat te vergelijken, omdat we het hier over hele verschillende dossiers hebben met een hele ander invulling van de begrippen opzet en schuld. En ik denk ook dat het vonnis tegen de daders van de dodelijke ontgroening helemaal niet zo onrechtvaardig is als je het hele dossier meeneemt (de moeder van Sanda Dia spreekt niet voor niets van een ongeluk), maar ik wil het eigenlijk over iets anders hebben.
Schande
YouTuber Acid kreeg en krijgt ongelooflijk veel steun van heel veel mensen. Een door hem gelanceerde crowdfund-actie leverde in korte tijd maar liefst 140.000 euro op. In veel opiniestukken in België, maar ook in Nederland wordt er schande gesproken over de rechtspraak, die veel te veel op de papieren letter van de wet zou steunen en gevoelens van rechtvaardigheid niet mee zouden hebben gewogen. Er werd zelfs gesteld dat de journalistieke expressie in gevaar was.
Die steun toont de onvrede van veel mensen aan en is te begrijpen.
Kern
Maar als we teruggaan naar de kern, dan dringt toch de vraag op of we als samenleving een kant op willen gaan waarbij burgers uit onvrede zelf daders gaan bestraffen. Want dat is waar dit met alle mitsen en maren natuurlijk wel een voorbeeld van is.
YouTuber Acid bracht de volledige namen van de daders en hun werkgevers in de openbaarheid, nadrukkelijk uit onvrede over de afwikkeling van de zaak door aanklagers en de rechtspraak. Hij noemde het restaurant van de ouders, wetende dat dit een heftige reactie zou kunnen opleveren. Zijn video begint ook met de mededeling ‘we gaan mensen exposen!’ gevolgd door een enthousiaste schreeuw en de mededeling dat het vonnis ‘insane’ is.
Hij stelt dat hij iets gaat doen ‘wat de media niet durft’ en aan het einde van het filmpje zegt hij dat hij er een deel twee komt als zijn abonnees dat willen.
Wraak
Het klinkt misschien als een papieren werkelijkheid, maar rechtspraak draait om geïnstitutionaliseerde wraak. We stellen professionals aan in een systeem waarbij er door onafhankelijke derden naar een zo volledig mogelijk strafdossier wordt gekeken. We betalen het Openbaar Ministerie om te beslissen wie er wel en wie er niet vervolgd gaat worden en we huren rechters in om een zaak op gepaste wijze af te doen. De media censureert zichzelf door geen volledige namen te noemen, met als directe reden dat wij niet op de stoel van de rechters gaan zitten en met publicatie onnodig leed kunnen veroorzaken.
Het is ook expliciet aan de rechters om niet alleen te kijken naar zaken als opzet, schuld, toerekeningsvatbaarheid en strafmaat, maar ook naar een rechtvaardige afdoening voor alle betrokkenen. Dus ook voor de verdachten in een zaak.
Omarmen
Ik heb het al wel eens eerder gezegd: het gegeven dat je ook recht moet doen aan het daadwerkelijke aandeel van een verdachte in een strafzaak, lijken we wel louter te omarmen als de verdachte iemand is waar de critici van de rechtspraak zelf achter staan, zoals een Geert Wilders of Gideon van Meijeren.
Of in het geval van deze zaak: we eisen een zwaardere straf voor de Reuzegommers, maar een mildere straf voor Acid. Terwijl het in beide gevallen moet gaan om een rechtvaardige afdoening op basis van wat verdachten nu precies zelf hebben gedaan en hoe groot of klein hun schuld is.
Omdraaien
Je kunt het met enige creativiteit ook omdraaien. Acid is zelf iemand die de publiciteit en de openbaarheid opzoekt, maar wat als iemand de straf in zijn zaak nou veel te licht zou vinden en daarom bekend gaat maken wie zijn ouders en familieleden zijn, waar ze werken en noem het maar op? Uit onvrede over die straf?
Natuurlijk weet ik ook wel dat vrijwel niemand medelijden zal hebben met de Reuzegommers. Maar in de kern gaat het daar ook niet om. Waar het wel om gaat is of we met zijn allen accepteren dat burgers op de stoel van de rechter gaan zitten en zelf gaan bepalen of iemand genoeg straf heeft gekregen of niet.
Moeder
Misschien is het in dat licht bekeken wel aardig om te kijken wat de moeder van Sanda Dia zelf over de zaak zegt:
‘Wat er die nacht tijdens de doop gebeurd is, is lang en grondig onderzocht. Het gerecht heeft alle kanten van het verhaal op een evenwaardige manier gehoord, ze zorgvuldig afgewogen en heeft zich erover uitgesproken. Sanda is om het leven gekomen bij een tragisch ongeluk als gevolg van onbezonnen gedrag en, hoe pijnlijk om te horen ook, zijn eigen keuzes. Het had niets te maken met zijn afkomst, ouders of huidskleur. Rechtvaardigheid voor Sanda kan bereikt worden door paal en perk te stellen aan achterhaalde dooprituelen. Die kan niet afgekocht worden met boetes of werkstraffen’
Als de moeder van Sanda Dia spreekt over een ‘zorgvuldige afweging’, wie zijn wij dan om daar anders over te oordelen en om zelf wraak te zoeken?
Met alle sociale mediakanalen en de chronische aanwezigheid van het wereldwijde web is het tegenwoordig goed mogelijk om met een filmpje veel schade aan te richten. Een YouTuber met een groot bereik kan iemand maken of breken, zeker als het gaat om uiterst gevoelige zaken.
Kanten
We kunnen hier twee kanten op: of we omarmen het en accepteren dat wij als samenleving het recht hebben om schade te veroorzaken bij derden als wij menen dat hen dat toekomt. En accepteren dan dus ook dat het onszelf kan overkomen als we ergens van verdacht worden.
Of we respecteren een systeem waarbij we de gevoelens van wraak en vergelding in handen leggen van een professionele partij, die rekening houdend met alle aspecten van een zaak tot een passende afdoening komt. Ook als we die afdoening zelf vanaf de luie bank niet rechtvaardig vinden.
Met alle mitsen en maren die er altijd zullen zijn, kies ik persoonlijk voor het laatste. Onrecht met onrecht bestrijden is niet de weg. Sterker nog: het opent de weg naar nog veel meer onrecht, waarbij over en weer klappen vallen en niemand er iets mee opschiet. En onschuldigen mee worden gesleept in onze zucht naar genoegdoening.
Dat is een oog om oog, tand om tand-samenleving waar ik persoonlijk geen heil in zie.
Waardeer dit artikel!!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Je kunt mij ook met een vast bedrag per maand steunen: klik dan hier. Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.